Morgunblaðið - 10.12.2020, Qupperneq 40

40
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 2020
UmfjöllunLækna-blaðsins
um hjúkrunarrými
og viðbrögð við
kórónuveiru-
faraldrinum er slá-
andi. Þar er rætt við Teit Guð-
mundsson, lækni og fram-
kvæmdastjóra Heilsuverndar,
og Önnu Birnu Jensdóttur,
framkvæmdastjóra Öldungs,
sem rekur Sóltún, um þau úr-
ræði sem þessi fyrirtæki og
fleiri hafa boðið heilbrigðis-
yfirvöldum til að leysa bráða-
vanda vegna veirufaraldursins
og þann algera skort á við-
brögðum sem þau greina frá.
Í umfjöllun Læknablaðsins
kemur fram að heilbrigðis-
ráðuneytið hafi snemma í októ-
ber sent forstjórum hjúkr-
unarheimila tölvupóst og beðið
um aðstoð. Fyrir liggur að að-
stoð var boðin, en heilbrigð-
isráðuneytið hefur ekki einu
sinni svarað þeim boðum.
Heilsuvernd bauðst snemma
árs til að opna hjúkrunarrými
fyrir 160 sjúklinga sem gæti
verið stoðþjónusta fyrir Land-
spítalann, legurými og flæði-
rými. Fleiri tilboð af svipuðum
toga hafa borist stjórnvöldum
síðan en engin svör hafa feng-
ist.
Í samtölum í Læknablaðinu
féllu þung orð, en skiljanleg í
ljósi þeirrar stöðu sem upp
kom á Landakoti og því miður
verður ekki sagt að hafi þurft
að koma alveg á óvart. Anna
Birna segir að eitt og eitt pláss
sem boðið hafi verið hafi verið
nýtt, en stærri hugmyndum
hafi ekki verið svarað. Með
ákalli án aðgerða sé aðeins
verið að slá ryki í augu al-
mennings.
Í Læknablaðinu segir:
„Anna Birna bendir á að ákall-
ið hafi komið fyrir COVID-19-
smitin á Landakoti sem dregið
hafa á annan tug einstaklinga
til dauða. Nú geti hjúkrunar-
heimilin ekki tekið við fólki
fyrr en því sé batnað.
„Smitin á Landakoti vekja
upp sorg. Sorg yfir hvernig
þetta gerðist. Sorg að ekki sé
löngu búið að laga ástandið.
Við hefðum getað verið löngu
búin að því,“ segir hún.“
Í Læknablaðinu er einnig
birt svar heilbrigðisráðuneyt-
isins við fyrirspurn vegna
málsins. Þar segir ráðuneytið
að það geti ekki ákveðið að
ganga til samninga sem feli í
sér umtalsverða fjölgun hjúkr-
unarrýma þótt tímabundið sé
nema fjármunir til þess séu
tryggðir. Þau mál séu til skoð-
unar. Fjárveitingin er á hendi
Alþingis, segir ráðuneytið, og
varpar þannig ábyrgðinni af
höndum sér.
Ráðuneytið segir einnig að
árangur hafi náðst í þriðju
bylgju faraldursins
við að losa sjúkra-
rými í samstarfi
við heilbrigðis-
stofnanir, öldr-
unarstofnanir og
rekstraraðila
heimahjúkrunar og félags-
þjónustu á höfuðborgarsvæð-
inu. Þessi árangur er þó lítill
miðað við vandann og miðað
við það sem í boði hefur verið.
Og það verður að segjast eins
og er að sú skýring að ekki
hafi fengist fjárheimild hjá
Alþingi til að minnka til að
mynda þá hættu sem þrengsli
á Landakoti höfðu í för mér
sér verður að teljast ótrúverð-
ug í ljósi þess hve ríkur vilji
hefur verið til þess hjá Alþingi
að setja fé í aðgerðir vegna
faraldursins. Þá verður ekki
séð að ráðuneytið hafi reynt að
afla slíkra heimilda þingsins
og ætla má að þingið muni í
ljósi svara ráðuneytisins taka
þetta til rækilegrar umræðu
og fara yfir þær óskir sem
þinginu bárust frá ráðuneytinu
og hvort þingið hafnaði óskum
um slíka neyðaraðstoð vegna
kórónuveirufaraldursins.
Segja má að þegar hafi vott-
að fyrir umræðu um þetta á
Alþingi í gær þegar Karl Gauti
Hjaltason, þingmaður Mið-
flokksins, kvaddi sér hljóðs og
gagnrýndi harðlega að stjórn-
völd hefðu ekki virt fram-
kvæmdastjóra Sóltúns og
Heilsuverndar viðlits. „Á sama
tíma og liðlega 100 sjúklingar
sitja fastir á Landspítala,
standi sjálfstætt starfandi
heilbrigðisstofnanir með til-
búin sjúkrarúm ónýtt á hliðar-
línunni,“ sagði Karl Gauti.
Hann setti þetta einnig í sam-
hengi við almenn viðhorf til
einkarekstrar í heilbrigðis-
kerfinu og sagði: „Við höfum
horft upp á það síðustu misseri
að öllu stórgrýti sem fyrir-
finnst er staflað í veg fyrir
einkaframtakið. Þannig höfum
við horft upp á hvernig frjáls-
um félagasamtökum hefur, að
því er virðist, markvisst verið
úthýst í ýmsum greinum heil-
brigðismála. Og þá höfum við
séð þvermóðskuna hvað varðar
biðlista fyrir aðgerðir sem
unnt er að framkvæma hér á
landi með miklu minni til-
kostnaði. En stjórnvöld heil-
brigðismála telja betra að
greiða erlendum einkaaðilum
fyrir þær þó að það sé marg-
falt dýrara en að gera þessar
aðgerðir á einkastofum hér á
landi.“
Því miður er mikið til í þess-
ari gagnrýni. Kreddur, sem
eiga engan rétt á sér í venju-
legu árferði, hvað þá þegar
neyð ríkir, virðast hafa ráðið
för í heilbrigðismálum þjóðar-
innar á undanförnum árum.
Því ástandi verður að linna.
Þingið hlýtur að
taka afstöðu heil-
brigðisráðuneyt-
isins til umræðu}
Sorglegar kreddur
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Á
Alþingi er nú fjallað um frumvarp
um fæðingar og foreldraorlof.
Loksins er verið að hverfa aftur
til þeirrar ákvörðunar sem tekin
var af ríkisstjórn Jóhönnu Sigurð-
ardóttur, að lengja fæðingarorlof í tólf mánuði.
Fyrstu mánuðir í lífi barns skipta sköpum um
framtíð þess og velsæld. Sú tengslamyndun, sú
umönnun og síðast en ekki síst líðan þeirra for-
eldra sem annast barnið getur haft varanleg
áhrif á heilsu og þroska barnsins til framtíðar.
Þess vegna skiptir máli að foreldrar geti svo
sem best verður á kosið annast börn sín fyrstu
mánuðina í sameiningu þegar því verður við
komið.
Sú nýbreytni er í þessu frumvarpi að tekið er
á margvíslegan hátt tillit til þeirra aðstæðna
þegar aðeins annað foreldrið getur nýtt rétt
sinn til fæðingarorlofs. Framseljanlegur réttur foreldris
er þannig tryggður svo barnið fái notið tólf mánaða fæð-
ingarorlofs. Slíkar aðstæður geta verið uppi að annað for-
eldrið eigi hvorki rétt til töku fæðingarorlofs hér á landi
né annars staðar, að það láti lífið á fyrstu 24 mánuðum
barns, að öðru foreldrinu sé ógerlegt vegna sjúkleika eða
fötlunar að taka fæðingarorlof, að öðru foreldri sé vegna
nálgunarbanns óheimilt að annast barnið og að annað for-
eldrið sæti refsivist. Með þessari nýbreytni er tryggt það
sem mestu skiptir, að barnið njóti allt að tólf mánaða fæð-
ingarorlofs.
Heilmikið hefur verið rætt um það hvort foreldrum
eigi að vera það frjálst hvernig mánuðirnir
skiptast. Ég hef fullan skilning á því að for-
eldrar geri allt sem hægt er til að láta skipt-
inguna koma sem best út í fjárhagslegu tilliti
en þá er ekki hægt að horfa framhjá stóru
myndinni í þessu mikla hagsmunamáli. Stóra
myndin fjallar um jafnan rétt barna til að njóta
samvista við báða foreldra sína sem og jafnan
rétt foreldra til töku fæðingarorlofs með börn-
um sínum. Rannsóknir sýna að ríkulegt sam-
band við báða foreldra hefur jákvæð áhrif á al-
hliða þroska barna. Eftir að feður öðluðust
sjálfstæðan rétt til fæðingarorlofs hafa sam-
skipti feðra og ungmenna batnað jafnt og þétt
á Íslandi og eru nú meðal þeirra bestu í heimi.
Jafnt fæðingarorlof og virk þátttaka beggja
foreldra í umönnun og uppeldi barna bætir
jafnframt stöðu einstæðra foreldra sem því
miður búa frekar við fátækt og viðkvæmar félagslegar að-
stæður. Líklegt er að góð samvinna milli foreldra, sem
ekki búa saman, og þátttaka beggja í fæðingarorlofi, dragi
úr fjárhagserfiðleikum hins einstæða foreldris þar sem
sameiginleg þátttaka þeirra eykur líkur beggja foreldra á
stöðugri atvinnuþátttöku og tekjuöflun. Það er í þágu allra
barna að jafna tækifæri foreldra til samvista við börn sín
og þátttöku á vinnumarkaði. Jafn réttur til fæðingarorlofs
verður þannig ótvírætt í þágu barna til lengri tíma litið.
helgavala@althingi.is
Helga Vala
Helgadóttir
Pistill
Réttur barna til samveru við foreldra
Höfundur er þingman Samfylkingarinnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Alls óvíst er hvort sam-komulag næst tímanlegafyrir næstu áramót umyfirfærslu svonefndra
skilavega frá Vegagerðinni yfir til
sveitarfélaga eins og lög gera ráð fyr-
ir. Enn eru þó vonir bundnar við að
samningaviðræður muni skila ár-
angri um að sveitarfélögin taki við
vegunum, um rekstur þeirra og við-
hald og í hvaða ástandi, þótt óljóst sé
hvort það náist fyrir lok ársins. Eftir
er að leysa úr nokkrum álitamálum.
Fyrir um ári kom fram í frétt
hér í blaðinu að ljóst væri orðið að
enn einu sinni frestaðist að Vega-
gerðin afhenti sveitarfélögunum um-
rædda vegi, sem átti að eiga sér stað
fyrir lok síðasta árs. Stjórnvöld fram-
lengdu þá frestinn til yfirfærslu veg-
anna um eitt ár eða til loka yfir-
standandi árs og skipaður var starfs-
hópur ríkisins og sveitarfélaganna til
að vinna að lausn málsins.
Deiluna má rekja aftur um all-
mörg ár. Árið 2007 var ákveðið með
lagasetningu að ákveðnir stofnvegir í
þéttbýli teldust ekki til þjóðvega í
umsjá Vegagerðarinnar heldur yrðu
sveitarfélögin veghaldarar þeirra.
Um er að ræða rúmlega 70 km vega í
þéttbýli. Á höfuðborgarsvæðinu m.a.
Arnarnesveg vestan Hafnarfjarðar-
vegar, Sæbraut vestan Kringlumýr-
arbrautar, Suðurströnd á Seltjarnar-
nesi og Nýbýlaveg milli Kringlu-
mýrarbrautar og Reykjanesbrautar.
Fyrir fimm árum var ákveðið að
Vegagerðin annaðist veghald þessara
vega til ársloka 2019 á meðan samið
yrði við sveitarfélögin um yfir-
færsluna. Samkomulag náðist ekki
eins og fyrr segir.
„Viðræður eru í gangi og við
vonumst til þess að þetta náist fyrir
áramótin en tíminn er orðinn mjög
tæpur,“ segir Páll Björgvin Guð-
mundsson, framkvæmdastjóri Sam-
taka sveitarfélaga á höfuðborgar-
svæðinu, sem kveðst vera mátulega
bjartsýnn en bætir við að viðræð-
urnar hafi þokast áfram. Unnin hefur
verið skýrsla um ástand umræddra
vega en tafir hafa einnig orðið á
vinnunni vegna áhrifa kórónuveiru-
faraldursins. „Það eru ennþá uppi
álitamál um rekstrarkostnaðinn. Það
er snúið fyrir sveitarfélög að taka við
verkefnum sem eru á vettvangi rík-
isins og einnig eru sveitarfélögin
núna að eiga við afleiðingar Covid.
Þetta er því ekki góður tími.“
Spurður um kostnað við viðhald
veganna segir Páll að hann geti verið
mikill en það ráðist líka af því í hvaða
ástandi Vegagerðin skilar vegunum.
„Svo fylgir þessu heilmikill rekstur,
vetrarþjónusta og eðlilegt viðhald,“
segir hann. „Við höfum vakið athygli
ráðuneytisins á að við séum kannski
að horfa fram á það að þurfa aðeins
lengri tíma, því það er komið að ára-
mótum og við vonumst til að hlustað
verði á þau rök, en ég er frekar bjart-
sýnn á að það leysist úr þessu mjög
fljótlega þótt það verði kannski ekki
nákvæmlega um áramótin.“
„Ómöguleiki í viðræðunum“
Bréfaskipti fóru fram vegna
málsins milli SSH og samgöngu- og
sveitarstjórnarráðuneytisins í sein-
asta mánuði. Í bréfi SSH er bent á að
fulltrúar sveitarfélaga í starfs-
hópnum hafi ítrekað vakið athygli á
að ekki sé búið að taka til umræðu
rekstur og viðhald skilaveganna.
Þessi óvissa hafi haft mikil áhrif á
vinnu hópsins. Ekkert sé fjallað um
þennan þátt málsins í vegalögum.
„Hefur því myndast ákveðinn
ómöguleiki í viðræðum um skilaveg-
ina þar sem sveitarfélögin geta ekki
sætt sig við samning um viðtöku
skilavega nema til komi fé frá ríkinu
til reksturs og viðhalds þeirra.“
Óvíst um skil skila-
veganna fyrir áramót
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Sæbraut Á annan tug gatna á höfuðborgarsvæðinu eru taldar til skilavega
samkvæmt yfirliti yfir vegi á höfuðborgarsvæðinu í umsjá Vegagerðarinnar
Í bréfi samgöngu- og sveitar-
stjórnarráðuneytisins til Sam-
taka sveitarfélaga á höfuð-
borgarsvæðinu 11. nóvember sl.
segir að það sé hvorki sam-
komulagsatriði né undir ráðu-
neytinu komið hvort veghald
skilaveganna færist yfir til
sveitarfélaganna. Um það fari
eftir gildandi vegalögum. Vega-
gerðinni sé óheimilt skv. vega-
lögum að standa straum af
kostnaði við veghald skila-
veganna eftir næstu áramót.
„Því er Vegagerðinni hvorki
heimilt að sinna veghaldi um-
ræddra vega né semja við við-
komandi sveitarfélög um rekst-
ur og viðhald þeirra eftir
áramótin. Ákvæði 6. greinar
svonefnds samgöngusáttmála
breytir þessu ekki, enda felur
það aðeins í sér að samhliða
framkvæmd sáttmálans skuli
leitast við að festa í sessi skuld-
bindingar og hlutverk aðila þar
sem uppi er einhver óvissa.“
Ekki heimilt
eftir áramót
VEGHALD VEGAGERÐAR