Bæjarins besta - 20.12.2001, Side 18

18 FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER 2001
Bessastaðir á Álftanesi við Faxaflóa væru engu að síður
einn af merkustu stöðum íslenskrar þjóðarsögu þótt svo
hefði ekki viljað til, að þar yrði aðsetur forseta lýðveldis-
ins. Þetta gamla og nýja höfðingjasetur virðist undarlega
vel í sveit sett í ljósi líðandi daga þeirra sem nú byggja
Ísland. Örskammt frá ys og þys höfuðborgar; samt langt í
burtu. Túnið, fjaran, fuglalífið. Einu sinni átti Snorri
Sturluson Bessastaði. Hér stendur Bessastaðastofa eins
og hún hefur gert í hálfa þriðju öld, og áður konungs-
garðurinn, bústaður danska konungsvaldsins á Íslandi,
með réttu eða röngu táknmynd útlendra kúgara en núna
er staðurinn tákngervingur íslenskrar þjóðar með
íslenskan þjóðhöfðingja.
Það er auð jörð og hlýtt í veðri á vetrarmorgni. Fáir á
ferð á Álftanesvegi. Enginn sést á ferli við Bessastaði.
Bóndinn eflaust kominn frá gegningum. Grímur Thom-
sen situr væntanlega í skrifstofu sinni við ljóðasmíð en
grái frakkinn hangir á snaga í anddyrinu. Hrafnhetta læð-
ist um ganga. Jón Hreggviðsson á Rein kveður við raust
einhvers staðar í undirdjúpunum. Manni finnst varla við
hæfi að koma akandi á sjálfrennireið á þennan stað. Væri
ekki réttast að parkera við vegamótin og ganga heim til
bæjar? Nei, það kemur enginn gangandi að Bessastöðum
síðan í Móðuharðindum. Gestir koma ríðandi í blám
kápum en þénarar staðarins róa yfir fjörðinn.
Bóndinn á Bessastöðum á því Herrans ári 2001 er kom-
inn langa leið. Kominn frá Ísafirði með viðkomu á Þing-
eyri og síðan í skólum syðra og ytra, á Alþingi, í ríkis-
stjórn. Allir sem setið hafa Bessastaði frá stofnun lýð-
veldis hafa átt langa leið að baki. Farsæla ferð um tor-
sóttan veg og sigursæla baráttu á ýmsum vettvangi.
Vegferð Ólafs Ragnars Grímssonar hófst vestur á Ísa-
firði á dögum seinni heimsstyrjaldar, eins og Íslendingar
af bjartsýni sinni kalla þann ófrið sem aðrar þjóðir nefna
heimsstríð númer tvö. Nú situr hann Bessastaði.
Við ræðum saman í bókaherbergi; annar drekkur te,
hinn kaffi. Báðir narta í smákökur öðru hverju. Sveinn
Björnsson stendur við Packardinn fræga fyrir hálfri öld á
ljósmynd uppi í hillu og fylgist með. Ja margt hefur nú
breyst, hugsar hann. Sveinn var líka af
vestfirskum stofni. Ólafur Ragnar Grímsson lítur til
baka, til þeirra ára þegar Sveinn Björnsson var að móta
embætti hins íslenska þjóðhöfðingja en lífið fyrir vestan,
bæði mildi þess og harka, að móta ungan dreng sem átti
langan veg fyrir höndum hingað til Bessastaða. Eða er
það ekki rétt, að lengi búi að fyrstu gerð?
Jólaviðtal Bæjarins besta við Ólaf Ragnar Grímsson, forseta Íslands
Leiðin langa frá Ísafir
„Mannlífið á Vestfjörðum
var ríkur þáttur í uppeldi mínu
og mótaði lífssýn mína þegar
í æsku“, segir Ólafur Ragnar.
„Ég var alinn upp til tíu ára
aldurs á tveimur stöðum, á
Ísafirði og á Þingeyri. Móðir
mín var berklaveik og glímdi
við mikla erfiðleika í þeim
veikindum og var langdvölum
á sjúkrahúsum, bæði á Vífils-
stöðum og á Akureyri. Þess
vegna ákváðu foreldrar mínir
þegar ég var þriggja ára að ég
skyldi vera hjá afa mínum og
ömmu á Þingeyri. Þar var ég
að mestu leyti í sex eða sjö ár.
