Morgunblaðið - 07.08.2020, Blaðsíða 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. ÁGÚST 2020
eitt í herbergjum og horfir út, eða
situr til að mynda eitt á kaffihúsi
þótt það sé nærri öðrum. Og ein-
semdin og einangrunin sem gegn-
sýrir verkin birtist líka í myndum
hans af mannlausum húsum og göt-
um, en meistaraleg notkun lita og
forma vekur þó von; þrátt fyrir allt
má skynja í verkunum hlýju og
ávísun á góðar stundir. Á það bend-
ir til að mynda bandaríski ljós-
myndarinn og fagurfræðingurinn
Robert Adams í nýju greinasafni
sínu, sem talar líka sterkt inn í
þessa tíma, en heiti þess er Art Can
Help. Adams segir það vera ábyrgð
listamanna að vera vakandi fyrir
heiminum, hvort sem upplifunin sé
ánægjuleg eða ekki, og hjálpa okk-
ur hinum við að lifa á virðingar-
verðan hátt í honum. Hann segir
Hopper hafa tekist einmitt það. Og
að það takist listamönnum með því
að vera sífellt forvitnir og með því
að vera reiðubúnir að deila með
okkur hinum tilfinningum sínum
fyrir myndhverfingum og myndlík-
ingum. Í því geti falist að sýna fram
á líkindi milli hins sýnilega og innri
upplifana. Og Adams bætir við
sinni bjargföstu skoðun, að það sé í
fegurðinni sem megi finna skil-
greininguna á því hvað sé list. En
fegurð geti líka falist í mörgu; hún
sé alltaf ráðgáta, en feli í sér fyrir-
heit. Fyrirheit til að mynda um
betri tíma. Eins og hjá Hopper.
Sakbitin sæla
Þar sem ég gekk inn í þjóðar-
listasafn Breta þetta síðdegi ásamt
hinum sem höfðu fyllt hópinn sem
fékk að fara inn saman (hin hurfu
fljótlega upp tröppur að áfangastað
sem ég sá seinna að voru verk eftir
impressjónistana), þá komu í hug-
ann orð góðs kunningja sem starfar
við erlent listasafn: Að innilokuð og
í myrkrinu hætti jafnvel frægustu
og bestu listaverk að skipta máli.
Þau skipti ekki máli fyrr en við
mætum þeim og þau byrji að tala til
okkar.
Svo var ég kominn inn í sali
með kirkjulist frá miðöldum og fet-
aði mig smám saman innar í safnið,
heilsaði upp á kunningja á veggjum
og nikkaði til annarra, og áttaði
mig smám saman á því að um leið
og það væri sorglegt hvað fáum
væri hleypt inn að njóta gersem-
anna, þá væri það í sjálfu sér merki-
lega ánægjulegt. Skammarleg
hugsun jú, en fámennið - og líklega
líka óttinn við að koma of nálægt
hverju öðru - þýddi að hægt var að
eyða meiri tíma og rýna betur í
eftirlætis verk en unnt er alla jafna
í söfnum sem þessu, sem þúsundir
streyma venjulega um alla daga,
þegar er enginn veirufaraldur.
Smáatriðin skönnuð
Sem blaðamaður hef ég oft átt
kost á því í erlendum söfnum að
mæta nokkru áður en opnað er fyr-
ir almennum gestum og njóta þann-
ig verkanna í næði. Sem er vita-
skuld forrréttindi. Og nú var
upplifunin einmitt með þeim hætti.
Þegar ég kom í herbergið sem hýs-
ir meðal annars eitt af meist-
araverkum Jans van Eyck (1390-
1441) og þar með gjörvallrar mynd-
listarsögunnar, Arnolfini
brúðkaupið (1434), þá voru þar að-
eins þrír gestir. Og voru fljótlega
horfnir og syfjulegur vörðurinn
skipti sér ekki af því þótt ég einn í
salnum eyddi löngum tíma, mjög
löngum, í að renna sjónum hægt og
rólega eftir smáatriðum í frægri
sjálfsmynd meistarans frá 1433 og
svo brúðkaupsmyndinni sjálfri. Síð-
ast þegar ég reyndi að skoða verkið
svona vel voru aðrir gestir strax
orðnir pirraðir fyrir aftan mig og
ég hrökklaðist á brott. Ekki núna –
ég var aleinn með tímalausri snilld-
inni.
Sannkölluð ráðgáta
Og skömmu síðar var ég kom-
inn í annan sal og stærri og var þar
líka lengst af einn, með sex verk
eftir Diego Velázquez (1599-1660)
fyrir framan mig. Verk sem ég gat
nánast rekið nefið í og rannsakað,
án þess að vera fyrir nokkrum.
Ljósmyndarinn Henri Cartier-
Bresson sagði réttilega í viðtali, að
verk Velázquez væru sannkölluð
ráðgáta: „Ég skil þau ekki. Svo í
sérhvert sinn, þá er ég orðlaus.
Stundum þarf að hafna útskýr-
ingum og þekkingu, og bara
horfa.“
Cartier-Bresson var ekki síst
að tala um lykilverk meistarans,
Las Meninas í Madríd, en orðin eiga
við um þau öll. Af mörgum frábær-
um meisturum portrettsins gegnum
tíðina má vandræðalítið tylla Veláz-
quez efst á þann lista. Og sem port-
rettljósmyndari sem get endalaust
velt porterttverkum fyrir mér, til
að upplifa og læra af, þá nýt ég þess
að skoða portrettmyndir spænska
málarans, skapaðar með einstakri
tækni en birta jafnframt óvenjulegt
innsæi í manngerðir, hvort sem
fyrirsætan er konungur eða þræll.
