Morgunblaðið - 07.08.2020, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. ÁGÚST 2020
Dansað á Óðinstorgi Konur á öllum aldri nutu sín til hins ýtrasta í dansgleði þegar danskennarinn Sigga Ásgeirs kenndi stuttan og kraftmikinn danstíma á Óðinstorgi í gær.
Kristinn Magnússon
Alþjóðalögreglan
Interpol birti viðvörun
í byrjun vikunnar um
að netglæpum hefði
fjölgað mikið á fyrstu
mánuðum ársins
vegna Covid-19-
faraldursins. „Net-
glæpamenn þróa og
magna árásir sínar af
ógnvekjandi þunga til
að nýta sér ótta og ör-
yggisleysi sem stafar af fé-
lagslegum og efnahagslegum óstöð-
ugleika sem Covid-19 veldur,“ sagði
Jürgen Stock, forstjóri Interpol.
Hér er lýst alvarlegum og vax-
andi vanda fyrir íslensk stjórnvöld
eins og stjórnvöld annarra landa.
Þeir sem nýta sér veikleika lýðræð-
islegra og opinna samfélaga með
slíkum árásum vega að öryggi
þeirra, efnahag og gildum. Fjöl-
þátta- og netógnir eru lúmskar.
Þess vegna er erfitt en jafnframt
mikilvægara en ella að snúast gegn
þeim.
Þegar ég ferðaðist til höfuðborga
Norðurlandanna í upphafi ársins til
að safna efni í skýrslu um utan-
ríkis- og öryggismál sem birt var 1.
júlí 2020 voru allir viðmælendur
mínir þeirrar skoðunar að það
styrkti netvarnir norrænna stjórn-
valda að þau tækju höndum saman
gegn vágestinum. Náið samstarf
norrænna ríkja mundi efla mjög
varnir gegn sífellt markvissari og
háþróaðri árásum.
The European Centre of Excel-
lence for Countering Hybrid
Threats, Hybrid CoE – Evrópska
öndvegissetrið gegn fjölþáttógnum
– er með aðsetur í Helsinki. Setrið
er mikilvæg brú milli Evrópusam-
bandsins (ESB) og Atlantshafs-
bandalagsins (NATO)
á þessu sviði.
Fjögur Norð-
urlandaríki, ekki Ís-
land, voru meðal 27
þátttökuríkja í
HybridCoE vorið
2020. Hér á landi hef-
ur því miður gætt
nokkurs andvaraleysis
gegn netárásum eins
og birtist í því að Ís-
lendingar eru ekki
virkir í þessu al-
þjóðlega samstarfi eða
samstarfi innan NATO-stofnunar
vegna netárása.
Nýir átakaheimar
Hybrid CoE skilgreinir fjölþátta-
ógnir (e. hybrid threats) sem að-
gerðir á vegum ríkja eða annarra
aðila sem hafa að markmiði að
veikja eða skaða þann sem á er ráð-
ist í þeim tilgangi að hafa áhrif á
ákvarðanir hans á stjórnsýslustigi
sveitarstjórna, héraðsstjórna, rík-
isstjórna eða innan stofnana.
Aðgerðir af þessu tagi séu sam-
ræmdar og samstilltar og beint af
ásetningi gegn veikum punktum
innan lýðræðisríkja eða stofnana.
Aðgerðunum sé til dæmis beitt á
sviði stjórnmála, efnahagsmála,
hermála, samfélagsmála eða upp-
lýsingamiðlunar.
Þegar rætt er um fjölþátta ógnir
er oft staldrað við þrjú lykilhugtök:
ástandsmat (e. situational aware-
ness), viðnámsþol (e. resilience) og
fælingarmátt (e. deterrence).
Reynslan sýnir vaxandi þörf fyrir
að þróa gagnaðgerðir (e. counter-
measures) gegn árás.
Netheimum (e. cyber) hefur verið
lýst sem abstrakt yfirráðasvæði
með háhraðafjarskiptalínum,
gagnasöfnum og úrvinnslugetu. Það
sem gerist í vinnslukerfum net-
heima birtist þegar árangurinn skil-
ar sér inn í raunheima. Fjölþátta
stríð eru háð í raunheimum og net-
heimum.
Almennt er vel fylgst með því
sem gerist í raunheimum og unnt
að skilja það. Allt í netheimum er á
hinn bóginn torséð og torskilið í
huldum tölvu- og netkerfum þar til
áhrifin birtast í raunheimum.
Garmin-snjalltæki eru til leið-
sagnar og gagnaöflunar í bátum,
bílum, flugvélum, fjallgöngum, á
reiðhjólum eða handlegg fólks. Fyr-
ir nokkru réðust rússneskir tölvu-
þrjótar á Garmin-kerfið, lokuðu því
og fengu lausnargjald til að opna
mætti kerfið að nýju. Þetta var tor-
séð netárás með víðtækar afleið-
ingar í raunheimum.
Fjölþátta átök
Fyrir því hafa verið flutt sterk
rök að nær sé að tala um „fjölþátta
stríð“ en „fjölþátta ógn“. Sum
Norðurlandanna eru til dæmis und-
ir stöðugum árásum.