Svo kom ég aftur til Ísafjarðar
og var þar í skóla einn vetur
en síðan fluttum við suður.
En þó að ég væri kominn
suður, þá settu Ísafjörður,
Þingeyri og Vestfirðir áfram
sterkan svip í heimilislíf, sam-
ræður og allar frásagnir. Iðu-
lega var rætt um fólk og við-
burði á Vestfjörðum, sagðar
sögur, vinir pabba og mömmu
að vestan komu í heimsókn;
langt fram á unglingsár voru
Ísafjörður og Þingeyri stór
hluti af mínu lífi. Reyndar fór
ég á hverju sumri vestur til
afa og ömmu á Þingeyri allt
fram til þrettán ára aldurs. Og
á þeim aldri var ég eitt sumar
í Kaupfélaginu á Þingeyri,
með Guðmundi Ingvarssyni,
sem þá kom þar til verka korn-
ungur maður og hefur búið á
Þingeyri síðan.
Við höfum oft rifjað það
upp, að þetta hafi verið merki-
legur tími þarna í Kaupfélag-
inu, því að Guðmundur var
aðeins rúmlega tvítugur og
okkar elstur. Síðan voru tveir
aðrir, Eiríkur sonur kaupfé-
lagsstjórans og Elías. Þeir
voru unglingar, ég aðeins
þrettán ára. Árin vestra eru í
minningunni frábær tími, og í
þessu umhverfi, bæði á Þing-
eyri og Ísafirði, voru þjóð-
málin mjög fyrirferðarmikil.
Tveggja heima sýn
– Á þessum tíma var póli-
tíkin fyrir vestan miklu harðari
en hún er núna, þegar segja
má að hennar verði helst vart
í jólablöðum stjórnmálaflokk-
anna. Nú ert þú ungur drengur
á mjög pólitísku heimili hjá
Grími rakara bæjarfulltrúa,
mjög kröftugum baráttu-
manni. Varð drengurinn mjög
var við pólitíkina og þjóð-
málabaráttuna í föðurgarði?
„Ég naut þess að kynnast
ólíkum sjónarhornum. Pabbi
var um áratugi í forystusveit
Alþýðuflokksins á Ísafirði, sat
þar í bæjarstjórn og átti þátt í
mörgum framfaramálum í
bænum. Hann tók að sér að
annast byggingu Sundhallar-
innar og Húsmæðraskólans á
sínum tíma og hafði mikil af-
skipti af útgerðarmálum. Afi
minn, Ólafur Ragnar, var hins
vegar gegnheill íhaldsmaður
og alla sína ævi traustur að-
dáandi Jóns Þorlákssonar, Ól-
afs Thors og Bjarna Bene-
diktssonar. Hann starfaði í
smiðjunni hjá Guðmundi J.
Sigurðssyni á Þingeyri og
flestir sem þar voru, bæði
Guðmundur og Matthías son-
ur hans, voru einnig traustir
liðsmenn Sjálfstæðisflokks-
ins.
Þannig hafði ég tveggja
heima sýn á þjóðmálin strax í
æsku og var mjög áhugasamur
um kosningar. Ég man skýrt
eftir fyrstu alþingiskosning-
unum sem Þorvaldur Garðar
Kristjánsson fór fram í eftir
að Ásgeir Ásgeirsson var
kosinn forseti, aukakosning-
um í Vestur-Ísafjarðarsýslu ár-
ið 1952. Ég tók að mér að
bera minnismiða upp á senuna
til Þorvaldar frá Höskuldi Ól-
afssyni, sem þá var banka-
stjóri Verzlunarbankans í
Reykjavík og hafði komið
vestur á firði til að hjálpa Þor-
valdi.“
„Þú færð ekki að
selja þetta blað“
„Á Ísafirði kynntist ég því
að glíman gat verið grimm,
deilur harðar og oft var hvasst.