Andleg næring
Við að láta mig reka um sali
National Gallery gat ég ekki annað
en dvalið lengst hjá verkum Cara-
vaggio (1567-1610), hvers mynd-
verk ég hef leitað öðrum frekar
uppi út um löndin. Þau vekja sí-
fellda undrun – hið nýfundna
raunsæi hins ófyrirleitna meistara,
notkunin á birtu og formum og það
hvernig hann lék sér með hvers-
dagslegar manngerðir í háleitum
viðfangsefnum. Gömul kona var í
salnum er ég gekk þar inn, vildi
eins og ég láta verk Caravaggios
seitla inn í vitundina. Skömmu síðar
var hún farin og ég einn í Chester-
field-sófanum gegnt drengnum sem
bitinn er af eðlu (1596), Salóme með
höfuð skírarans (1607) og ekki síst
fyrri gerðina af kvöldverði í Em-
maus (1602), þar sem listamaðurinn
í hroka sínum sýnir snilldina með
því að láta ávaxtaskálina vega salt á
borðbrúninni. Þarna sat ég í góðan
hálftíma, dáðist að verkunum en
líka þeirri frábæru hugmynd sýn-
ingarstjóra safnsins, að hafa nú
lætt inn á milli verka Caravaggios
hinni merku sjálfsmynd Artemisiu
Gentileschi (1593-1653), sem heilög
Katrín af Alexandríu (1616). Loks-
ins er fremsti kvenkyns myndlistar-
maður endurreisnarinnar, komin
að hlið Caravaggios (sem hún hitti
líklega ung á heimili sínu), á þetta
líka táknrænan hátt. Eftir að hafa
nært andann með þessum verkum
sveif ég hratt gegnum hópinn hjá
verkum impressjónistanna. Að
þessu sinni, með grímuna fyrir vit-
um, þóttu mér þau bara einhvern
veginn of léttvæg. Og var líka bú-
inn að vera í safninu í þrjár klukku-
stundir.
Grímuklædd upplifun af snilldinni
Manngerðir Annað verk frá vinstri er rómuð sjálfsmynd Jans van Eyck en
gestirnir standa frammi fyrir Arnolfini brúðkaupsmyndinni frægu.
Morgunblaðið/Einar Falur
Velázquez Þrjú af verkum meistarans: Rokeby Venus (1647-51), Erkibiskup
Fernando de Valdés (1640) og Filippus II í brúnu og silfri (1631-32).
Snilldin Hin fræga og snilldarlega
málaða ávaxtaskál Caravaggios
vegur salt á borðbrúninni.
Endurreisn Þrjú verka Caravaggios, Drengur bitinn af eðlu (1596), Kvöld-
verður í Emmaus (1602) og Salóme með höfuð skírarans (1607). Inn á milli
er sjálfsmynd Artemisiu Gentileschi sem heilög Katrín af Alexandríu (1616).
AF LISTUM
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Í vinnuferðum til erlendraborga hefur það gegnum árinverið eðlileg og sjálfsögð sjálf-
skipuð skylda að skunda um leið og
tími gefst til á eftirlætissöfn eða
önnur ný, og mæta þar ýmist nýjum
uppgötvunum og innblæstri, eða
gömlum kunningjum, sköpunar-
verkum liðinna eða lifandi lista-
manna sem staðfesta það að ég er
enn á lífi og að tilveruna sé sífellt
verið að takast á við og túlka á
áhugaverðan og upplýsandi hátt.
Sem er jú eitt af meginhlutverkum
listar. Nú sem endranær. Og það
ögrar og gleður, vekur áhugaverð-
ar spurningar og staðfestir að lífið
geti verið gott og þess virði að lifa.
En lífið einmitt núna er annað
en lífið sem við þekktum áður. Eftir
margra mánaða lokun hafa dyr
þjóðarlistasafns Breta, National
Gallery í London, verið opnaðar að
nýju, hikandi þó, því fyrir heimsókn
þarf að bóka tíma á netinu og mæta
fimmtán mínútum fyrr. Eftir að
hafa í örstuttri ferð til borgarinnar
pantað degi fyrr minn tíma, þá
gekk ég inn í röð fyrir utan safnið,
með grímu fyrir vitum eins og hinir
og nýsprittaðar hendur, starfs-
menn með plasthlífar fyrir andlit-
inu og hanska lögðu gestum reglur
fyrir lífið næstu klukkustundir, við
ættum að gæta okkar hvert á öðru
og fylgja örvunum sem segðu til um
stefnu um salina. Og svo á mín-
útunni þegar klukkan sló fimm
voru dyr opnaðar og við gengum
inn í þennan helgidóm mannsand-
ans. Þar sem mörg af áhrifamestu
listaverkum sem menn hafa skapað
um aldir er að finna.
Fegurðin ráðgáta
Á þeim vikum sem hafa liðið
síðan veirufaraldurinn breytti
heiminum, hafa margir bent á verk
bandaríska málarans Edwards
Hopper (1882-1967) sem þau mynd-
verk sem túlki hvað best tilfinning-
arnar sem tengjast þeirri upplifun
að vera í einangrun og sóttkví.
Hopper málaði iðulega fólk sem er
SÉRBLAÐ
Fermingarblaðið hefur
verið eitt af vinsælustu
sérblöðum Morgunblaðsins.
Fjallað verður um allt
sem tengist fermingunni.
NÁNARI UPPLÝSINGAR GEFUR:
Katrín Theódórsdóttir
Sími: 569 1105 kata@mbl.is
PÖNTUN AUGLÝSINGA:
Fyrir 18. ágúst.
Fermingarblað
Morgunblaðsins
kemur út föstudaginn
21. ágúst 2020