Fréttablaðið - 06.03.2021, Blaðsíða 24

sýna fram á markaðsmisnotkun
bankanna. Nokkrir hafi fengið
hámarksdóm fyrir, sem eru sex ár.
„Margir urðu reiðir vegna þess
að fólk sem fékk tiltekin lán slapp
við refsingu. En þegar málin voru
rannsökuð ofan í kjölinn var ekkert
saknæmt við það. Heldur var sá sem
lánaði sakborningurinn.“
Flækjustigið var einnig áskorun
og fékk teymið þau ráð frá Páli
Hreinssyni lagaprófessor að hafa
framsetninguna einfalda. Það gæti
orðið flókið að skýra sum brot fyrir
dómi. Meðal þess sem reyndi á var
umboðssvikaákvæðið, sem fram
að þessu hafði aðallega verið notað
vegna smábrota, svo sem misnotk-
unar á greiðslukortum. Eftir hrun-
ið reyndi á umboð hvers og eins
bankastjóra í víðtækum skilningi.
Frændi í Síerra Leóne
„Eftir bankahrunið var ég orðinn
þreyttur á sál og líkama. Ég keyrði
mig í kaf,“ segir Fjölnir og játar að
hafa verið orðinn nokkuð kulnaður.
„Ég bað því um árs leyfi til að skipta
um gír og fara í nám erlendis.“ Hélt
hann út til Amsterdam árið 2013
þar sem hann nam alþjóðlega þró-
unarfræði og hluti af náminu var
að gera rannsóknir á vettvangi.
Hélt hann suður til Síerra Leóne á
vesturströnd Afríku með Arndísi
og yngstu dótturinni Valgerði.
Dvöldu þau í borginni Kenema
í austurhluta landsins hjá konu
er heitir Henrietta og rekur lítinn
stúlknaskóla fyrir ungar einstæðar
mæður. Í gegnum Henriettu kynnt-
ust þau Gateway-samtökunum sem
aðstoða þessar stúlkur að mennta
sig, koma undir sig fótunum og berj-
ast fyrir ýmsum réttindum svo sem
banni við umskurði.
Samfara rannsókninni fóru Fjöln-
ir og fjölskylda hans að taka meiri
þátt í starfi Gateway-samtakanna
og safna peningum. Gefa þau enn
þá reglulega til samtakanna og árið
2018 fóru þau Arndís aftur út með
peninga og fatasendingu frá Íslandi.
En Fjölnir segir starf ið ekki
aðeins snúast um gjafir, heldur að
kenna stúlkunum að standa á eigin
fótum. Svo sem að útvega efni og
kenna þeim að sauma. Það sama
gildi um baráttuna gegn umskurði
og vitnar Fjölnir í Henriettu. „Það
getur enginn komið á banni við
umskurði nema heimakonur. En
þær þurfa stuðning til að standa á
eigin fótum,“ segir hann.
Fjölnir segir aðstæðurnar í Síerra
Leóne mjög frumstæðar miðað við
það sem við eigum að venjast, enda
mikið gengið á. Í rúman áratug
geisaði þar blóðug borgarastyrjöld
og síðar mannskæð ebólusótt. Mun-
urinn á höfuðborginni Freetown og
sveitunum sé einnig talsverður.
„Spillingin er rótgróin og alltaf
er verið að reyna að fá mann til að
borga. Vopnaðir lögreglumenn eða
verðir stöðva fólk á miðjum þjóð-
vegi og spyrja það spjörunum úr,“
segir Fjölnir og segir það hafa verið
talsvert menningarsjokk að koma
þangað í fyrsta skiptið. „Þarna sá ég
fyrst menn gangandi um með vél-
byssur, jafnvel inni í búðum. Það
er augljóslega ennþá mikil spenna
í landinu þrátt fyrir að stríðinu hafi
lokið fyrir meira en fimmtán árum.“
Hann segir menninguna afar
karllæga, sem meðal annars sýni sig
í hversu margar ungar konur verða
einstæðar mæður því karlarnir yfir-
gefa þær. Þá þurftu þau hjónin að
passa sérstaklega upp á dóttur sína,
sem var þá á unglingsaldri, því hún
varð fyrir miklu áreiti.
