Morgunblaðið - 20.11.2020, Blaðsíða 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. NÓVEMBER 2020
Ráðamenn og þeir sem standa
valdinu nærri hneigjast stundum
til þess að endurskrifa söguna sér
í hag, sjái þeir fram á óhagstæða
dóma hennar til framtíðar. Björn
Bjarnason, fyrrverandi ráðherra
og þingmaður og fv. aðstoðarrit-
stjóri Morgunblaðsins, hefur nú
lagt í einn slíkan leiðangur í tilefni
af bók sem ég er höfundur að og
nefnist Spegill fyrir skuggabaldur.
Tvær greinar hefur hann nú rit-
að í Morgunblaðið í tvíþættum til-
gangi. Annars vegar til að draga
athygli lesenda frá því meginatriði
bókar minnar, sem er hvernig
Sjálfstæðisflokkurinn, ekki síst,
hefur alla tíð reynt að stýra at-
vinnumálum á Íslandi og manna
stjórnsýsluna, dómstólana og aðra
mikilvæga pósta í samfélaginu
með sínu eigin fólki.
Hins vegar vill Björn breiða yfir
dóm sögunnar um það hvernig ís-
lenskir og bandarískir ráðamenn
með aðstoð FBI lögðu stein í götu
Halldórs Laxness um miðja síð-
ustu öld svo að bækur skáldsins
hættu að koma út í Bandaríkj-
unum. Ástæðan var
kaldastríðsandúð á kommúnistum.
Faðir Björns, Bjarni Benedikts-
son, lék veigamikið hlutverk í
þeirri atburðarás, því miklu veldur
sá sem upphafinu
veldur.
Fyrir þessu eru
sannanir í frumheim-
ildum. Eru það bréfa-
skipti og skeyti innan
úr bandarísku stjórn-
sýslunni sem lengi
voru leyniskjöl en
hafa nú verið opinber-
uð. Vart þarf að taka
fram að í bók minni
er að sjálfsögðu vísað
til rannsókna fræði-
manna sem hafa unn-
ið með þessar heim-
ildir. Þær liggja
ljósar fyrir og um þær þarf ekki
að efast, þó að Birni kunni að
þykja það miður.
Staðreyndir málsins kallar
Björn „grillur“ og ráðleggur mér
að „fara í frumheimildirnar til að
hafa það sem sannara reynist“.
Ábendingin er svolítið brosleg. Ég
læt fylgja þessari grein myndir af
tveimur bréfum –
leyniþjónustuskjölum
– sem tala fyrir sig
sjálf. Vona ég að
Morgunblaðið verði
við ósk minni um
birtingu þeirra. Ef
Björn léti svo lítið
sjálfur að lesa þessar
heimildir þá sæi hann
svart á hvítu hver
arfleifð hans er.
Fyrrnefnd gögn og
mun fleiri hafa verið
birt í ritum fræði-
manna, til dæmis í
bók Halldórs Guðmundssonar um
ævi Laxness (2004) og í skrifum
dr. Ingu Dóru Björnsdóttur mann-
fræðings. Hún dregur þá ályktun
af heimildunum að það hafi verið
„ráðabrugg bandarískra og ís-
lenskra valdamanna“ en ekki
markaðslögmál sem réði því að
eitt stærsta og öflugasta bóka-
forlag Bandaríkjanna hætti að
gefa bækur Halldórs út eftir að
fyrsta verk hans hafði verið met-
sölubók. Vísar hún þar til ráða-
bruggs „manna sem voru ekki
sáttir við stjórnmálaskoðanir Hall-
dórs og óttuðust að hagnaður hans
af sölu Sjálfstæðs fólks rynni í
vasa pólitískra andstæðinga
þeirra.“
Sjálfur hafði Laxness ekki hug-
mynd um hvernig í málinu lá, og
það skýrir hvers vegna hann bar
engan kala til Bjarna Benedikts-
sonar.
Tilgangurinn helgar meðalið hjá
Birni Bjarnasyni, og ekki eru
meðulin vönduð. Hann beitir
blekkingum í bland við munn-
söfnuð, eins og sjá má af titlinum
„Grillur dr. Ólínu“. Þá er augljóst
að hann sér ofsjónum yfir lofsam-
legum ummælum um bók mína.
