Morgunblaðið - 25.02.2021, Blaðsíða 40

40 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. FEBRÚAR 2021
www.gilbert.is
Hjá Gilbert úrsmið sérhæfum
við okkur í úrsmíði, hönnun
og framleiðslu úra
Íslensk heilbrigðisyfirvöld hafa
ákveðið að rannsóknir á legháls-
skimunarsýnum verði gerðar á
rannsóknarstofu í Hvidovre í Dan-
mörku. Meginreglan er að sýni
eru rannsökuð á Íslandi, enda
tryggir slíkt skjóta afgreiðslu, ör-
yggi og hagkvæmni. Með nýju
fyrirkomulagi var ákveðið að flytja
leghálssýnagreiningar á erlenda
rannsóknastofu. Þessi stefnu-
breyting kallar á viðhlítandi skýr-
ingar stjórnvalda.
Margt er ámælisvert í ferli
þessa máls og það hefur verið
harðlega gagnrýnt m.a. af lækna-
ráði Landspítalans, Félagi rann-
sóknarlækna, lífeindafræðingum
og kvensjúkdómalæknum. Full rök
eru fyrir því að tryggja megi gæði
og öryggi slíkra rannsókna hér á
landi.
Það að færa þessar greiningar
til útlanda stangast á við álit
skimunarráðs, embættis land-
læknis, meirihluta fagráðs um leg-
hálsskimanir og verkefnastjórnar
um framkvæmd breytinga á
krabbameinsskimunum. Allir hafa
ráðlagt að HPV-veirupróf og
frumurannsóknir á leghálssýnum
verði gerð á rannsóknarstofum
innanlands. Til yfirlits er gott að
rýna í tímalínu þessa máls:
1. Árið 2018 skipaði landlæknir
skimunarráð sem koma skyldi með
tillögu um það hvernig stjórn og
skipulagi krabbameinsskimana
væri best fyrir komið. Skim-
unarráð skilaði áliti í febrúar 2019
og í minnisblaði landlæknis, sem
unnið var með hliðsjón af álitinu,
segir m.a. svo: „Rannsóknarstofa
frumustroka vegna leghálssýna
gæti flust til Stjórnstöðvar skim-
ana eða á Landspítalann.“ Áfram
segir í minnisblaði landlæknis:
„Veirurannsóknir á leghálssýnum
verði gerðar á veirufræðideild
Landspítalans.“ Í mars 2019
kynntu landlæknir og heilbrigð-
isráðherra þessar tillögur.
2. Í ársbyrjun 2020 skilaði fag-
ráð um skimun fyrir krabbameini í
leghálsi álitsgerð. Í áliti meiri-
hluta fagráðsins segir svo um
HPV-veirurannsóknir á legháls-
sýnum: „Á Landspítala er fullkom-
inn búnaður og þekking til HPV-
greininga sem hefur gefið mjög
góða raun undanfarið ár eftir að
HPV-mælingar voru teknar upp á
sýkla- og veirufræðideild Land-
spítala. Það er sama tækni og
tækjakostur og notaður er í Sví-
þjóð og Danmörku.“ Enn fremur:
„Meirihluti fagráðs telur mik-
ilvægt að frumurannsóknarstofa
verði á vegum meinafræðideildar
Landspítala. Nauðsynlegt er að
halda slíkri þekkingu og skilvirkni
hér á landi.“
3. Í febrúar 2020 birtir vefur
Stjórnarráðsins tillögur verkefnis-
stjórnar um framkvæmd krabba-
meinsskimana. Þar segir meðal
annars: „Verkefnisstjórnin leggur
til að frumurannsóknir vegna leg-
hálssýna færist til Landspítala.“
Um HPV-veirurannsóknir segir
síðan: „Veirurannsóknir á legháls-
sýnum eru nú framkvæmdar á
Landspítalanum og er gert ráð
fyrir að svo verði áfram.“
4. Í apríl 2020 svaraði Svandís
Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra
fyrirspurn á Alþingi um flutning
leghálsskimana til Landspítalans.
Ráðherra vísar til álits skim-
unarráðs og minnisblaðs land-
læknis frá febrúar 2019. Ráðherra
segir svo í svari sínu: „Verkefn-
isstjórn sem nýverið skilaði til-
lögum til ráðherra leggur til að
frumurannsóknir vegna legháls-
sýna færist til Landspítala. Með
því verða allar frumurannsóknir á
landinu á einni hendi.“
Framkvæmdin, sem hefur verið
ákveðin, og felst í að gera rann-
sóknir á leghálssýnum erlendis
gengur í berhögg við ráðleggingar
og álit opinberra aðila, nefnda og
fagfólks. Af hverju varð þessi kú-
vending á lokastigi málsins? Er
þetta birtingarmynd íslenskrar
stjórnsýslu? Hvernig ætla þing-
menn að taka á stjórnsýslu af
þessu tagi?
