Morgunblaðið - 20.11.2020, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. NÓVEMBER 2020
Á hverju ári er 20.
nóvember helgaður
börnum og mannrétt-
indum þeirra en þenn-
an sama dag árið 1989
var Barnasáttmálinn
samþykktur á allsherj-
arþingi Sameinuðu
þjóðanna. Margt hefur
áunnist í málefnum
barna í íslensku sam-
félagi á síðustu árum
og áratugum. Það er ekki síst fyrir til-
komu Barnasáttmálans sem boðaði
nýja sýn á börn sem sjálfstæða rétt-
hafa og hefur breytt samfélagslegum
viðhorfum til þeirra.
Réttur barna til áhrifa og þátttöku
er tryggður í 1. mgr. 12. gr. Barna-
sáttmálans sem er ein grundvallar-
reglna sáttmálans. Þar kemur fram
að tryggja skuli barni sem myndað
getur eigin skoðanir rétt til að láta
þær frjálslega í ljós í öllum málum
sem það varðar, og skal taka rétt-
mætt tillit til skoðana þess í samræmi
við aldur og þroska. Barnaréttar-
nefnd Sameinuðu þjóðanna, sem fer
með eftirlit með framkvæmd Barna-
sáttmálans og veitir jafnframt leið-
beiningar um túlkun og beitingu
hans, hefur lagt ríka áherslu á rétt
barna til þátttöku. Í síðustu tilmælum
barnaréttarnefndarinnar til Íslands
frá árinu 2011 áréttaði
nefndin að auka þyrfti
virðingu fyrir sjónar-
miðum barna á öllum
sviðum samfélagsins.
Gaf nefndin íslenska
ríkinu þau tilmæli að
setja reglugerð um
starfsemi og hlutverk
ungmennaráða og
tryggja að tillit verði
tekið til sjónarmiða
barna fyrir dómstólum, í
skólum og við meðferð
allra mála sem varða
þau, þ.m.t. barna með fötlun, barna
með innflytjendabakgrunn og ann-
arra barna sem eru í viðkvæmri
stöðu.
Á árinu 2021 mun Ísland aftur sitja
fyrir svörum hjá barnaréttarnefnd-
inni um stöðuna á innleiðingu Barna-
sáttmálans og mun þá þurfa að gera
grein fyrir því hvernig tekist hefur til
við að efla þátttöku barna. Á þeim níu
árum sem liðið hafa hefur ekki verið
orðið við tilmælum nefndarinnar um
setningu reglugerðar um ungmenna-
ráð og mikið verk er óunnið í því
verkefni að tryggja aðkomu barna að
ákvörðunum sem varða þau og þátt-
töku þeirra í allri stefnumótun um
málefni barna.
Skortur á samráði við börn
Í öllu starfi umboðsmanns barna er
skýr áhersla á 12. gr. Barnasáttmál-
ans, og unnið að því markmiði að við
mótun stefnu og töku ákvarðana sem
varða börn verði ávallt leitað eftir og
tekið tillit til sjónarmiða þeirra. Ítrek-
að hefur umboðsmaður barna þó þurft
að benda opinberum aðilum á skort á
samráði við börn jafnvel í málum sem
varða mikilvæga hagsmuni þeirra.
Hér má sem dæmi nefna nýlega til-
lögu menntamálaráðuneytis um
breytingar á viðmiðunarstundatöflu
grunnskóla en ekkert samráð var haft
við börn um þær fyrirhuguðu breyt-
ingar sem kynntar voru í samráðsgátt
stjórnvalda. Ber til þess að líta að
samráðsgáttin er ekki aðgengileg
börnum. Umboðsmaður barna sendi
bréf til nemendaráða allra grunn-
skóla, upplýsti um tillögurnar og
hvatti nemendaráðin til að láta málið
til sín taka, og bauð fram aðstoð sína.
