Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Årgang

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Side 52

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Side 52
51UM JARÐHÝSI, DYNGJUR OG BAÐSTOFUR forða eldiviðar í landinu. En hús þróuðust á margvíslegan hátt, og ekki verður sagt að þetta mæli gegn því að gömlu jarðhýsin og baðstofurnar sem Gísli fjallaði um hafi haft sama aðalhlutverk. Sagt er að línvefnað þurfi að stunda í heitu og röku lofti,51 svo að jarðhýsi með afbrigðilega stórum eldstæðum og aðstöðu til að ausa þau vatni hefði kannski hentað sem vefnaðarhús ef Íslendingar hefðu stundað línvefnað, en engar heimildir þekki ég um að það hafi þeir gert.52 Ullarvefnaður mun hvorki krefjast hita né raka, enda var það sagður siður á 18. öld að setja vefstaði upp „í köldum húsum, oftast á móts við bæjardyrnar.“53 Ég sé enga aðra skýringu á stærð eldstæðanna í jarðhýsunum en að þau hafi mörg verið skipulögð og notuð sem baðhús. Það útilokar auðvitað ekki að konur hafi notað hlýjuna í jarðhýsunum til að spinna þar og vefa eftir að búið var að njóta hennar í gufuböðum. Hvernig notuðu Íslendingar böð á víkingaöld og miðöldum? Í baðstofum virðast menn hafa tíðkað gufuböð og framleitt gufu með því að hella vatni á hitað grjót. Í Íslendingasögum virðast slík böð hvergi nefnd nema í frásögn Eyrbyggju og Heiðarvíga sögu af berserkjum Víga-Styrs. Í Sturlunga sögu eru einar sjö frásagnir þar sem menn ganga til baðs, eru í baði, koma úr baði eða biskupi er búið bað.54 Í öllum tilfellum gerist þetta að kvöldlagi og þeir sem eru nefndir í baðferðum eru karlmenn. Ég veit um enga konu í fornsögum sem er sögð hafa farið í baðstofu, og eina konan sem er líklega sögð hafa baðað sig var heimasætan Guðrún Ósvífursdóttir á Laugum í Sælingsdal því „jafnan bar svá til“ að hún var „at laugu“ þegar Kjartan Ólafsson kom þangað.55 Þetta sannar auðvitað ekki að konur hafi ekki notað baðstofurnar til að fara í gufuböð; fornsögurnar segja yfirleitt svo miklu meira frá körlum en konum. En ef baðstofurnar voru jarðhýsi sanna sögurnar að minnsta kosti að þau voru ekki eins eindregið kvennasvæði og Karen Milek heldur fram. Ef karlar (og kannski konur) hituðu upp baðstofurnar á kvöldin hafa konur varla getað nýtt þá upphitun fyrr en morguninn eftir. Voru baðstofurnar þá enn hlýrri en skálarnir sem heimilisfólk hafði hitað upp 51 Milek 2012, bls. 119. 52 Jón Jóhannesson (1956, bls. 351-352) segir að örnefni eins og Línekrudalur og Línakrar bendi til að landsmenn hafi reynt línrækt, en lítið hafi að henni kveðið. Kona að nafni Jónína Hallgrímsdóttir var um árabil húsmóðir á Gauksmýri í Línakradal, Vestur-Húnavatnssýslu. Henni datt í hug að nafn dalsins væri dregið af miklum fífubreiðum sem þar vaxa. 53 Landsnefndin fyrri 1770-1771 I 2016, bls. 676 („Íslands fátæklingar“ skýra frá kjörum sínum). 54 Sturlunga saga 1946, bls. 336, 337, 458 (Íslendinga saga, 76., 154. kap.), II, bls. 40 (Þórðar saga kakala, 20. kap.), 97 (Svínfellinga saga, 10. kap.), 148 (Þorgils saga skarða, 24. kap.), 254 (Arons saga, 9. kap.). 55 Laxdæla saga 1934, bls. 112 (39. kap.).
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186

x

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Árbók Hins íslenzka fornleifafélags
https://timarit.is/publication/97

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.