Ekki var heldur farið að ráðum
landlæknis og skimunarráðs að
hafa gott samráð við alla aðila
málsins og nýta fyrirliggjandi fag-
þekkingu. Því vakna ýmsar spurn-
ingar sem óskað er eftir að ráð-
herra heilbrigðismála svari:
1. Hvaða aðili eða stofnun ákvað
að allar rannsóknir á leghálsskim-
unarsýnum skyldu gerðar erlendis
og hvenær var þetta ákveðið?
2. Hvaða aðili ákvað að semja
við rannsóknarstofu í Hvidovre í
Danmörku? Var leitað eftir til-
boðum frá öðrum aðilum?
3. Hvað kostar langtímasamn-
ingur við dönsku rannsóknarstof-
una? Hefur sá samningur verið
undirritaður, ef svo er, hvenær
var það gert?
4. Hver hefur aðkoma Sjúkra-
trygginga verið að samningagerð-
inni við dönsku rannsóknarstof-
una? Hvílir ef til vill útboðsskylda
á svona stórum samningi um
læknisþjónustu við erlendan aðila?
5. Telur heilbrigðisráðherra að
gæðum og öryggi lækningarann-
sókna á Landspítalanum sé ábóta-
vant?
6. Má búast við því að yfirvöld
hafi forgöngu um það að fleiri
lækningarannsóknir verði færðar
frá Íslandi til útlanda í framtíð-
inni?
7. Hvert verður aðgengi ís-
lenskra lækna að leghálssýnum
þegar og ef klínísk þörf verður á
frekari rannsóknum?
Stjórnsýsla þessa máls vekur
ótal spurningar og yfirvöldum ber
skylda til að útskýra hvernig það
gerðist að mikilvægum hluta af
leghálsskimun var útvistað til
danskrar rannsóknarstofu í loka-
ferli málsins. Það var gert þvert á
álit fagaðila. Til að endurheimta
glatað traust er nauðsynlegt að
heilbrigðisráðherra upplýsi málið
og snúi við fyrri ákvörðun. Það er
stórslys fyrir heilbrigðisþjón-
ustuna ef þessar rannsóknir fær-
ast út fyrir landsteinana og mik-
ilvæg sérþekking glatast hér á
landi.
Slys í stjórnsýslunni
Eftir Önnu Margréti
Jónsdóttur, Ísleif Ólafsson
og Þorbjörn Jónsson
»Hvers vegna eru
leghálsskimunarsýni
send til útlanda til
greiningar? Svara
heilbrigðisráðherra
er óskað.
Anna Margrét
Jónsdóttir
Höfundar eru læknar og
stjórnarmenn í Félagi íslenskra
rannsóknarlækna. Anna Margrét
er formaður félagsins.
Ísleifur
Ólafsson
Þorbjörn
Jónsson
Í október síðast-
liðnum skrifaði ég hér
grein sem var með
sömu fyrirsögn og
þessi. Spurningin er
hins vegar hvort þessi
grein ætti að vera með
fyrirsögninni: „Kapít-
alista-, kristinna-,
hvítra-, ættstórra“-,
barna- og félagsmála-
ráðherra?
Samkvæmt stjórnarskránni skulu
allir vera jafnir fyrir lögum og njóta
mannréttinda án tillits til kynferðis,
trúarbragða, skoðana, þjóðernisupp-
runa, kynþáttar, litarháttar, efna-
hags, ætternis og stöðu að öðru leyti.
Úthlutum peninga úr ríkissjóði til
nýbakaðra foreldra er í samræmi við
efnahag, þ.e. þeir launahærri fá
meira úr ríkissjóði en þeir launa-
lægri. Ríkir styrktir umfram þá fá-
tækari. Kerfi sem kalla mætti kapít-
alískt kerfi. Þetta sjónarmið um að
það þurfi að styðja við þann sterka
frekar en þann sem stendur höllum
fæti á sér og hefur átt marga fylg-
ismenn, sem er einkennilegt vegna
þess að bæði svokallaðir vinstri- og
hægrimenn ættu að vera á móti því.
Í árdaga laganna um fæðingar- og
foreldraorlof voru einnig árdagar
launahárra stjórnenda í bönkunum.
Þá fékk kannski stjórnandi í bönk-
unum eina, tvær, þrjár eða fleiri
milljónir króna í styrk frá ríkinu á
mánuði vegna þess að hann átti ný-
fætt barn. Stjórnandi sem var með
eina, tvær, þrjár eða fleiri milljónir í
laun á mánuði þurfti styrk frá ríkinu
upp á margar milljónir króna vegna
barneigna samkvæmt alþingisfólk-
inu. Alþingi og ráðherra þótti mik-
ilvægt að styðja þannig fólk umfram
„aumingjana“. Skapaði þetta fólk
ekki svo mikinn auð fyrir Ísland?
