Dagfari - des. 2020, Blaðsíða 22

22
DAGFARI
Íshella Grænlands bráðnar nú hratt og þar gæti ýmislegt komið undan.
Iceworm-áætlunin, sem íslenska Wikipedia
kýs að kalla „Ísmaðkinn“, lítur við fyrstu
sýn út eins og höfuðstöðvar sturlaðs
illmennis með heimsyfirráðadrauma í
slappri James Bond-mynd. Samkvæmt
henni átti að grafa þúsundir kílómetra af
göngum innan í Grænlandsjökli, þar sem
þúsundir hermanna hefðust við og gætu
með skömmum fyrirvara flutt hundruð
kjarnorkusprengja milli færanlegra
skotpalla um svæði sem samsvaraði liðlega
einu og hálfu Íslandi að flatarmáli!
Hér, eins og svo oft áður, tekur veruleikinn
þó öllum vísindaskáldskap fram. Um er að
ræða raunveruleg áform Bandaríkjahers á
sjötta áratugnum og sem reynt var að hrinda
í framkvæmd að hluta. Hinn hernaðarlegi
ávinningur þessara stórkarlalegu áætlanna
var augljós. Frá norðanverðu Grænlandi mátti
skjóta langdrægum kjarnaflaugum til allra
helstu skotmarka í Sovétríkjunum. Með því
að fela vopnin undir þykkri íshellu og færa
þau til í sífellu var talið útilokað fyrir óvininn
að granda þeim. Jafnvel þrátt fyrir meiri-
háttar kjarnorkuárás Sovétmanna á jökulinn
mætti ætla að nógu margar flaugar yrðu eftir
til að gjöreyða stórborgum mótherjans.
Staðið í stórræðum
Áætlunin var vissulega tröllaukin, en Banda-
ríkjamenn voru ekki óvanir stórframkvæmd-
um á Grænlandi. Upphaf bandarískrar her-
setu í landinu má rekja til vorsins 1941, þegar
danski sendiherrann í Washington undirritaði
samkomulag við Bandaríkjastjórn um
hernaðaraðstöðu á Grænlandi. Danmörk var
þá hersetin af Þjóðverjum og var samkomu-
lagið gert án samráðs og í óþökk stjórnar-
innar í Kaupmannahöfn.
Á grunni samningsins tóku Bandaríkjamenn
að koma sér upp hernaðaraðstöðu á Græn-
landi. Árið 1943 hófust svo framkvæmdir við
Thule-herstöðina, langnyrstu herstöð Banda-
ríkjamanna sem staðsett er nánast miðja vegu
milli heimskautsbaugs og Norðurpólsins.
Um 12 þúsund verkamenn voru sendir til að
reisa herflugvöll þarna á norðurhjaranum,
en til samanburðar voru innfæddir íbúar
Grænlands um 18 þúsund um þær mundir.
Jafnframt var útbúin hafskipahöfn og aðstaða
fyrir fjölmennt lið. Flugvallargerðin var
óhemju dýr og ljóst Bandaríkjamenn voru
ekki að tjalda til einnar nætur.
Í stríðslok fór danska stjórnin fram á brottför
Bandaríkjahers frá Grænlandi, en eftir að
Danir urðu stofnaðilar að Nató árið 1949 var
horfið frá þeim kröfum og árið 1951 var
undirritað samkomulag um bandarískar
herstöðvar í landinu. Þar, líkt og á Íslandi, var
styrjöldin í Kóreu notuð sem réttlæting fyrir
hersetu. Enn í dag eru umsvif Bandaríkjahers
í Thule-stöðinni mikil.
Þögn er samþykki
Eflaust hefur Thule-herstöðin orðið til að
kveikja hugmyndina um Iceworm-verkefnið.
Árið 1958 freistaði sendiherra Bandaríkjanna
þess að kynna áformin fyrir danska forsætis-
ráðherranum H. C. Hansen gaf ráðherrann
skýrt til kynna að hann vildi sem minnst af
þeim vita. Túlkuðu Bandaríkjamenn þau
viðbrögð sem þegjandi samþykki.
Eitraður ormur á hjara veraldar
Í stað þess að ráðast strax í risaframkvæmd-
irnar var byrjað á tilraunaverkefni. Það
nefndist Camp Century og var um 250 kíló-
metra austan af Thule-stöðinni. Þar voru
grafin 21 ísgöng, alls um þriggja kílómetra
löng. Göngin höfðu að geyma lítið þorp með
íbúðarhúsnæði og ýmis konar þjónustu, svo
sem kirkju, kvikmyndahúsi og rakarastofu
fyrir þá 200 hermenn og tæknimenn sem þar
höfðust við. Samfélagið fékk orku sína frá
litlu kjarnorkuveri, sem hafði meðal annars
að geyma fyrsta færanlega kjarnakljúfinn.
Erfitt hefði verið að halda svo umfangs-
miklum framkvæmdum leyndum og gripu
Bandaríkjamenn því til þess ráðs að auglýsa
þær rækilega, en láta eins og um stöð til
vísindarannsókna væri að ræða. Vissulega
fóru þar fram jöklarannsóknir sem áttu
meðal annars eftir að leggja grunn að
borkjarnarannsóknum þeim er komið hafa
að miklu gagni við rannsóknir á þróun
veðurfars, en þær voru þó hreint yfirvarp til
að fela hinn raunverulega tilgang.