Þó nokkur nemendaráð fengu aðstoð
umboðsmanns barna við að senda inn
umsögn í samráðsgáttina og höfðu
þannig mikilvæg áhrif á frekari
vinnslu málsins. Það er brýnt að hafa í
huga að þátttaka barna snýst ekki
eingöngu um að veita þeim aðgang að
stjórnkerfinu heldur eru sjónarmið og
reynsla barna auðlind sem nýta má í
þeim tilgangi að bæta málsmeðferð,
auka hagkvæmni lausna og ná betri
árangri.
Það eru þó ýmis jákvæð teikn á lofti
eins og niðurstöður nýlegrar könn-
unar umboðsmanns barna um innleið-
ingu Barnasáttmálans hjá opinberum
stofnunum sýna. Þó svo að enn sé
mikið verk óunnið sýna þær nið-
urstöður eindreginn vilja til úrbóta og
skýran áhuga stofnana á því að efla
þátttöku barna. Umboðsmaður barna
hyggst leggja stofnunum lið sitt við
það verkefni með ýmsum hætti á
næstu árum.
Í tilefni dagsins stendur umboðs-
maður barna fyrir málþinginu „Áhrif
barna: Tækifæri, leiðir og fram-
kvæmd.“ Þinginu verður steymt á
facebooksíðu umboðsmanns barna
frá kl. 12:00 í dag, en fulltrúar ráð-
gjafarhóps umboðsmanns stýra
þinginu. Marta Magnúsdóttir fjallar
um vinnuskóla sveitarfélaga, sem eru
oftar en ekki fyrsta reynsla barna af
vinnumarkaði, og leiðir til þess að
veita ungmennum tækifæri til að
koma skoðunum sínum á framfæri í
þeim tilgangi að þróa og bæta starfið.
Þá mun Guðjón Þór Jósefsson gera
grein fyrir þeim leiðum sem ríki hafa
farið í þeim tilgangi að tryggja þátt-
töku barna og þeim skilyrðum sem
þurfa að vera uppfyllt við þátttöku
barna til þess að hún teljist áhrifarík
og uppbyggileg. Loks mun Vígdís
Fríða Þorvaldsdóttir fjalla um sam-
ráð við börn í íslenskri stjórnsýslu og
rýna í skipulag, virkni og áhrif ung-
mennaráða hér á landi.
Nýr fræðsluvefur opnaður í dag
Í dag verður einnig opnaður nýr
fræðsluvefur um Barnasáttmálann.
Umboðsmaður barna, Barnaheill,
UNICEF á Íslandi og Mennta-
málastofnun hafa átt samstarf um út-
gáfu fræðsluefnis um Barnasáttmál-
ann og er vefurinn afrakstur þeirrar
vinnu. Það er mikilvægt að börn hafi
aðgang að Barnasáttmálanum og séu
meðvituð um réttindi sín og mun vef-
urinn án efa stuðla að því að auka
þekkingu barna á Barnasáttmál-
anum.
Á afmælisdegi Barnsáttmálans er
viðeigandi að líta yfir farinn veg og
fagna því sem þegar hefur áunnist þó
svo að verkefnin séu bæði mörg og
ærin. Ég vil óska öllum börnum til
hamingju með daginn, en með Barna-
sáttmálann að leiðarljósi mun emb-
ætti umboðsmanns barna halda
áfram að vinna að því að tryggja öll-
um börnum í íslensku samfélagi rétt
þeirra til þátttöku og áhrifa.
Eftir Salvöru
Nordal
» Þátttaka barna snýst
ekki eingöngu um að
veita þeim aðgang að
stjórnkerfinu heldur eru
sjónarmið og reynsla
barna auðlind sem nýta
má í þeim tilgangi að
bæta málsmeðferð,
auka hagkvæmni lausna
og ná betri árangri. Salvör Nordal
Höfundur er umboðsmaður barna.
Dagur mannréttinda barna
Þegar pest lýkur og
padda er frá, er alveg
öruggt mál að ferða-
þjónusta spyrnir við
fótum. Erlendir ferða-
menn munu vilja
halda áfram að koma
til landsins. Ísland er
og verður áfanga-
staður ferðamanna frá
Ameríku, Evrópu og
Asíu.