Til að takast á við þennan vanda
skiptir mjög miklu að ríki skiptist á
upplýsingum um reynslu sína, ekki
aðeins til að læra hvert af öðru
heldur til að átta sig betur á því
sem er óvenjulegt og kynni að vera
hluti af víðtækari árás gegn einu
eða fleiri ríkjum. Úrslitum ræður
að búa jafnan að bestu vitneskju
um tæknibrögð og tæknibreytingar.
Hvert ríki fyrir sig ber ábyrgð á
að greina og benda á árásaraðilann
en alþjóðleg samstaða styrkir mjög
fælingarmáttinn gegn þeim sem
leggur á ráðin um fjölþátta- eða
netárásir. Þess vegna er til dæmis
mikilvægt að norrænar ríkisstjórnir
sammælist um að fordæma þá sem
heyja fjölþátta stríð, það er liður í
átökunum að neita allri sök.
Þegar rætt er um netógnir á veg-
um þjóða gegn Norðurlöndunum
eru Rússar og Kínverjar oftast
nefndir til sögunnar. Á vegum
þeirra hafa verið þróaðar og reynd-
ar aðferðir til undirróðurs. Þessum
aðferðum var beitt til að undirbúa
ólögmæta innlimun Krímskaga vor-
ið 2014. Þar var um að ræða skjótar
lyktir á langvinnum tilraunum
Rússa til að grafa undan stöðug-
leika í Úkraínu. Að Rússar segðust
síðan ekki bera ábyrgð á neinu var
dæmigert um eftirleikinn. Þeir hafa
einnig neitað aðild að flugskeyta-
árásinni sem grandaði MH-17-
farþegavélinni yfir Austur-Úkraínu
í júlí 2014.
Sé litið fram hjá ólögmætri
drottnunarsókn á Suður-Kínahafi
hafa fjölþáttaaðgerðir Kínverja ver-
ið á lægri nótum en Rússa. Kínverj-
ar reyna að búa um sig erlendis og
stunda efnahagsnjósnir í félags-
legum, efnahagslegum og fjármála-
legum tilgangi eins og sést af við-
leitni þeirra til að komast til áhrifa
með strategískum fjárfestingum og
rannsóknarverkefnum.
Samvinna um þjóðaröryggi
Eftirlit með erlendum fjárfest-
ingum í ljósi öryggis skiptir miklu,
til dæmis varðandi 5G-kerfi. Nor-
rænt samkeppnisforskot á sviði há-
fartækni er unnt að tryggja með
fyrirtækjum á borð við Ericsson og
Nokia, helstu keppinauta kínverska
tæknirisans Huawei.
Allar gagnaðgerðir eru við-
kvæmar og kunna að leiða til
hefnda. Skiptir höfuðmáli að varn-
araðgerðir gegn fjölþátta- og net-
árásum séu fjölþjóðlegar. Það hefði
mikið gildi ef norrænar ríkisstjórnir
legðu grunn að sameiginlegu nor-
rænu ástandsmati og ættu auk þess
samstarf við eftirlit með erlendri
fjárfestingu.
Miklu varðar að líta til allsherjar-
varna (e. total defence) þegar rætt
er um fjölþátta varnir því að þær
ná bæði til borgaralegs og
hernaðarlegs öryggis. Við hervarnir
treysta menn á borgaraleg stafræn
kerfi og þjónustu borgaralegra að-
ila. Þegar borgaralega þættinum er
ógnað með fjölþátta árás hefur það
einnig áhrif á hernaðarlega þáttinn.
Fari allt á versta veg kunna fjöl-
þátta árásir til dæmis á borgaraleg
mannvirki eins og raforkukerfi að
skapa mikla ógn við þjóðaröryggi.
Einkaaðilar eiga og reka mikil-
vægustu stafrænu grunnkerfin hér
á landi og annars staðar á Norður-
löndunum. Mikilvægar ákvarðanir
um framvindu mála í netheimum
eru teknar á grundvelli við-
skiptalegra hagsmuna án aðildar
ríkisvaldsins. Hlutverk opinberra
aðila við þróun netheima er þess
vegna takmarkað og því skiptir víð-
tækt samstarf þeirra við einkaaðila
miklu.
Stjórnvöld hvarvetna á Norður-
löndunum viðurkenna mikilvægi
þessa samstarfs. Það er skylda fyr-
irtækja og einstaklinga að taka
höndum saman við ríkisvaldið í því
skyni að tryggja sem best öryggi
almennra borgara í þessu umhverfi.
Það tekst ekki án náinnar alþjóða-
samvinnu og miðlunar upplýsinga
til að auka vitundina um stöðu
mála.
Eftir Björn
Bjarnason »Allar gagnaðgerðir
eru viðkvæmar og
kunna að leiða til hefnda.
Skiptir höfuðmáli að
varnaraðgerðir gegn
fjölþátta- og netárásum
séu fjölþjóðlegar.
Björn Bjarnason
Höfundur er fv. ráðherra.
Norræn samvinna gegn netógnum