Morgunblaðið - 25.02.2021, Blaðsíða 63

AF KVIKMYNDUM
Gunnar
Ragnarsson
Heimildamyndin Hækkumrána (Guðjón Ragnarsson,2021) var frumsýnd á dög-
unum í opinni dagskrá á Sjónvarpi
Símans og er nú aðgengileg áskrif-
endum stöðvarinnar. Myndin er
framleidd af Sagafilm, í samstarfi við
finnska framleiðslufyrirtækið Pysty-
metsä Oy, og er m.a. styrkt af Kvik-
myndamiðstöð Íslands og finnskum
kvikmyndasjóðum. Hér er um nokk-
uð metnaðarfulla afurð að ræða sem
hefur hlotið mikið umtal í íslenskum
fjölmiðlum. Ótvírætt hefur sýningar-
réttur á myndinni reynst Símanum
góð fjárfesting sem hefur skilað um-
talsverðu áhorfi og áskriftum fyrir
stöðina. Með tilkomu erlenda
streymisveita leggja innlendar sjón-
varpsstöðvar aukna áherslu á fram-
leiðslu og dreifingu íslensks efnis og
er það vel.
Hækkum rána er heimildamynd
með nokkuð hefðbundnu sniði sem
samanstendur mestmegnis af venju-
bundum einstaklingsviðtölum í bland
við „raunveruleg“ atriði. Milli viðtala
og myndefnisins er gjarnan gripið til
skýringartexta til að greina frá
framvindu mála en er það örlítið of-
notað og hefði útkoman orðið list-
rænni ef upplýsingum væri miðlað á
myndrænan máta í ríkari mæli. Upp-
hafsmyndskeiðið skipar stílíseruð
hægmynd (e. slow-motion) af stúlk-
um á körfuboltavelli en þung högg
boltans á parkettinu óma í hljóðrás-
inni. Myndirnar eru svarthvítar en
keppnisbúningarnir, ásamt öðrum
litlum smáatriðum, í lit. Andi skeiðs-
ins er dramatískur og á að veita
„svalt“ og fagmannlegt yfirbragð en
álíka stemmur eru notaðar jafnt og
þétt yfir gang verksins til að líma
saman frásagnarlega þætti þess.
Klippt er á svipmynd úr einni af
loka- og meginsenum myndarinnar
af stúlknaliði ÍR sem afþakkar Ís-
landsmeistaraverðlaunin, í mót-
mælaskyni við ákvörðun Körfuknatt-
leikssambands Íslands um að neita
þeim að etja kappi við karlkyns jafn-
aldra sína. Að sýna strax í upphafi
glefsu úr jafn veigamiklu atriði, líkt
og um stiklu fyrir sjálfa myndina sé
Sjón er sögu ríkari
Umdeildur „Í grófum dráttum er Hækkum rána ögn einföld í trú sinni á málstað stelpnanna og Brynjars og litast af því, segir m.a. í pistli um heimildar-
myndina Hækkum rána sem mikið hefur verið rætt um nýverið vegna aðferða þjálfarans Brynjars Karls Sigurðssonar sem hér sést með ÍR-stúlkum.
að ræða, er örlítið einkennilegt en í
takti við ríkjandi hefðir sjónvarps-
þáttagerðar nútímans og undir-
strikar sjónarhornið á atburðarásina
sem réttindabaráttu stúlknanna.
Sagan spannar árin 2015 til
2019, en megnið af myndefninu er
frá árunum 2016-18. Í myndinni er
fylgst með Brynjari Karli Sigurðs-
syni körfuboltaþjálfara og stúlkna-
liðum Stjörnunnar og ÍR undir hans
stjórn. Brynjar Karl er umdeildur
þjálfari með sérstaka aðferðafræði.