Svo var víst ekki og hvað ef svo hefði
verið?
Hæstiréttur hefur sagt að lög um
fæðingar- og foreldraorlof séu ein af
fleiri lögum sem komið er á fót í vel-
ferðarkerfi sem ætlað er að styðja
við þá sem standa höllum fæti fjár-
hagslega og félagslega.
Dóttir mín, sem nú
nýlega átti barn, var að
vinna hjá WOW þegar
það fór á hausinn og
fæðingarlögin miða við
laun fólks aftur í tím-
ann, þ.e. frá 18-6 mán-
uðum fyrir fæðingu.
Gjaldþrotið leiddi til
þess að dóttir mín hafði
ekki eins há laun og
ella á viðmiðunartíma
og fær þess vegna
miklu lægri greiðslur
frá ríkinu en þeir hálaunuðu. Sama á
við um aðra sem eru í sömu stöðu og
hún. Þetta er þrátt fyrir stjórn-
arskrána sem segir að ekki megi
mismuna með lögum eftir efnahag
og að samkvæmt Hæstarétti séu
fæðingar- og foreldraorlofslögin ætl-
uð til að styðja við þá sem standa
höllum fæti fjárhagslega og efna-
hagslega. Dóttir mín, og aðrir í svip-
aðri stöðu, fær frá ríkinu 45% af
launum sem hún hafði fyrir fæðingu
barns en þeir launahærri fá kannski
80% af sínum launum. Þarna getur
munað mörg hundruð þúsund krón-
um á mánuði.
Tillaga að fyrirsögninni er sett
fram hér að framan vegna þess að
fyrst það virðist vera í lagi, miðað við
þá greiðsluáætlun sem dóttir mín
hefur fengið frá ríkinu, að mismuna
eftir efnahag, hvort það sé þá ekki í
lagi að mismuna eftir húðlit, trú og
ætterni þótt 65. gr. stjórnarskrár-
innar kveði á um að það sé ekki í
lagi? Þá gætu lögin verið eitthvað á
þá leið að fólk fái greiðslur úr rík-
issjóði vegna nýfædds barns þannig
að þeir launahærri fái hærri
greiðslur en hinir launalægri,
kristnir fái hærri greiðslur en fólk
annarrar trúar og sama gildi um þá
sem hvítir eru á hörund og ættstórir.
Með því væri ráðherrann orðinn ráð-
herra „kapítalista, kristinna, hvítra
og ættstórra“ og barna- og félags-
mála.
Ef fólki finnst að það að styðja við
fólk sem stendur höllum fæti sé gert
með því að styrkja þá launahærri
umfram hina verð ég að viðurkenna
að það velferðarkerfi er komið langt
út fyrir minn skilning. Kannski trúa
einhverjir á að í raun sé velferð-
arkerfið til að fá fram „Über-
mensch“, styðja við þá „duglegu,
kláru“, það sé eina rétta velferðin?
Var ekki lýst yfir dauða Guðs þegar
Übermensch kom fram?
Ef það telst eðlilegt að mismuna
fólki í samræmi við efnahag þess
ætti ekkert að koma í veg fyrir það
að mismuna fólki út frá t.d. trú eða
litarhætti.
Bálkurinn um fæðingar- og for-
eldraorlof er þvílíkur að það er ekki
nema fyrir fólk í mjög góðu andlegu
ástandi að lesa hann. Það væri hægt
að hafa hann svo miklu einfaldari
þannig að þar segði að allir nýbak-
aðir foreldrar fengju einhverja
ákveðna upphæð, t.d. væri hægt að
taka meðaltal af þeirri upphæð sem
ríkið greiðir nú til allra nýbakaðra
foreldra. Auðvitað er eðlilegra að
ríkið styrki hina sem hallari fæti
standa, þ.e. þá er átt við þá sem
verra hafa það, en það virðist alls
ekki vera neinn áhugi fyrir slíku á
Alþingi eða hjá ráðherra svo það má
að minnsta kosti fara þá millileið
sem nefnd er hér að framan.
Kannski er fólk bara farið að trúa á
„Übermensch“ og þá höldum við að
sjálfsögðu áfram með núverandi
kerfi en hættum þá að minnsta kosti
að kalla það kerfi fyrir þá sem
standa höllum fæti og nefnum það
með réttum hætti, t.d. „Über-
mensch-kerfið“, þar sem ríkið styrk-
ir þá sem betra hafa það umfram
hina. Það sem kemur þó á óvart við
„Übermensch-kerfið“ er að verka-
lýðsforystan styður það.
„Kapítalista-, barna“-
og félagsmálaráðherra
Eftir Berg
Hauksson » Þetta sjónarmið
um að það þurfi
að styðja við þann
sterka frekar en
þann sem stendur höll-
um fæti á sér og hefur
átt marga fylgismenn.
Bergur Hauksson
Höfundur er lögmaður og afi.