Viðtal: Hlynur Þór Magnússon. Nýjar ljósmyndir: Kjartan Þorbjörnsson (Golli)
Ég man til dæmis eftir því að
einu sinni ætlaði ég að slást í
hóp félaga minna, nokkurra
stráka, og selja málgagn Sjálf-
stæðisflokksins. Þá voru
flokksblöðin seld en ekki
gefin eins og fór að tíðkast
seinna. Þetta var ein helsta
aðferð okkar til að ná í vasa-
peninga. Aðallega voru það
strákar sem seldu blöðin og
það myndaðist biðröð fyrir
framan afgreiðsluna sem var í
sama húsi og bókabúð Matt-
híasar Bjarnasonar. Svo kom
að mér í biðröðinni og þá leit
afgreiðslumaðurinn upp,
horfði á mig dálítið brúna-
þungur og spurði: Ert þú ekki
sonur Gríms rakara? Jú, ég
játaði því. Þá sagði hann af
bragði: Þú færð ekki að selja
þetta blað. Og mér var vikið
úr biðröðinni.
Þannig kynntist ég því ung-
ur strákur, að nokkur fórnar-
kostnaður gat verið í því fólg-
inn hvar faðir minn stóð í
stjórnmálunum“, segir Ólafur
og brosir við. „Kannski má
segja að ég hafi bætt þetta
upp í forsetakosningunum
1952 því þá var pabbi um-
boðsmaður fyrir Ásgeir Ás-
geirsson á Ísafirði. Stuðnings-
menn Ásgeirs gáfu út öflugt
blað sem selt var um allt land.
Ég naut góðrar aðstöðu við
að selja það á Ísafirði og man
vel hvað það gaf mér góð sölu-
laun. Auðvitað varð ég ein-
dreginn stuðningsmaður Ás-
geirs í þeim kosningum!
Já, það er alveg rétt, að í
uppeldinu kynntist maður því
að þjóðmálaumræðan var rík-
ur þáttur í lífi fólks vestra og
hélt áfram að vera það í hinu
vestfirska samfélagi hér syðra.
Menn fylgdust vel með mál-
efnum fyrir vestan. Persónur
sem voru þekktar í bæjarlífinu
á Ísafirði héldu áfram að lifa
sínu lífi við matarborðið
heima hjá mér og í stofunni á
kvöldin. Pabbi hafði yndi af
því að segja sögur af Hagalín
og Vilmundi lækni og Stebba
skó og öðrum góðum mönn-
um fyrir vestan. Oft var lýst
ítarlega hörðum deilum fyrr-
um um uppbyggingu Ísafjarð-
ar og atvinnumálin og kosn-
ingabaráttuna. Þessu kynntist
ég öllu mjög vel.“
Mýkt og harka
„Kjartan læknir, mikill
forystumaður Sjálfstæðis-
flokksins – sem felldi Hanni-
bal á sínum tíma eins og menn
muna og það var nú ekki heigl-
um hent – hann var mikill
vinur fjölskyldunnar. Og í
raun og veru lífgjafi minn.
Mamma átti mig heima í Tún-
götunni. Fæðingin var erfið
og ég var ekki með miklu lífs-
marki þegar ég kom í heiminn.
Kjartan kallaði þá eftir tveim-
ur bölum, setti heitt vatn í
annan og kalt vatn í hinn og
færði snáðann á milli þessara
bala til að koma lífi í hann.
Pabbi og mamma töldu alltaf
að Kjartan hefði bjargað lífi
mínu. Fyrir það voru þau hon-
um ævinlega þakklát og ég
hef alltaf hugsað til hans með
mikilli hlýju. Þannig var það
á Ísafirði, að þrátt fyrir stjórn-
málin, þrátt fyrir harðar deilur,
þá tengdist fólk sterkum vina-
böndum. Menn gerði sér skýra
grein fyrir mikilvægi hvers
einstaklings í samfélaginu. Og
þegar öllu er á botninn hvolft,
þá held ég að hagur Ísafjarðar
og Vestfjarða hafi verið öllum
svo nákominn, að það hafi í
raun og veru yfirskyggt allar
deilur.
Svona var þetta líka í Dýra-
firði. Þó að menn deildu hart,
svo sem Eiríkur kaupfélags-
stjóri og Magnús Amlín, þó
að menn tækju miklar lotur
og allt þorpið fylgdist með og
mikill hiti væri í kosningum,
þá var það hagur Þingeyrar
og Dýrafjarðar sem öllu skipti.
Það er einmitt þessi umhyggja
fyrir Vestfjörðum, fyrir fólk-
51.PM5 19.4.2017, 09:5218