Því er rétt að huga
að því hvað ferðamenn hafa að gera
hingað til lands
Í grófum dráttum má skipta
ferðamönnum í tvennt.
Ein tegund eru ferðamenn í við-
skiptaerindum. Þau erindi geta ým-
ist verið vegna einstakra viðskipta
eða að sækja ráðstefnur og fundi.
Önnur tegund ferðamanna eru
þeir sem ferðast í frístundum sín-
um, einstaklingar, fjölskyldur og
hópar í skipulegum ferðum.
Að þessu sögðu, þá er vert að
minna á að ferðaþjónusta er út-
flutningsatvinnugrein. Það er fyrst
og fremst sala á þjónustu en að
hluta til vöru, í öllu falli því hráefni
sem fer í mat.
Það skal einnig minnt á að aðrar
útflutningsatvinnugreinar greiða
engan virðisaukaskatt af vöru sem
framleidd er til útflutnings. Það á
við sjávarútveg og málmfram-
leiðslu.
Sennilega eru jaðaráhrif virðis-
aukaskatts af ferðaþjónustu sem
næst 35 milljörðum á ári í eðlilegu
árferði. Þess er ekki langt að bíða
að ferðaþjónustan geti selt sína
gestrisni.
Söfn og áfangastaðir
Það verður að segja hverja sögu
eins og hún er. Söfn á landsbyggð-
inni eru dálítið hvert öðru lík.
Áhersla er lögð á söfnun muna úr
atvinnuháttum fortíðar. Erlendir
ferðamenn eiga erfitt með að ná
þeirri tengingu, sem Íslendingar ná
við fortíðina á þessum söfnum.
Það hlýtur að verða verkefni í
uppbyggingu ferðamannastaða að
auka fjölbreytni í áfangastöðum
ferðamanna hringinn um landið.
Göngustígar og náðhús eru ágæt til
sinna þarfa, jafnvel nauðsynleg.
Uppbygging á aðstöðu vegna
ferðaþjónustu þarf að
komast út úr þessum
þrönga farvegi göngu-
stíga og náðhúsa. Veit-
ingahús við þjóðveg-
inn hafa varla náð út
fyrir bensínstöð og
vegasjoppu.
Ísland hefur þrátt
fyrir allt nokkra
möguleika á að menn-
ingartengja ferðaþjón-
ustu.
Myndlist og
ferðaþjónusta
Myndlist getur haft einstaka
tengingu við ferðaþjónustu. Íslensk
myndlist hefur margar tilvísanir.
Ein tilvísun er upphafið landslag
frumherja íslenskrar myndlistar. Í
upphafi síðustu aldar komust örfáir
Íslendingar í nám í Listaakademí-
unni í Kaupmannahöfn og héldu
síðar til Ítalíu, Frakklands, Þýska-
lands og Noregs. Vissulega gengu
þeir inn í hefðir síns tíma en frum-
herjarnir sköpuðu sinn persónu-
lega stíl.
Þrátt fyrir að standa jafnfætis
málurum í Evrópu á sinni tíð, náðu
þessir frumherjar íslenskrar mynd-
listar ekki inn á heimskortið. Ef til
vill hefði gengið betur ef „Fjalla-
mjólk“ Kjarvals hefði selst til
Museum of Modern Art í New
York fyrir hluta af auði Rockefell-
ers. Eða að myndin hefði endaði í
kjallaranum og horfið!
Önnur tilvísun eru málarar form-
byltingarinnar sem komu fram um
og eftir síðari heimsstyrjöld. Þeir
sóttu sína menntun til Frakklands
og Bandaríkjanna.
Í því sambandi kemur mér í hug
upplifun mín í safni í Washington.
Sem ég horfi á mynd eftir Wassily
Kandinsky, þá heyri ég sagt:
„Þessa mynd sá ég á sýningu í Chi-
cago 1946.“ Mikið þótti mér Banda-
ríkjamaðurinn góður í íslensku!
Þegar ég sný mér við sé ég einn ís-
lenska formbyltingarmanninn með
konu sinni!
