Dagblaðið Vísir - DV - 15.01.2021, Blaðsíða 15

Í þyngsta og erfiðasta málinu
sem ég man eftir óttaðist
kona sannarlega um líf sitt.
FRÉTTIR 15DV 15. JANÚAR 2021
þegar um ofbeldi er að ræða,“
segir Ásta og kemur með
dæmi um mál af þessum toga
sem velferðarsvið tókst á við.
Beitt ofbeldi af
föður og bróður
„Oft höldum við að heiðurs­
tengt ofbeldi eigi sér aðeins
stað hjá fólki sem er nýkomið
til landsins frá öðrum menn­
ingarheimum en erlendar
rannsóknir frá til dæmis
Bretlandi sýna að það er ekki
alltaf raunin.
Ég get nefnt dæmi af konu
sem leitaði sér aðstoðar á heil­
brigðisstofnun vegna sjálfs­
vígshugsana og þunglyndis.
Hún sagðist hafa verið beitt
ofbeldi af hálfu föður og
bróður. Þetta var fjölskylda
sem við myndum líta á sem
Íslendinga. Hún og bróðir
hennar voru fædd hér og
uppalin en fjölskyldan hafði
sterk tengsl við upprunalandið
og færði menningu þess með
sér hingað.
Þessi unga kona hafði
gengið í skóla á Íslandi alla
tíð. Þegar hún opnaði sig
kom í ljós að hún mátti ekki
eiga íslenska vini, hún mátti
ekki taka þátt í skólastarfi
utan hefðbundins skólatíma,
vinir hennar voru frændur og
frænkur, og hún var skömmuð
fyrir ákveðinn klæðaburð sem
þótti of djarfur í augum fjöl­
skyldunnar. Hún var í vinnu
en allur peningur var tekinn
af henni.
Eftir að hún opnaði sig og
lögregla var kvödd til upp­
lifði hún sig í mikilli hættu og
óttaðist hreinlega um líf sitt
af hálfu föður og bróður.“
Stjórna peningum
og klæðaburði
Ásta segir þessi mál bæði við­
kvæm og vandmeðfarin, ekki
síst þegar kemur að umfjöllun
um þau. „Við viljum ekki að
fólk sé að dæma þjóðfélags­
hópa en við þurfum að vera
vakandi fyrir því hversu falið
ofbeldið er en einnig því við
höfum ekki haft orð til að lýsa
því,“ segir hún.
Ásta bendir á að niðurstöður
rannsókna sýna að heiðurs­
tengt ofbeldi sé almennt hluti
af kynbundnu ofbeldi en ger­
endur séu hins vegar ekki
bara maki eins og þegar um
kynbundið ofbeldi er að ræða
heldur jafnvel margir með­
limir fjölskyldunnar. Þá séu
það einnig mæður og tengda­
mæður sem taka þátt í ofbeld­
inu. „Margir tengja karlmenn
og líkamlegt ofbeldi frekar
við þetta heiðurstengda of­
beldi en þetta getur verið
svo margslungið. Birtingar­
myndirnar geta falist í kröfu
um hlýðni og virðingu. Ég tek
fram að oft ríkir sátt innan
fjölskyldna um að ákveðnar
venjur séu í hávegum hafðar,
en þegar þessi sátt er ekki til
staðar eru við í vandræðum.
Ofbeldið getur þá líka falist í
því að fá ekki að stjórna eigin
peningum, internetnotkun,
fatavali og síma,“ segir hún.
Þá sé erfitt að átta sig á um­
fangi ofbeldisins því fólk sem
býr við þetta ofbeldi eða þetta
félagslega taumhald á lífi sínu
hringir ekki á lögregluna, og
færir þannig skömm yfir
fjölskylduna. „Þess vegna er
fræðslan svo mikilvæg og að
þau sem vinna með fjölskyld­
um og börnum séu þjálfuð til
að þekkja einkennin, svo sem
félagsráðgjafar, starfsfólk
heilbrigðisþjónustu, skóla­
hjúkrunarfræðingar og fleiri.
Oft koma þessar fjölskyldur
úr samfélagi þar sem ekki
ríkir sama einstaklingshyggja
og hér. Þess vegna hringir
fólk sjaldnast á lögregluna
nema það sé hreinlega hrætt
um líf sitt,“ segir hún og játar
að þekkja dæmi um slíkt.
Flúði með barnið
„Í þyngsta og erfiðasta málinu
sem ég man eftir óttaðist kona
sannarlega um líf sitt. Hún
hafði gift sig hingað til lands
fyrir tilstuðlan fjölskyldu
sinnar og fjölskyldu manns­
ins hennar. Hún bjó hér á hans
heimili ásamt foreldrum hans
og fóru öll saman til uppruna­
landsins í ferðalag eftir að þau
höfðu eignast saman barn.
Þegar hún kom til baka gaf
hún sig á tal við landamæra­
eftirlitið og sagðist þurfa að­
stoð við að komast frá mann­
inum sínum. Hún hafði búið
hér í nokkur ár, var háð mann­
inum fjárhagslega og átti ekki
eigin bankareikning, talaði
hvorki íslensku né ensku. Einu
samskipti hennar voru við
fjölskyldu mannsins og sam­
landa þeirra.