Að auki notar hann þá lúnu aðferð
að leggja mér orð í munn. Segir
mæðulega að ég hafi kallað sig
„skoffín“ sem er þó fjarri sanni,
enda eru skoffín og skuggabaldur
ekki sama fyrirbærið þó að skylt
sé skeggið hökunni.
Skrif Björns Bjarnasonar um
þetta mál dæma sig sjálf. Hann
grípur til útúrsnúninga og niðrana
í vörn fyrir sjálfan sig og sitt fólk.
Talar um önnur tímabil en þau
sem til umræðu eru, og drepur
umræðunni á dreif. Hann dregur
fram þau ummæli Laxness sjálfs
að lítill markaður hafi verið fyrir
bækur hans á erlendri grundu.
Þau orð lét skáldið þó falla löngu
áður en ljóst var að Bjarni Bene-
diktsson hafði í eigin persónu
komið þeim grunsemdum inn hjá
bandarískum stjórnvöldum að
skattskil Laxness þyrfti að skoða
nánar þar í landi. Þegar FBI gekk
í málið lá fyrir að eftirgrennslanin
var ætluð til að skaða orðspor
skáldsins. Þetta stendur beinlínis í
frumheimildunum sem lesendur
geta sjálfir séð ef gagnið fæst birt
hér.
Hvöt Björns í málinu er kannski
skiljanleg – föður hans og flokks-
ins vegna – en aðferðirnar eru
fyrir neðan virðingu manns sem
vill láta taka sig alvarlega. Búra-
leg tilraun hans til þess að endur-
skrifa söguna, sér og sínum í hag,
er þó dæmd til að mistakast.
Frumheimildirnar tala sínu máli.
Eftir Ólínu Kjerúlf
Þorvarðardóttur
» Tilraun Björns til
þess að endurskrifa
söguna, sér og sínum í
hag, er dæmd til að mis-
takast. Frumheimild-
irnar tala sínu máli.
Ólína Kjerúlf
Þorvarðardóttir
Höfundur er þjóðfræðingur og rithöf-
undur. olinathorvardar@gmail.com
Þegar tilgangurinn helgar meðalið
Nýlega birtust
fréttir af því að
skýrsla Ríkisend-
urskoðunar sýndi
brotalamir í fram-
kvæmd almanna-
tryggingalaga og
meðferð stjórnsýslu-
mála hjá Trygg-
ingastofnun ríkisins.
Jafnframt kom fram
að aðeins um 10% líf-
eyrisþega hefðu feng-
ið réttar greiðslur. Fyrir þá sem
átt hafa í samskiptum við þessa
stofnun eru þetta ekki óvænt tíð-
indi. Sem betur fer hef ég ekki
þurft að byggja lífsafkomu mína á
afgreiðslu stofnunarinnar, en þó
átt óskemmtileg samskipti við
hana. Nokkru eftir að ég fór á eft-
irlaun var mér bent á að sam-
kvæmt þágildandi lögum sætti
grunnlífeyrir ekki skerðingu vegna
greiðslna frá lífeyrissjóði ríkis-
starfsmanna og gæti ég átt þar
nokkurn rétt. Ég hafði því sam-
band við Tryggingastofnun og er
skemmst frá því að segja að nær
ekkert stóðst í afgreiðslum hennar
og var ég því fegnust
þegar ný lög bundu
sjálfkrafa enda á þessi
samskipti. Þær fáu
krónur sem ég fékk
voru alls ekki virði
þess vesens og leið-
inda sem þær ollu.
Svo virtist sem starfs-
menn hefðu lítinn
skilning á hvernig ætti
að gera greiðsluáætl-
anir og skömmuðust
sín ekkert fyrir það.
Sem dæmi má nefna
að eitt sinn kom ég að
vori með nýgerða skattskýrslu sem
grunnlag fyrir greiðsluáætlun. Síð-
sumars fékk ég svo skilaboð frá
stofnuninni um að „nú hefðu borist
gögn frá skattayfirvöldum“ og því
yrði greiðsluáætlun breytt. Þar
sem skattskýrslan hafði ekkert
breyst í meðferð skattayfirvalda
spurði ég stofnunina hverju þetta
sætti. Svarið sem ég fékk var að
„við þurfum að hafa staðfest afrit
af skýrslunni“!
