Náttúrufræðingurinn - 2009, Síða 20

Náttúrufræðingurinn
20
hefur lítið sem ekkert verið beitt
á íslenskt berg vegna þess hvað
rúbidíum klofnar hægt og einnig
vegna þess hversu ungt íslenskt
berg er á jarðfræðilegan mæli-
kvarða, en elsta berg sem fundist
hefur á Íslandi er rúmlega 16 millj-
ón ára.2 Sýnt verður að nota má
aðferð þessa á súrt íslenskt gosberg
sem myndast hefur með hlutkrist-
öllun úr basískri kviku. Nýlegar
rannsóknir á berg- og jarðefnafræði
súrs bergs frá Ljósufjöllum benda
eindregið til að uppruni þess sé
í hlutkristöllun frumstæðari berg-
kviku.1
Staðhættir
Ljósufjöll eru ein af þremur megin-
eldstöðvum frá kvarter á Snæfells-
nesi (2. og 3. mynd) og er miðja
þeirra úr súru og ísúru bergi, sem
myndar áberandi fjallaþyrpingu.3
Þau eru á austanverðu Snæfells-
nesi, suður af Álftafirði, og liggja
mislægt ofan á eldri jarðlögum
mynduðum í útkulnuðu rekbelti (3.
mynd).
Unga bergið á Snæfellsnesi er
myndað í hliðargosbelti sem enn
er virkt en gamla bergið sem undir
liggur er myndað í útkulnuðu
rekbelti. Þetta gamla rekbelti er frá
tertíer og var virkt að minnsta kosti
frá því fyrir 16 milljón árum þar til
fyrir 6,5 milljón árum en þá færðist
það í núverandi stöðu, um Reykja-
nes yfir í Langjökul og norður í
land.4 Misgengi og sprungur, sem
finnast í jarðlagastaflanum á
Snæfellsnesi, mynduðust á sama
tíma.4 Flest brotin á Snæfellsnesi
stefna í NV-SA og megineldstöðin
í Ljósufjöllum hvílir einmitt á slíku
brotabelti.5 Bergkvika er talin stíga
upp um þessar gömlu sprungur.4
Lítið er vitað um aldur Ljósufjalla
en giskað hefur verið á að þau hafi
orðið til á síðasta jökulskeiði við gos
undir jökli.3,6 Elstu jarðlög sem hægt
hefur verið að tengja megineldstöð
Ljósufjalla finnast í Seljafelli í
Kerlingarskarði og eru um 700–800
þúsund ára (eða frá mörkum segul-
skeiðanna Brunhes og Matuyama).3
Fáar nákvæmar aðferðir til aldurs-
greininga eru þekktar fyrir berg
eldra en 50 þúsund ára og yngra
en 1 milljón ára, en niðurbrot á
geislavirkri samsætu frumefnisins
rúbidíums í mjög þróuðu og þar
af leiðandi súru bergi kann að vera
nothæft til að meta aldur Ljósufjalla.
Aðferðafræði og
niðurstöður
Sex bergsýnum, fjórum súrum og
tveimur ísúrum, úr yngstu berg-
myndunum Ljósufjalla var safnað.
Sýnin koma af u.þ.b. eins ferkíló-
metra svæði úr kjarna eldstöðvar-
innar þar sem fjöllin rísa hæst. Þrír
áberandi hnjúkar mitt á milli Kattar-
eyra og Urðarkasts, suður af Botna-
Skyrtunnu, einkennast af tveimur
ljósum rönum sem liggja í suðvestur
frá hnjúkunum. Sýni L1 var tekið í
700 m hæð úr vestari rananum og
sýni L2 tvöhundruð metrum norð-
austar í 850 m hæð. Sýnum L3 og
L4 var safnað úr vestasta hnjúknum,
L5 úr miðhnjúknum og L6 úr þeim
austasta, við rætur austari ranans;
þessi fjögur sýni koma öll úr 1000
m hæð. Basaltsýni 7637 er tekið
2. mynd. Öld, tímabil og tímar yfirborðs-
skorpu Íslands. Gosvirkni Snæfellsness er
táknuð með bláum lit, dökkbláum fyrir rek-
belti á tertíer og ljósbláum fyrir hliðargosbelti
á kvarter.3,4,5 Hvítt táknar litla gosvirkni, en
á þessum tíma var innskotavirkni algeng. –
Era, periods and epochs of the surface of
Iceland. The Snæfellsnes volcanic activity is
indicated with blue colour, dark blue repre-
senting rift zone activity during the Tertiary
whereas light blue stands for the non-rift
activity of the Quarternary.3,4,5 White colour
illustrates minimum volcanic activity; felsic
intrusions govern this time period.
3. mynd. Megineldstöðvar á Snæfellsnesi, samkvæmt Hauki Jóhannessyni.4 Snæfellsnes-
samhverfan sýnir hvar rekbeltið lá á tertíer. – Snæfellsnes central volcanoes as stated by
Haukur Jóhannesson.4 Snæfellsnes syncline (marked as Snæfellsnessamhverfa on the
picture) shows where the Tertiary rift zone was located.
Berg frá tertíer Tertiary rocks
Berg frá kvarter Quarternary rocks
Breiðafjörður
Útkulnuð megineldstöð Inactive volcanic complex
Virk megineldstöð Active volcanic complex
Setberg
Snæfellsnessamhverfan
Elliði
Snæfellsjökull
Ljósufjöll
Faxaflói
Laugar-
dalur
Lýsuskarð