Vinnan - 01.11.1949, Blaðsíða 26

BOKAOPNAN
f
L-— .....1 "
Vígvöllur eða fílabeinstum ?
Steinn Steinarr: Tíminn og vatnið.
Útgefandi Helgafell. Rvík 1949
Síðast liðinn vetur kom út ný ljóðabók eftir eitt
af beztu ljóðskáldum okkar, Stein Steinarr, Tíminn
og vatnið, fjórtán kvæði. Við lestur þessara kvæða
leynir sér ekki, að skáldið hefur „lagt um röddin,’‘
eins og sagt er á söngmáli. Steinn Steinarr hefur nú
sagt skilið við sína gömlu sálufélaga í skáldskapnum,
þá Carl Sandburg, Arthur Lundquist og þess háttar
fólk og valið sér nýja, andlega förunauta, og þá
fyrst og fremst hið nýbakaða Nobelsverðlaunaskáld
Breta, T. S. Eliot. Enginn skilji orð mín svo, að
verið sé að gefa í skyn, að Steinn hafi farið ófrómum
fingrum um verk téðra höfunda. Því fer víðs fjarri.
T. S. Eliot hefur áreiðanlega ekki orðið fyrir nein-
um búsifjum af völdum Steins. Ég á aðeins við það,
hvaða, skáld hafa haft áhrif á ljóðagerð Steins, og af
hverjum hann hefur lært.
Skáldskapur T. S. Eliots hefur löngum þótt nokkuð
torskilinn, svo að sumar útgáfur á verkum hans eru
með skýringum á textanum. Það vakti því ekki litla
furðu, að „Hinir átján,“ Nobelsverðlaunanefndin,
skyldi geta brotið hann til mergjar, ekki síst þar sem
sú saga gekk, að fram að þeim tíma hefðu aðeins
þrír menn í veröldinni skilið, hvað hann var að fara.
Einn var bókmenntafræðingur, sem nú er dauður,
annarr prófessor, og hann er á geðveikrahæli, og
þriðji var T. S. Eliot sjálfur, en hann er nú sagður
búinn að gleyma því.
Sagt hefur verið að helzti lærimeistari T. S. Eliots
sé Ezra Pound. Það er mjög vafasamur bókmennta-
skilningur, enda þótt Ezra Pound sé eitt áhrifamesta
skáld hins enskumælandi heims um þessar mundir.
T. S. Eliot er frjór og skapandi málsnillingur, og á
því sviði er lærimeistari hans enginn annar en Dante
sjálfur, með hinu tæra, lyriska máli sínu á Purgatorio
og Paradiso. Af öðrum lærimeisturum hans má nefna
frönsku symbolistana frá 1880 og 1890, einkum Rim-
baud og Laforgue, og ensk skáld frá því um
sextán hundruð, einkum John Donne.
T. S. Eliot þykir lítið koma til heimspeki vest-
rænna þjóða og hefur því setzt við fótskör Austur-
vegsvitringa. Heimspeki hans virðist vera sambland
úr Biblíunni, einkum prédikaranum, og frumspeki,
eða háspeki, Patanjalis. Til þess að fá einhvern grun
um, hvað hann er að fara, þurfa menn því að vera
talsvert Biblíufróðir, sæmilega að sér í hávamálum
Indíalands og hafa jafnvel einhverja nasasjón af
Swami Vivekananda. Sá, sem þetta ritar, telur sig
þó hafa skilið nokkurn veginn fjórða kaflann í þriðja
fersöngnum í ljóðasvítunni „Fjórir fersöngvar,“ eftir
Eliot, en þó má vera, að það sé, fullmikið sjálfstraust,
enda þótt kaflinn sé aðeins ein blaðsíða.
Steinn Steinarr er gáfað ádeiluskáld og vígfimur
bardagamaður. Hann hefur mikið vald á máli og
kann að ydda ljóðsetningar sínar, þangað til þær
stinga. Það er því hæpin ráðstöfun hjá honum að
hverfa af vígvellinum og loka sig inni í fílabeins-
turninum hjá Eliot. Ef til vill á hann eftir að koma
aftur út fyrir hliðið. Kannske er sams konar tvískinn-
ungur í honum og hinu ágæta sænska skáldi Hjalm-
ar Gullberg, sem kvað um sjálfan sig:
„Þér tumsins menn, ég til mig yðar liðs,
þótt turnsins lög ég einnig geti brotið.
Einn daginn mun ég hittast utan hliðs
með hjartað sundur skotið.“
En skáldum er nauðsynlegt að eiga sér andlega
förunauta. Þeir sem sennilega eru einna helzt við
hæfi Steins, eru ungu eftirstríðsskáldin ensku og
frönsku, svo sem t. d. John Pudney (enskmr), Louis
Aragon, Jean Marcennac og Robert Desnos (fransk-
ir), svo að fáein nöfn séu nefnd.
Það eru sennilega ekki aðrir en Steinn Steinarr
sjálfur, sem geta með sanni sagt, að þeir viti hvað
hann er að fara í þessum fjórtán kvæðum í ljóðabók-
inni Tíminn og vatnið — ef hann er þá ekki búinn
að gleyma því. En allt um það eru þessi ljóð gædd
184
VINNAN