Margir vina minna og ættingja
eiga afkomu sína undir afgreiðslu
stofnunarinnar og segja farir sínar
ekki sléttar. Öryrki í fjölskyldu
minni fékk endurnýjað örorkumat
frá lækninum sínum, sem er einn
helsti sérfræðingur landsins í
sjúkdómnum sem hrjáir viðkom-
andi. Engu að síður var öryrkinn
kallaður í endurmat hjá lækni
sem í upphafi viðtals viðurkenndi
að hafa aldrei heyrt talað um
sjúkdóminn sem hrjáði viðkom-
andi. Engu að síður úrskurðaði
hann á grundvelli staðlaðs spurn-
ingalista stofnunarinnar að öryrk-
inn væri ekki óvinnufær. Við tók
10 mánaða þras og barátta með
verulegum lögmanns- og læknis-
kostnaði þar til stofnunin lét und-
an síga. Á meðan var öryrkinn
bótalaus og hefur þetta mál vafa-
laust tafið verulega það hægfara
bataferli sem hann og læknar
vonuðust til að hann væri á.
Vinur minn, sem er lífeyrisþegi,
lenti í því að Tryggingastofnun
hætti allt í einu að greiða honum
heimilisuppbót. Eftirgrennslan
leiddi í ljós að ástæðan var sú að
barn hans sem flutti utan til vinnu
hafði skráð lögheimili hjá honum
á meðan. Engar skýringar dugðu
og varð að breyta skráningunni.
Þar með var hins vegar ekki öll
sagan sögð því þegar barn hans
kom í stutt sumarfrí og dvaldi hjá
honum kom óðara bréf frá stofn-
uninni sem tjáði lífeyrisþeganum
að stofnuninni hefðu borist upp-
lýsingar um að barnið byggi hjá
honum og því yrði heimilisuppbót
hans felld niður.
Hægt væri að fylla bók með
mörgum mun átakanlegri sögum
um framkomu Tryggingastofn-
unar gegn þessum þegnum þjóð-
arinnar, sem eru nógu sveltir fyr-
ir þótt ekki sé níðst á þeim og
haft af þeim það naumt skammt-
aða viðurværi sem lög gera ráð
fyrir. Því skora ég á stjórnvöld að
leggja stofnunina niður og finna
einfaldari, skilvirkari og mann-
úðlegri leið til að sinna verkefnum
hennar.
Tryggingastofnun –
óþörf og til óþæginda
Eftir Hrefnu
Kristmannsdóttur »Ég skora á stjórn-
völd að leggja
Tryggingastofnun niður
og finna einfaldari, skil-
virkari og mannúðlegri
leið til að sinna verk-
efnum hennar.
Hrefna
Kristmannsdóttir
Höfundur er prófessor emeritus.
hkristmannsdottir@gmail.com
Móttaka að-
sendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lif-
andi umræðu í landinu og birt-
ir aðsendar greinar alla út-
gáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morg-
unblaðinu greinar eru vinsam-
lega beðnir að nota inn-
sendikerfi blaðsins. Kerfið er
auðvelt í notkun og tryggir ör-
yggi í samskiptum milli starfs-
fólks Morgunblaðsins og höf-
unda. Morgunblaðið birtir ekki
greinar sem einnig eru sendar
á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir
Morgunblaðslógóinu efst í
hægra horni forsíðu mbl.is.
Þegar smellt er á lógóið birtist
felligluggi þar sem liðurinn
„Senda inn grein“ er valinn.
Í fyrsta skipti sem inn-
sendikerfið er notað þarf not-
andinn að nýskrá sig inn í
kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar
fylgja hverju þrepi í skráning-
arferlinu. Eftir að viðkomandi
hefur skráð sig sem notanda í
kerfið er nóg að slá inn kenni-
tölu notanda og lykilorð til að
opna svæðið. Hægt er að
senda greinar allan sólarhring-
inn.
Nánari upplýsingar veitir
starfsfólk Morgunblaðsins alla
virka daga í síma 569-1100 frá
kl. 8-18.