Þó að Gateway-samtökin séu ekki
stór, og sveiflist með hversu vel Hen-
riettu gengur, sáu Fjölnir og fjöl-
skylda hans þó nokkurn afrakstur
af starfinu. Það eru stúlkur sem
hafa menntað sig og hafið störf
sem saumakonur. Ákváðu þau að
taka dóttur eins skjólstæðings
Henriettu, Jenebu Kallon sem bjó
með þeim í Kenema og aðstoðaði,
undir sinn verndarvæng og styðja
til náms. Er hún sjö ára í dag. „Það
mynduðust mörg persónuleg tengsl
milli okkar og fólksins í Síerra
Leóne,“ segir Fjölnir og að sumir
hafi kallað hann frænda, sem þýddi
að hann væri orðinn hluti af fjöl-
skyldunni.
Eymd hinna lifandi erfiðust
Eftir dvölina í Afríku og Hollandi
sneri Fjölnir aftur til héraðssak-
sóknara og starfar nú hjá lögregl-
unni í Rangárvallasýslu. En hann
kúplaði sig út úr rannsóknarvinnu.
„Þetta er gefandi starf, að tala við
fólk og hjálpa þeim sem eru í neyð,“
segir hann. „Ég vil vera þar sem ég
get gert gagn og geri miklar kröfur
til sjálfs mín.“
En erfiðleikar og álag fylgja starf-
inu líka. Fjölnir segist vera ágætlega
brynjaður fyrir því að sjá dáið fólk.
Eitt sumarið í Rangárvallasýslunni
urðu til að mynda þrjú f lugslys.
„Þegar ég var að vinna á bakvöktum
hjá Lögreglunni á höfuðborgar-
svæðinu og það kom símtal um
miðja nótt vissi ég að sennilega var
einhver dáinn,“ segir hann.
Eymd hinna lifandi situr hins
vegar meira í honum en að sjá fólk
sem er farið. „Um daginn var ég að
tala í síma við manneskju sem leið
mjög illa. Ég bað hana að koma
niður á stöð og tala við okkur en
klukkutíma síðar fáum við útkall
þar sem hún hafði reynt sjálfsvíg,“
segir hann. „Á svona stundum spyr
ég mig hvort ég hefði getað gert eitt-
hvað meira. Kannski farið rakleitt
til hennar.“
Börnin treysti lögreglunni
Víkur samtalinu aftur að mannfæð
lögreglunnar. Rúmlega 700 lög-
reglumenn séu starfandi í landinu
Yfirburðakosning Fjölnis til formanns Landssambandsins er talin bera
merki um kraumandi óánægju lögreglumanna með kjör sín og aðstöðu.
Í Síerra Leóne
hjálpa Fjölnir og
fjölskylda hans
heimakonum
að mennta sig
og koma undir
sig fótunum.
Aðstæður þar
eru mjög erfiðar
eftir langvinna
borgara-
styrjöld og
mannskæðan
ebólufaraldur.
Samfélagið er
mjög karllægt
og margar
ungar konur
verða ein-
stæðar mæður.
MYND/AÐSEND
Fjölnir, Arndís og Valgerður með heimamönnum í Síerra Leóne árið 2013.
og þörf á alla vega 200 til viðbótar.
En þeir 40 nýútskrifuðu lögreglu-
menn sem koma inn á hverju ári rétt
ná að dekka þá sem hætta störfum.
Sumir menntaðir lögreglumenn
starfi við allt annað.
Fjölnir segir lögreglumennina
sjálfa vel starfi sínu vaxna, en þeir
séu of fáir og hafi of lítinn tíma til
að sinna verkefnum. Sýnileiki lög-
reglunnar skipti miklu máli, að fólk
sjái lögreglumenn í fullum skrúða
og fái tækifæri til þess að tala við
þá. Og ekki aðeins þegar eitthvað
slæmt kemur fyrir. „Það er tölu-
verð löggæsla fólgin í því að vinka
börnum,“ segir hann og brosir. „Það
er mikilvægt að krakkarnir treysti
lögreglunni alveg frá byrjun.“
Í kjöri til formanns Landssam-
bandsins í janúar sigraði Fjölnir sitj-
andi formann til rúmlega áratugar
með um 75 prósentum atkvæða á
móti 25. Fjölnir segir að hann hafi
verið hvattur til að bjóða sig fram
allt frá árinu 2012 en hummað það
fram af sér og einbeitt sér að fram-
boðum fyrir Vinstri græn.
Fjölnir jánkar því að kjör hans
beri vott um uppsafnaða óánægju
meðal lögreglumanna. „Lögreglu-
menn gera ágætis kjarasamninga en
það eru aðeins tæplega 60 prósent
sem samþykkja þá. Það hefur verið
kraumandi ólga innan lögreglunnar
nokkuð lengi núna,“ segir hann.