Svo kemur það sem við getum
kallað samtímamyndlist. Myndlist-
armenn samtímans hafa sótt sína
menntun víða.
Erro á Kirkjubæjarklaustri
Einn samtímamanna okkar,
Erro, Guðmundur Guðmundsson,
er í senn heimsmaður og heima-
maður. Fæddur í Ólafsvík, alinn
upp á Kirkjubæjarklaustri og býr í
París. Ef til vill hefur Erro aldrei
komist úr því að vera Klausturbúi
og íslenskur sveitamaður. Verk
Erro hafa alþjóðlega tengingu.
Ferðamenn eiga betur með að
skilja meiningu Erro en íslensk
amboð.
Í Reykjavík er stórt Erro-safn.
Það er ekki ofraun að tengja Erro
við Kirkjubæjarklaustur.
Það er vel til fundið að það skuli
verða Erro-sýning á þeim góða
áfangastað sem Kirkjubæjar-
klaustur er.
Verk listamanna skulu vera til
sýnis, heimamönnum og ferða-
mönnum til heilla.
Kjarval á Klaustri
Kjarval fæddist í Efri-Ey í
Meðallandi. Þrátt fyrir að uppeldið
og mótunarárin hafi verið í Borg-
arfirði eystra, þá var hann alltaf úr
Meðallandinu og á Kirkjubæjar-
klaustri var Kjarval heimamaður.
Það kann að vera að Kjarval verði
heimslistamaður á heimaslóð sinni.
Vissulega er stórt og veglegt
listasafn Kjarvals í Reykjavík. En
Kjarval er þjóðareign. Þess vegna
á hann einnig að vera á
Kirkjubæjarklaustri.
Verkefni fyrir söfnin
Ekkert gerist af sjálfu sér. Ís-
lenskt safnafólk vinnur mjög
merkilegt starf við varðveislu þjóð-
ararfsins. Sögu Kirkjubæjarklaust-
urs eru gerð skil og kapella Jóns
Steingrímssonar er listaverk. Ekki
má gleyma sköpunarverki almætt-
isins í sexköntuðu kirkjugólfi.
Varðveisla er eitt en kynning er
annað. Íslenskt safnafólk hefur
haldið mjög fróðlegar kynningar á
íslenskri myndlist í tengslum við
einstakar sýningar. Svo markaðs-
fræðin verði tengd við söfn, þá hafa
söfn tvo markhópa. Þeir eru Ís-
lendingar og tengsl landans við
menningararfinn. Og hinn mark-
hópurinn eru þeir 30.000 gestir sem
eru á landinu hverju sinni. Erlendir
ferðamenn eru dálítið landlausir
þegar þeir koma í íslensk söfn. Ís-
lenskir leiðsögumenn hafa skyldur
við sína viðskiptavini að kynna
menningararfinn.
Það er verkefni að horfa á ís-
lensk söfn frá sjónarhorni mark-
aðsfræðinnar, ekki aðeins varð-
veisla og kynning gagnvart
Íslendingum.
Tengsl listamanna við einstaka
staði er verkefni víða um land. Að
minna á tengsl er verkefni. Verk-
efnið er fjárfesting, sem mun skila
sér.
Hvað sagði dómkirkjuprestur?
„Ein er mynd mynda og það er lífs-
mynd vor, sú er vér gerum. Aðrar
myndir eru góðar ef þær sýna hvar
oss sé áfátt og hvernig vér getum
bætt vorn lifnað.“
Sr. Sigurður Stefánsson
Og „maður verður listamaður á
því einu að vanda smáatriðin – allt
hitt gerir sig sjálft“.
Eftir Vilhjálmur
Bjarnason
» Það er vel til fundið
að það skuli vera
Erro-sýning á þeim
góða áfangastað sem
Kirkjubæjarklaustur er.
Vilhjálmur
Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Erro, Kjarval og Kirkjubæjarklaustur
Kjarval Lómagnúpur
Erro Halldór Kiljan Laxness Magnús Tómasson Byrði sögunnar