Stúlkurnar sem hann þjálfar eru á
aldrinum átta til tólf ára en hann hik-
ar ekki við húðskamma þær ef hann
sér ástæðu til. Yfirlýst markmið er
að „valdefla“ stúlkurnar, gera þær
að betri manneskjum, ekki bara leik-
mönnum. Árangur inni á vellinum
virðist þó fylgja með. Fyrst þjálfar
Brynjar hjá Stjörnunni en skjótt
skilur leiðir. Brynjar rær á önnur
mið og tekur við samsvarandi flokki
hjá ÍR og fljóta sautján stúlkur úr
Garðabænum með. Hjá ÍR mótast
stefnan enn frekar af metnaði Brynj-
ars og stúlknanna og liðið vill keppa
við karlkyns iðkendur á sama aldri,
en fær í tvígang neitun frá yfirvöld-
um sem gera ekki grein fyrir afstöðu
sinni. Þar að auki fer liðið tvívegis á
erlenda grundu og keppir m.a. við
strákalið. Fléttan endar svo á áður-
nefndum mótmælum stúlknanna á
verðlaunapalli Íslandsmótsins og
hörðum viðbrögðum við þeim en
Brynjar er látinn taka pokann sinn
og stofnar í framhaldinu nýtt lið,
Aþenu (atburðir þessir rötuðu á sín-
um tíma í fjölmiðla). Viðbrögð við
myndinni hafa verið sterk og margir
hafa séð hana (þó ekki allir sem
leggja orð í belg). Umræðan snýst
einna helst um þjálfunaraðferðir
Brynjars – en Viðar Hall-
dórsson, félagsfræðingur við Há-
skóla Íslands, telur þær vera hluta af
„afreksvæðingu“ í íþróttastarfi
barna í pistli sínum „Helgar tilgang-
urinn meðalið?“ á Kjarnanum. Hér
eru kvikmyndalegir þættir verksins
til umfjöllunar en óumflýjanlega fel-
ur það um leið í sér afstöðu til efnis-
ins.
Viðtöl eru tekin við Brynjar
sjálfan, eiginkonu hans, aðstoðar-
þjálfara, ýmsa foreldra og nokkrar
stúlkur, m.a. dóttur hans sem er í lið-
inu. „Raunverulega“ myndefnið er
nokkuð magnað og gefur mynd af
ástríðufullum þjálfara sem aldrei er
lognmolla kringum en upptökurnar
eru af æfingum, mótum, foreldra- og
liðsfundum. Í raun er myndin hlaðin
dramatík frá upphafi til enda, tára-
flóð streymir ekki síst á hvarma
hinna fullorðnu – Brynjars, foreldra
og aðstoðarþjálfara. Óumflýjanlegt
er að hrífast með sannfæringu og út-
geislun stúlknanna sem keppa við
báknið er vill ekki breytingar. Í
gagnrýni sinni talar Viðar um að
heimildamyndin stilli „viðfangsefn-
inu eingöngu upp sem verkefni um
valdeflingu“ og taki þar með afstöðu
og hittir þar með á áhugaverðan
punkt. Hvað er sýnt og hvað ekki,
um hvað er fjallað o.s.frv. – allir
þættir kvikmyndagerðar fela í sér
afstöðu þeirra sem að þeim standa
gagnvart viðfangsefninu – í heim-
ilda- sem og skálduðum myndum.
Í grófum dráttum er Hækkum
rána ögn einföld í trú sinni á málstað
stelpnanna og Brynjars og litast af
því. Þó er hún ekki einstrengingsleg
á þann hátt að aðrar raddir heyrist
ekki (foreldrar á foreldrafundum
lýsa ónægju t.a.m.) og áhorfanda er
gefin nógu ítarleg mynd af aðferðum
Brynjars til að mynda sér sjálfstæða
skoðun. Ekki má gleyma heimilda-
gildi þess sem er fangað. Umræður
sem verkið hefur vakið segja þó
nokkuð til um mátt þess.
Lesendur eru einarðarlega
hvattir til að gefa Hækkum rána
gaum en kvikmyndin er virkilega
kraftmikil frumraun upprennandi
leikstjóra.
»Ekki má gleymaheimildagildi þess
sem er fangað. Umræð-
ur sem verkið hefur
vakið segja þó nokkuð
til um mátt þess.
MENNING 63
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. FEBRÚAR 2021