Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 55

55
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Laumufarþegar
Mun fleiri tegundir en þær sem hér
hafa verið nefndar gætu þrifist á
Íslandi, fengju þær til þess tækifæri.
Mest er hættan þegar verið er að
flytja hýslana til landsins, eins og
gerðist til dæmis þegar minkaflóin
barst hingað með aliminkunum.
Innflutningur hunda til landsins
var ýmist takmarkaður eða bann-
aður á árunum 1909–1989, meðal
annars til að koma í veg fyrir að
nýtt smit bærist inn í landið þeg-
ar unnið var markvisst að því að
útrýma hér sullaveiki, en einnig til að
minnka líkurnar á því að hingað bær-
ust smitsjúkdómar sem orðið gætu
innlendum hundum skeinuhættir.
Sumstaðar var hundahald alfarið
bannað í þéttbýli, til dæmis í Reykja-
vík. Innflutningur katta var bann-
aður frá 1926. Á allra síðustu ára-
tugum hefur hunda- og kattaeign
þjóðarinnar stóraukist. Frá árinu
1989, þegar innflutningsbanninu
á hundum og köttum var aflétt,
til ársloka 2007 höfðu ríflega 1700
hundar og tæplega 450 kettir verið
fluttir til landsins. Öll hafa þessi
gæludýr byrjað vistina á Íslandi í
einangrun, þar sem fylgst er með
heilbrigði þeirra.
Alls hafa sjö óværutegundir fund-
ist á innfluttum gæludýrum.20,21
Ein þeirra er brúni hundamítill-
inn Rhipicephalus sanguineus (2. og
3. mynd), stór mítill sem fljótt á lit-
ið líkist lundamítli (lundalús) og
skógarmítli. Hann hefur tvisvar
sinnum borist til landsins með
hundum. Sama tegund hefur auk
þess, í að minnsta kosti þremur
tilvikum, komist inn í landið án
þess að taka sér far í feldi hunda
sem hingað höfðu verið fluttir. Hér
verður því lýst hvernig þessir mítl-
ar eru taldir hafa borist til landsins
og við hvaða aðstæður þeir voru
gómaðir. Jafnframt verður sagt frá
heldur óvenjulegu ferðalagi amer-
íska hundamítils-ins Dermacentor
variabilis (5. mynd) sem endaði líf
sitt á íslensku sveitaheimili.
Markmiðið með þessum frásögn-
um er fyrst og fremst að vekja fólk
til umhugsunar um leiðirnar sem
um hafði fjölgað það mikið að
fullorðin dýr voru farin að gera
sig heimakomin í rúmi eiganda
hundsins og sjúga úr honum blóð,
voru nokkrir mítlar hand-sam-
aðir og sendir Tilraunastöð-inni
á Keldum, þar sem í ljós kom
hvaða tegund átti í hlut. Eigandi
hundsins taldi líklegast að brúni
hundamítillinn hefði borist inn á
heimilið með farangri þegar hann
kom úr ferðalagi um Þýskaland
fimm mánuðum áður en grein-
ingin lá fyrir. Erlendis er fjöldi
tilvika þekktur þar sem sýnt hefur
verið fram á að brúni hundamít-
illinn getur borist með farangri
á milli staða.1,2 Hundur-inn var
meðhöndlaður með lang-verkandi
óværulyfi og híbýli úðuð með lyfi
sem drepur mítla. Þannig tókst að
uppræta sníkjudýrið og hindra
frekari dreifingu.
Eins og áður var nefnt nemur
óværa gjarnan land á nýjum slóð-
um með því að dyljast í feldi hýs-
ils-ins. Vitað er með vissu um tvo
inn-flutta hunda sem þannig báru
brúna hundamítilinn með sér til
landsins. Í báðum tilvikum fundust
mítlarnir við hefðbundna óværu-
leit í Ein-angrunarstöðinni í Hrísey.
Annar hundurinn kom upphaflega
frá Brasilíu en hafði verið vist-
aður í 4–5 vikur í Bandaríkjunum,
áður en flutningurinn til landsins
óværa getur notað til að berast
til landsins nú á dögum góðra
samgangna, þegar ekki þarf nema
nokkrar klukkustundir til að ferðast
milli heimsálfa.
Brúni hundamítillinn
Í febrúar 2008 fannst fullorðið kven-
dýr brúna hundamítilsins Rhipicep-
halus sanguineus á hrygg hálfstálp-
aðs hvolps í Reykjavík. Hundurinn
er smávaxinn, mjallahvítur kjöltu-
hundur (4. mynd) sem eigandinn
baðar einu sinni í viku og greiðir
vandlega á eftir. Fyrst var tekið eftir
mítlinum á ljósu hörundinu um það
bil tveim vikum áður en eigandinn
áttaði sig á því að þarna væri um
dýr að ræða. Sást hann fyrst sem
ljósbrúnn og aðeins upphleyptur
blettur sem fljótt á litið minnti á
fæðingarblett. Eftir viku olli það
eigandanum áhyggjum hversu
hratt „brúni bletturinn“ hafði vaxið.
Við næstu böðun sleppti mítillinn
takinu, þegar farið var undir hann
með greiðu, þá orðinn 4,5 mm
langur. Komið var með dýrið að
Keldum þar sem höfundar greindu
tegundina. Talið er að dýrið hafi
borist til landsins annaðhvort
með hundafatnaði eða fóðri sem
eigandinn keypti í stórverslun með
gæludýravörur í Flórída í Banda-
ríkjunum. Komið var með þessar
vörur inn á heimilið tæpri viku
áður en mítilsins varð fyrst vart
á hundinum. Að sögn eiganda
hundsins er gæludýrum ekki mein-
aður aðgangur að stórmarkaðinum,
þannig að ljóst er að þar geta mítlar
verið á ferðinni og tekið sér ból-
festu á eða í vörum sem þar eru
seldar.
Næsta tilfelli á undan kom í júní
2007 en þá fannst fullorðið kvendýr
á konu sem var nýkomin frá Spáni.
Talið var víst að mítillinn hefði fest
sig á konuna ytra og hafði dýrið hér-
umbil náð að fylla sig af blóði þegar
það fannst.
Í elsta tilvikinu náði brúni hunda-
mítillinn (2. mynd) að magnast
upp í bæli hunds á heimili á höf-
uð-borgarsvæðinu seinni part árs
2005. Í janúar 2006, þegar mítlun-
4. mynd. Brúni hundamítillinn Rhipice-
phalus sanguineus sást vel á ljósri húð
svipaðs hunds eftir að hafa borist til land-
sins með vörum úr gæludýrabúð í Flórída
í Bandaríkjunum. – The brown dog tick
Rhipicepalus sanguineus was noticed
on a white dog soon after the owner had re-
turned to Iceland with dog clothing and
food which he had bought in a pet shop in
Florida, USA. Ljósm./Photo: C. Olsen.