Dagfari - des. 2020, Blaðsíða 35

35
DESEMBER 2020
Loftmynd af Nagasakí fyrir og eftir árásina.
valkostinn „ef framtíð þjóðar minnar er
í voða“, 45% svöruðu „sem svar við kjarn-
orkuárás“, 16% svöruðu „ef ráðist er á annað
land“ og 35% merktu við „til að sigrast á
hryðjuverkahópum“. Athygli vekur að 45%
- sem samsvarar 9% af öllum svarendum –
merktu við þann valkost sem helst minnir
á túlkun Stimson á kjarnorkuárásunum á
Japan: „til að binda enda á styrjöld og bjarga
þannig mannslífum“.
Hvernig mun framtíðin sjá Hírósíma
og Nagasakí?
Við endum umfjöllun okkar á þeirri mikil-
vægu spurningu hvort minningin um
Hírósíma og Nagasakí sé líkleg til að lifa
til frambúðar? Þegar þátttakendur voru
beðnir um að nefna hvaða borg eða borgir
voru sprengdar með kjarnorkuvopnum í
síðari heimsstyrjöldinni nefndu 85% borgina
Hírósíma og 67% þekktu Nagasakí.
Það er hins vegar talsverður munur eftir
aldri svarenda þegar kemur að þessari
spurningu. Mun fleiri úr eldri hópnum gátu
nefnt borgirnar tvær, þannig þekktu 80%
svarenda yfir sjötugu borgina Nagasakí en
ekki nema 53% fólks undir tvítugu. Í öllum
spurningalöndunum reyndust færri þekkja
Nagasakí en Hírósíma (munurinn er 18% í
heildina og sveiflaðist frá 11% til 23% milli
landa). Þessi munur kann að hafa áhrif á
upplifun fólks á ógnum kjarnorkuvopna og
veikleikum þeirra sem aftur kann að skipta
máli varðandi kjarnorkuvopnastefnu í
framtíðinni.
Nýlegar rannsóknir á árásinni á Nagasakí
minna okkur á mikilvægan þátt varðandi
kjarnorkuvígbúnað sem oft vill gleymast:
það er þáttur mistækra stjórnenda og hvað
tilviljanir, heppni og óheppni geta ráðið
miklu um niðurstöðu aðgerða. Á meðan
árásin á Hírósíma var þaulskipulögð og fram-
kvæmd af nákvæmni, var málum þveröfugt
farið varðandi Nagasakí. Sú borg var ekki
fyrsti valkostur og hafði flugvélin sem
varpaði sprengjunni í upphafi stefnt á
borgina Kókúra. Enn er ekki fullljóst hvers
vegna þau áform breyttust og mörgum árum
síðar sagðist hershöfðinginn Leslie Groves,
yfirmaður Manhattan-áætlunarinnar, ekki
vita hvers vegna Nagasakí varð fyrir valinu.
Þar að auki sprakk sprengjan meira en
kílómetra frá fyrirhuguðu skotmarki.10)
Með því að gleyma ekki Nagasakí erum við
minnt á takmarkanir þær sem stjórnun og
ákvarðanatöku fylgja þegar kemur að kjarn-
orkuvopnum. Í sumum tilvikum ræðst niður-
staðan hreinlega af heppni eða óheppni.11) Það
hvort almenningur muni eftir Nagasakí getur
breytt sameiginlegum minningum fólks um
kjarnorkuárásirnar úr því að vera dæmi um
yfirvegaða ákvörðunartöku, undirbúning og
hárnákvæma framkvæmd yfir í að vera saga
um mistök, tilviljanir, óheppni íbúa Nagasakí
en heppni fólksins í Kókúra.12)
Árásirnar á Hírósíma og Nagasakí eru oft
teknar sem dæmi um varnarleysi samfélaga
gegn kjarnorkuvopnum. Þessi sömu samfélög
eru hins vegar líka berskjölduð fyrir minnis-
leysi, rangminni og goðsögnum, sem skekkja
dómgreindina. 75 árum eftir hina afdrifaríku
atburði, þá mótar söguskoðun Stimsons
ennþá afstöðu stórs hluta almennings sem
aftur hefur áhrif á skoðanir fólks á kjarnorku-
vopnamálum, þrátt fyrir að vitneskju sagn-
fræðinga hafi fleytt mikið fram. Á hinn
bóginn hafa öll dæmin þar sem beiting
kjarnorkuvopna hefur staðið tæpt eða þegar
stjórn og meðferð þeirra hefur brugðist fallið
í gleymsku. Það er á ábyrgð fræðimanna
og kennara að bæta úr þessum gloppum
og tryggja að almenningur sé meðvitaður
um nýjustu þekkingu og geti þannig tekið
upplýstar ákvarðanir á sviði stjórnmála.13)
10) Alex Wellerstein: „Nagasaki: The Last Bomb“, The New Yorker,
7. ág. 2015.
11) Benoît Pelopidas: „The unbearable lightness of luck: Three sourches
of overconfidence in manageability of nuclear crises“, European
Journal of International Security, 2017/2.
12) http://blog.nuclearsecrecy.com/2014/08/22/luck-kokura/
13) Benoît Pelopidas: „Nuclear Weapons Scholarship as a Case of Self-
Censorship in Security Studies“, Journal of Global Security Studies,
2016/1.