Eftir að hún var flutt í
Kvennaathvarfið var henni
hótað lífláti og allir sem unnu
að málinu voru hræddir um
líf hennar. Þarna skipti öllu
gott samstarf félagsþjónustu,
lögreglu og Kvennaathvarfs.
Þetta mál endaði þannig að
hún flúði til útlanda með
barnið.“
Ekki tengt trúarbrögðum
Ásta ítrekar að þessar frá­
sagnir sýni hversu mikilvægt
sé að fagfólk geti gripið strax
inn í og þekki merkin. Hér
hafi konur leitað á geðdeild og
til landamæraeftirlits, en ekki
hringt á lögreglu.
Hún bendir einnig á annars
konar ranghugmyndir tengdar
þessu en samkvæmt þeim
rannsóknum sem hún hefur
kynnt sér eru ekki tengsl á
milli heiðurstengds ofbeldis
og trúarbragða. „Þetta hefur
verið skoðað sérstaklega, til
dæmis varðandi heiðurstengt
ofbeldi og íslam og það er
ekkert í þeim trúarbrögðum
sem ýtir undir þessa tegund
glæpa. Þvert á móti er í íslam
litið á allt líf sem heilagt. Það
er frekar að í fjölmiðlum hafi
verið ýjað að tengslum við
trúarbrögð og það er mjög
hættulegt.
Það eru mun frekar tengsl
við menningu ákveðinna þjóða
og samfélaga þar sem hið svo­
kallaða feðraveldi er við lýði,
kynbundið ofbeldi og strang­
ar félagslegar hindranir
þegar kemur að samskiptum
kynjanna,“ segir hún.
Þá segir Ásta mikilvægt að
við á Íslandi séum meðvituð
um að þessi tegund ofbeldis
eigi sér stað. „Stjórnvöld
þurfa að setja heiðurstengt
ofbeldi inn í stefnumótun og
lagasetningu. Við gerum mjög
vel að þessu leyti þegar kemur
að öðrum tegundum ofbeldis,
svo sem heimilisofbeldi, en
erum hér eftirbátar nágranna­
þjóða. Forvarnir og fræðsla
eru lykillinn. Ég kalla eftir
skýrri stefnumótum frá fé­
lagsmálaráðuneytinu í þessum
málaflokki,“ segir Ásta.
Fullgilding
Istanbúl-samningsins
DV sendi fyrirspurn til félags­
málaráðuneytisins og spurði
hvort þar hefði farið fram ein­
hver stefnumörkun eða önnur
vinna í tengslum við heiðurs­
tengt ofbeldi og þá hver hún
væri.
Í svari frá ráðuneytinu
segir meðal annars: „Stefna
og aðgerðir stjórnvalda gegn
ofbeldi hafa verið gegn því
samfélagsmeini sem ofbeldi
er í heild sinni, frekar en að
afmarka einstakar birtingar­
myndir þess, s.s. heiðurstengt
ofbeldi.“
Þá er í svarinu bent á að
Ísland hafi árið 2018 fullgilt
Istanbúl­samninginn en það
er samningur um forvarnir
og baráttu gegn ofbeldi gagn­
vart konum og heimilisofbeldi.
Hann kveður á um réttindi
brotaþola og skyldur opinberra
aðila til að vernda og aðstoða
þær konur sem verða fyrir
ofbeldi, fræða almenning,
stjórnvöld og fagaðila, sinna
forvörnum gegn ofbeldi og
bjóða ofbeldismönnum úrræði
og meðferð. Sérstakt ákvæði
um heiðurstengt ofbeldi er að
finna í Istanbúl­samningnum.
Í svari félagsmálaráðu­
neytisins segir einnig: „Öflug
og markviss vinna hefur átt
sér stað gegn ofbeldi af öllu
tagi í íslensku samfélagi og
afleiðingum þess. Má þar
sérstaklega nefna vinnu að­
gerðateymis gegn ofbeldi sem
skipað var sl. vor, sem ein
af viðbrögðum stjórnvalda
við áhrifum Covid­19. ... Að­
gerðum hefur verið ætlað að
ná til allra hópa samfélags­
ins, en jafnframt er sérstök
áhersla lögð á viðkvæma hópa
þar með talið fólk af erlendum
uppruna.“
Í því sambandi hafi meðal
annars verið veittir styrkir
til verkefna sem miða að fólki
af erlendum uppruna, svo
sem vitundarvakning meðal
kvenna af erlendum uppruna
um ofbeldi, verkefni sem lýtur
að því að valdefla konur frá
Mið­Austurlöndum, rannsókn
á reynslu kvenna af erlendum
uppruna á kynbundnu ofbeldi,
og miðlun upplýsinga um þjón­
ustu Aflsins og Bjarmahlíðar á
Norðurlandi á mörgum tungu­
málum. n
Ásta K.
Benediktsd.
félagsráðgjafi og
deildarstjóri hjá
velferðarsviði
Rvkborgar