Lögreglumenn hafa ekki verk-
fallsrétt en þeir hafa sýnt fram á
óánægju sína með því að þramma
í kröfugöngum og hringja sig inn
veika í stórum stíl. Ýmis óánægju-
mál hafa komið upp á undan-
förnum árum, svo sem hvað varðar
búninga, bifreiðar, vaktafyrirkomu-
lag og fleira. Fjölnir segir að launin
mættu einnig vera betri og að stytt-
ing vinnuvikunnar komi ekki endi-
lega nógu vel út fyrir stéttina.
„Launin eru enn of mikið byggð
á álagi á meðan grunnlaunin sitja
eftir. Það er vegna þess að hér áður
fyrr voru lögreglumenn aðeins
karlar sem vildu vinna 200 yfir-
vinnutíma í mánuði á meðan kon-
urnar sáu um heimilið. Umhverfið
er gjörbreytt í dag,“ segir Fjölnir.
„Ég vantreysti fjármálaráðuneyt-
inu til að sjá um styttinguna, því
það er aðeins búið að taka frá þrjá
milljarða í hana á meðan þörfin er
tugir milljarða.“
Nefnir hann sem dæmi Lögregl-
una á Suðurlandi sem sé lítið lög-
regluembætti en þurfi 200 til 250
milljónir til að stytta vinnuvikuna.
Vopn og neysluskammtar
„Ég hef ekki hitt neinn lögreglu-
mann sem hefur þrýst á aukinn
vopnaburð,“ segir Fjölnir spurður
um umræðuna eftir hið voveiflega
morð í Rauðagerði. Bendir hann á
að lögreglan sé nú þegar þjálfuð í
vopnaburði og hafi vopn í bílum.
Sérsveitin sjái um sérstakar aðstæð-
ur, sem eru þó allnokkur útköll.
„Það kemur aldrei til að lögreglan
á Íslandi myndi beita skotvopni að
fyrra bragði,“ segir Fjölnir og bendir
á að lögreglan hafi einu sinni beitt
skotvopni gegn manni, í Árbæjar-
hverfinu árið 2013, eftir að byssu-
maður hafði skotið bæði í hjálm og
skjöld lögreglumanns. Vopnaburð-
ur lögreglu snúist fyrst og fremst um
ógnarjafnvægi.
„Ef lögregla færi að bera skot-
vopn á búningum sínum værum
við að breyta þjóðfélaginu. Lög-
gæsla á Íslandi snýst um að tala við
fólk og fá það til að koma með frið-
sömum hætti og að fólk geti nálgast
lögreglumenn til að ræða við þá,“
segir Fjölnir. „Ef ég væri með byssu
á mjöðminni mætti enginn koma
nálægt mér.“
Annað deiglumál er afglæpa-
væðing neysluskammta en fyrir
þinginu liggur frumvarp um það.
Fjölnir segist hafa efasemdir um
málið, meðal annars með tilliti til
skilgreiningar. Neysluskammtur
sé ekki jafn stór hjá 18 ára einstakl-
ingi og 40 ára sem hafi verið lengi
í neyslu. Erfitt sé einnig að álykta
hvenær einhver sé orðinn sjúkl-
ingur vegna neyslu og á hvaða stigi
þetta sé orðið heilbrigðisvandamál.
„Ég hef skilning á að við komum
upp öruggum neyslurýmum og bíl
Frú Ragnheiðar fyrir fólk sem er
djúpt sokkið. Ég er fylgjandi félags-
legum úrræðum,“ segir hann. „En ég
efast um að við getum sagt að allir
megi sökkva djúpt í fíkniefnaneyslu
og við ætlum ekki að hafa nein verk-
færi til að stoppa fólk fyrr.“
Þá verði að huga að því að af-
glæpavæðingin spyrjist út og hing-
að komi fólk frá öðrum löndum
beinlínis til þess að neyta fíkniefna.
Þar sem fíkniefni hafi verið leyfð
hafi stórfyrirtæki hafið framleiðslu
og tekið yfir markaðinn.
„Það liggur falleg hugsun að baki
afglæpavæðingunni en staðreyndin
er sú að við erum ekki alltaf að refsa
fólki sem er djúpt sokkið í neyslu,“
segir Fjölnir. „Miðlæga rannsóknar-
deildin einbeitir sér fyrst og fremst
að þeim sem standa í ínnflutningi.“
ÉG BAÐ HANA AÐ KOMA
NIÐUR Á STÖÐ OG TALA
VIÐ OKKUR EN KLUKKU
TÍMA SÍÐAR FÁUM VIÐ ÚT-
KALL ÞAR SEM HÚN HAFÐI
REYNT SJÁLFSVÍG.
↣
6 . M A R S 2 0 2 1 L A U G A R D A G U R24 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð