Bændablaðið - 25.03.2021, Qupperneq 42

Bændablaðið | Fimmtudagur 25. mars 202142
Líftæknifyrirtækið Ísteka er
nýsköpunar fyrirtæki sem vinnur
verðmætt lyfjaefni úr gjafablóði
íslenskra hryssa. Nánast allar
afurðir eru fluttar úr landi og
skapa gjaldeyristekjur. Fyrirtækið
velti um 1,7 milljörðum króna í
fyrra en hjá því starfa um 40
manns. Um helmingur þeirra er
háskólamenntaður.
Öflugt eftirlit og
alþjóðlegar vottanir
Ísteka starfar samkvæmt leyfi frá
Lyfjastofnun sem vottar einnig
að framleiðslan uppfylli ströng
skilyrði sem gerð eru til lyfja-
framleiðslu samkvæmt staðli um
góða framleiðsluhætti í lyfjagerð
(GMP). Þá er verksmiðjan sam-
þykkt til framleiðslu á lyfjaefni á
Bandaríkjamarkað af Lyfjaeftirliti
Bandaríkjanna (FDA). Þrotlaus
vinna starfsmanna Ísteka hefur jafn-
framt tryggt lyfjaefninu samþykki
viðkomandi lyfjayfirvalda til nota
í lyf í fjölmörgum löndum heims.
Dýravelferð í öndvegi
Blóðgjafir hryssa eru ávallt fram-
kvæmdar af dýralækni að undan-
genginni staðdeyfingu. Auk öflugs
innra eftirlits eru blóðgjafir hryss-
anna undir eftirliti Matvælastofnunar
(MAST). Vel er fylgst með heil-
brigði hryssanna eftir blóðgjöf en að
jafnaði er tekið blóð fimm sinnum
á sumri úr hverri hryssu og aldrei
oftar en átta sinnum. Teknir eru að
hámarki 5 lítrar í hvert sinn sem
rannsóknir og reynsla hafa sýnt að er
öruggt fyrir hryssuna. Engin staðfest
dæmi eru um að hryssur hafi drepist
vegna þessa blóðmissis. Haldið er
utan um afföll á blóðgjafatímanum
sem eru um eða tæplega 0,1%. Það
er sambærilegt við það sem er hjá
hrossum sem ekki gefa blóð.
Öflugt eftirlit dýralækna
Velferð blóðgjafahryssa er undir
miklu eftirliti sem fram fer í sex
sjálfstæðum lögum.
Bóndinn er mikilvægasti hlekk-
urinn í velferðareftirlitinu. Hann
þekkir skepnurnar og landið sitt
best. Hann skipuleggur beit og
gjöf hópsins síns og fylgist með
sérhverju dýri árið um kring.
Blóðgjafadýralæknir metur hverja
hryssu fyrir hverja einustu blóðgjöf
og tryggir að allar hryssur sem hann
samþykkir til blóðgjafa séu hraustar
og vel haldnar. Hann er yfirmaður á
blóðgjafastað og hefur fullt vald til
að útiloka hryssu frá blóðgjöf eða
hafna notkun á aðstöðu eða aðferð-
um séu þær ekki í lagi.
Starfandi dýravelferðarfulltrúi
Hjá Ísteka starfar sérstakur dýravel-
ferðar- og gæðafulltrúi sem sinnir
innra eftirliti með dýravelferð og
hefur samkvæmt samningi við
bændur aðgengi að þeim hrossum og
aðstöðu sem nýtt eru í verkefninu.
Fyrirtækið gefur út sérstaka ítarlega
gæðahandbók fyrir þá bændur sem
eru í samstarfi. Dýravelferðarfulltrúi
Ísteka heimsækir úrtak bæja á hverju
ári, bæði á blóðgjafatímabili og
utan þess. Hann fer yfir ástand
á hrossum, aðstöðu og meðferð
hrossa. MAST hefur eftirlit með
því að skilyrðum fyrir blóðgjöfum
sé framfylgt. Að auki framkvæmir
MAST almennt búfjáreftirlit til að
tryggja að hross og önnur húsdýr séu
haldin í samræmi við lög og reglu-
gerðir. Almenningi, nágrönnum og
ferðamönnum, er jafnframt skylt að
tilkynna um hross sem þeir telja illa
haldin eða illa farið með samkvæmt
8. gr laga 55/2013 um velferð dýra.
Sérstakir dýravelferðarsamningar
Allir bændur sem Ísteka á í samstarfi
við hafa skrifað undir sérstakan
dýravelferðarsamning. Samtals
eru í gildi um 100 samningar. Þeir
eru byggðir á skilyrðum MAST og
Fagráðs um dýravelferð sem sett eru
í samræmi við nýjustu lög og reglu-
gerðir. Í þeim eru sérstök ákvæði
um nærgætni í umgengni og hvíld
hrossanna, gott beitiland, aðgang
að vatni og saltsteinum. Þá eru þar
líka sérstakar kvaðir um skráningu
allra hrossanna í World feng. Síðast
en ekki síst eru þar ákvæði um góða
aðstöðu þar sem blóðgjöf fer fram
og að ekki megi taka blóð úr hrys-
sum á bæjum þar sem hafa komið
upp frávik við velferð hrossa sam-
kvæmt MAST.
Stöðug verðhækkun til bænda
Fyrirtækið á sem fyrr segir í sam-
starfi við um eitt hundrað bændur
sem samanlagt halda yfir 5.000
hryssur vegna þessarar búgreinar.
Verðið á gjafablóðinu hefur hækkað
langt umfram aðrar landbúnað-
arvörur síðustu 20 ár. Bændum í
samstarfi við Ísteka hefur jafnframt
fjölgað mikið og eru þeir dreifðir
um allt landið og hjálpa víða til
við að tryggja búsetu í brothættum
byggðum. Í tengslum við kórónu-
veirufaraldurinn ákvað Ísteka að
greiða samstarfsbændum sínum
sérstaka eingreiðslu eftir seinasta
tímabil. Nam aukagreiðslan 6% af
verðmæti innlagðra afurða 2020.
Farsæld fyrir menn og dýr
Undirritaður er framkvæmdastjóri
Ísteka og ég er stoltur af því starfi
sem þar er unnið. Farsæld þeirra
hrossa sem unnið er með er tryggð
og aðbúnaður þeirra og vellíðan
er eins og best verður á kosið.
Fóstureyðingar eru ekki leyfðar hjá
þeim hryssum sem eru í verkefninu.
Bændur fá góðar og öruggar tekjur
vegna þessarar búgreinar og fjöldi
fólks, bæði dýralæknar og starfs-
menn Ísteka, fá vel launuð störf
vegna þessa verkefnis.
Arnþór Guðlaugsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Ísteka.
Á Búsáhaldasýningunni sem hald­
in var í Reykjavík árið 1921 stóð
dráttarvél með nafni sem ein­
hverjum sýningargestum kom
kunnuglega fyrir sjónir – Fordson.
Árið 1915 hafði orðið til fyrirtæk-
ið Henry Ford & Son skilið frá Ford
Motor Company, í því skyni að hanna
og dráttarvél án afskipta hluthafa
Ford-kompanísins. Draumur Fords
var að smíða dráttarvél sem að stærð
og verði hentaði sem flestum bænd-
um og við smíðina skyldi beitt tækni
sem vel hafði reynst við bílasmíð-
ina – að smíða vélarnar á færibandi.
Til varð dráttarvél sem fékk nafnið
Fordson F. Fréttir af henni bárust
brátt til Íslands og umboðsmaður
Ford hérlendis, Páll Stefánsson frá
Þverá, hóf að kynna hina nýju drátt-
arvél. Búnaðarfélagsmenn urðu strax
spenntir og höfðu spurst fyrir um
dráttarvélina hjá Páli þegar vorið
1917. Svo virðist sem svar við þeirri
fyrirspurn hafi dregist. (Sjá nánar í
bókinni Frá hestum til hestafla, bls.
101-106).
Fátt bendir til þess að gesti
Búsáhaldasýningarinnar 1921 hafi
rennt grun í að þar stæði dráttarvél
sem ætti eftir að verða ein helsta fyr-
irmynd dráttarvélasmiða um kom-
andi áratugi. Í mörgu tilliti braut hún
í bág við eldri gerðir dráttarvéla og
boðaði nýja tíð. Enn síður vissu þeir
að maður að nafni Harry Ferguson
væri að vinna með hugmynd að
tæknibúnaði sem félli að Fordson-
vélinni og ætti eftir að breyta heims-
mynd vélplægingamanna.
Það fer ekki mörgum sögum af
Fordson-dráttarvélinni fyrst eftir
að Búsáhaldasýningunni lauk.
Hún hvarf þaðan jafn hljóðlega og
hún kom. Við hana skorti verkfæri
og þannig er dráttarvél gagnslítil.
Þjóðsagan segir að vélin hafi stað-
ið ónotuð í Reykjavík um 5-6 ára
skeið og að enginn hafi eftir henni
spurt. Þá brá Páll Stefánsson á það
ráð að gefa dráttarvélina vini sínum,
Halldóri skólastjóra á Hvanneyri,
þar sem hún enn er til. „Gerði hann
það af gömlum og góðum kunnings-
skap við mig og velvild á íslenskum
landbúnaði“, skrifaði Halldór í ræki-
legri greinargerð sinni um reynslu af
dráttarvélinni. Þar sagði einnig m.a.:
„Dráttarvjelin hefur reynst mjer
prýðilega. Hún er handhæg og
lipur og fremur auðveld í meðferð.
Þó verður að leggja hina ýtrustu
áherslu á það, að þeir, sem með hana
fara, þekki hana vel, og kunni vel að
stjórna henni... Með dráttarvjelinni
er nú hægt á tiltölulega ódýran og
einfaldan hátt að losna við erfiðustu
vinnuna, jarðvinsluna, sem mörgum
hefir eðlilega vaxið í augum.”
Íslenska Fordson-sagan var
að hluta rakin í bókinni Alltaf er
Farmall fremstur, bls. 29-36, m.a.
með samanburði Fordson við
International 10-20 frá samnefndri
dráttarvélasmiðju. Dráttarvélin IHC
10-20 hafði betur í samkeppni við
Fordson hérlendis. Munaði um það
að Samband íslenskra samvinnufé-
laga hafði umboð fyrir IHC og bjó að
greiðum aðgangi að bændum um allt
land og samtökum þeirra í gegnum
kaupfélögin.
Bjarni Guðmundsson
MENNING&SAGA
Fordson F – Fyrirmynd dráttarvéla 20. aldar
Þýfi plægt með Fordson-dráttarvél fyrir brotplógi. Mynd / Ljósmyndasafn Reykjavíkur
Verðmætaskapandi landbúnaður
| S t r ú k t ú r e h f | w w w . s t r u k t u r . i s | s t r u k t u r @ s t r u k t u r . i s |
| B æ j a r f l ö t 9 | 1 1 2 R e y k j a v í k | S í m i : 5 8 8 6 6 4 0 |
Límtré-Timbureiningar
Stálgrind
Yleiningar
PIR
Steinull
Arnþór Guðlaugsson.
SAMFÉLAGSRÝNI