Náttúrufræðingurinn - 2009, Side 39

39
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Heim ild ir
Holtz, T.R. Jr. & Osti. R. 2005. All in the family. – A cladogram shows how 1.
dinosaurs are related to each other – and how the birds fit in. Natural
History 114 (4). 40–41.
McGowan, C. 1994. Diatoms to dinosaurs. The size and scale of living 2.
things. Island Press/Shearwater Books. 288 bls.
Hecht, J. 2006. Europe’s largest dinosaur unearthed in Spain. http://3.
www.newscientist.com/article/dn10843-europes-largest-dinosaur-
unearthed-in-spain.html (skoðað 28.03.08).
The children’s museum of Indianapolis 1999. http://www.childrensmu-4.
seum.org/special_exhibits/kinetosaur/dinoapat.htm (skoðað 03.09.08)
The big zoo 2008. http://www.thebigzoo.com/shopping/shopexd.5.
asp?id=8398 (skoðað 03.09.08)
http://www.simnet.is/xpert/brachiosaurus.jpg (skoðað 28.03.08)6.
Animal Pictures Archive. http://animalpicturesarchive.com/view.7.
php?tid=3&did=24772 (skoðað 03.09.08)
American museum of natural history. http://www.amnh.org/exhibi-8.
tions/expeditions/treasure_fossil/Treasures/Tyrannosaurus/tyrannos.
html?dinos (skoðað 03.09.08)
Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. 2004. The dinosauria. 9.
University of California Press, London. 861 bls.
Norell, M.A. & Xing, X. 2005. The varieties of Tyrannosaurs. Natural 10.
History 114 (4). 35–39.
Jungle Walk 2002–2006. http://www.junglewalk.com/shop/ (skoðað 11.
03.09.08)
Goodwin, M.B. 2005. What good was all the headgear? For decoration. 12.
Natural History 114 (4). 48–49.
Forster, C.A. & Farke, A.A. 2005. What good was all the headgear? For 13.
defence. Natural History 114 (4). 48–49.
Hadrosaurs 2002–2007. Giannotti Studios. http://giannottistudios.com/14.
hadro.html (skoðað 03.09.08)
Varricchio, D.J. 2005. Bringing up baby. Natural History 114/4. 30–32 + 67.15.
Pough, F.H., Janis, C.M. & Heiser, J.B. 1996. Vertebrate life. Pearson 16.
Prentice Hall, New Jersey. 684 bls.
Chatterjee, S. & Templin, R.J. 2005. How did dinosaurs begin to fly? From 17.
the trees down. Natural History 114 (4). 54–55.
Chiappe, L.M. 2005. How did dinosaurs begin to fly? From the ground up. 18.
Natural History 114 (4). 54–55.
Carrano, M.T. & O’Connor, P.M. 2005. Bird’s-eye View. Natural History 19.
114 (4). 42–47.
Prum, R.O. & Brush, A.H. 2003. Which came first, the feather or the bird? 20.
Scientific American 288 (3). 60–69.
Australian Museum 2007. http://www.amonline.net.au/chinese_dino-21.
saurs/feathered_dinosaurs/photo_gallery.htm. Teikn. James Reece.
(skoðað 03.09.08)
Um höfundinn
Örnólfur Thorlacius (f. 1931) lauk fil.kand.-prófi í líf-
fræði og efnafræði frá Háskólanum í Lundi í Svíþjóð
1958. Hann var kennari við Menntaskólann í Reykjavík
1960–1967, Menntaskólann við Hamrahlíð 1967–1980 og
rektor þess skóla 1980–1995. Samhliða kennslustörfum
hefur Örnólfur samið kennslubækur og hann hafði
um árabil umsjón með fræðsluþáttum um náttúru-
fræði í útvarpi og sjónvarpi. Hann var um skeið rit-
stjóri Náttúrufræðingsins.
Póst- og netfang höfundar/Author’s address
Örnólfur Thorlacius
Hringbraut 50
107 Reykjavík
oth@internet.is
garði þeirra Crichtons og Spielbergs.
Bambaeðlan (Bambiraptor), sem líka
er nafngreind á töflunni á 4. mynd,
var nauðalík snareðlu og af sumum
talin til sömu tegundar.
Frægastur eiginlegra fornfugla frá
Kína er sjálfsagt konfúsíusarfuglinn,
„hinn heilagi fugl Konfúsíusar“
(Confuciusornis sanctus, efst á 4. mynd
og 28. mynd), sem lifði snemma í
krítartímabili, fyrir um 140–120
milljón árum. Þetta er elsti þekkti
fuglinn með tannlausan fuglsgogg,
aðeins minni en öglir og með stél
en ekki skriðdýrshala. Af honum
hafa fundist fleiri en hundrað heilleg
eintök og tvö af minni tegund,
náskyldri, C. dui.
Confuciusornis er sennilega líka elsti
fuglinn sem fundist hefur, þar sem
áberandi útlitsmunur er á kynjunum.
Karlarnir voru með tvær heillangar
stélfjaðrir, líkt og á paradísarfuglum,
en kerlur þeirra með venjulegt stél.
Öglirinn virðist hafa verið á
hliðargrein á þróunartrénu. Af
honum munu engir núlifandi fuglar
komnir. Það vekur líka athygli
hversu gamall hann er, miðað við
hina nýfundnu kínversku fiðruðu
frændur hans. Solnhofenleirsteinninn,
þar sem öglirinn fannst, hefur greinst
nærri 150 milljón ára, frá lokaskeiði
júratímabils, en Yixianlögin, með
kínverskum dínósárum og fleiri
merkisskepnum, eru um tíu til
tuttugu milljón árum yngri, frá því
snemma á krítartímabili. þar má þó
sjá dínósára með mun einfaldari og
frumstæðari fjaðrir en áður voru
komnar fram á öglinum.
Þróun fugla af dínósárum hefur
tekið langan tíma og farið fram víða
um heim, einkum eftir að dýrin urðu
fleyg og gátu lagt undir sig ný lönd.
Líkja má jarðlögunum í Solnhofen og
Yixian við tvo glugga er varpa ljósi
inn í myrkt völundarhús, sem annars
er okkur að mestu hulið.
28. mynd. „Hinn heilagi fugl Konfúsíusar“, Confuciusornis sanctus, er elsti forn-
fuglinn sem fundist hefur með tannlausan gogg. Hann er samt ekki talinn forfaðir
nútímafugla, því yngri tenntir fuglar hafa fundist meðal þeirra.21