Dagfari - des. 2020, Blaðsíða 8

8
DAGFARI
Trident kjarnorkuskotflaug skotið úr kafbát.
Árið 1968 var undirritaður einhver mikil-
vægasti sáttmáli sögunnar um takmörkun
vígbúnaðar. Það var NPT-samningurinn
(e. Non-Proliferation of Nuclear Weapons
Treaty) sem kallaður hefur verið upp á
íslensku sáttmálinn um bann við útbreiðslu
kjarnorkuvopna. Hann var viðbragð við
þeirri háskalegu stöðu sem upp hafði
komið fyrr á sjöunda áratugnum þegar
gegndarlaust vígbúnaðarkapphlaup
risaveldanna stóð hvað hæst, með óheftum
kjarnorkutilraunum í andrúmsloftinu og
spennu sem náði hámarki í Kúbudeilunni
þar sem hársbreidd munaði að heims-
styrjöld brytist út.
Alls eru 189 ríki aðilar að NPT-sáttmálanum
en fimm lönd standa utan hans: Indland,
Pakistan, Ísrael, Norður-Kórea og Suður-
Súdan. Síðastnefnda ríkið er ungt að árum
og hefur enn ekki komið því í verk að
undirrita sáttmálann, en hin fjögur eiga öll
kjarnorkuvopn og myndu því brjóta gegn
ákvæðum hans.
Skylda til afvopnunar
Kjarni NPT-samningsins er sá að kjarnorku-
vopnaeign fimm ríkja er viðurkennd: Banda-
ríkjanna, Rússlands, Bretlands, Frakklands
og Kína, en þetta eru jafnframt þau lönd sem
hafa neitunarvald í öryggisráði Sameinuðu
þjóðanna. Öðrum ríkjum er óheimilt að koma
sér upp kjarnorkuvopnum og eru stórveldin
dugleg við að halda þeim ákvæðum á lofti
líkt og sjá mátti í deilunum um kjarnorku-
áætlun Írans.
Á hinn bóginn hafa kjarnorkuveldin fimm
minna viljað vita af öðrum ákvæðum NPT-
samningsins sem leggja þeim sjálfum skyldur
á herðar um að vinna að kjarnorkuafvopnun.
Þótt heildarfjöldi kjarnaflauga sé í dag tals-
vert minni en þegar Kalda stríðið stóð sem
hæst, hafa öflugri og háskalegri sprengjur
leyst þær gömlu af hólmi. Sleitulítið er unnið
að þróun kjarnorkuvopna og uppsetning
fullkomnari skotpalla og eldflaugavarnakerfa
hafa aukið líkurnar á beitingu þeirra. Hers-
höfðingjar ræða sífellt opinskár möguleikann
á taktískri notkun slíkra vopna í hernaði,
í stað þess að einungis sé litið á þau sem
lokaúrræði og örþrifaráð.
Friðarsinnar og stjórnvöld ýmissa ríkja hafa
lengi gagnrýnt þetta tómlæti kjarnorkuveld-
anna og þrýst á um afvopnun innan ramma
NPT-samningsins. Að lokum var þolinmæðin
á þrotum og ákveðið að leita yrði nýrra leiða.
Samtökin ICAN (International Campaign
to Abolish Nuclear Weapon), sem stofnuð
Kjarnorkuvopnabannið
og ICAN