Morgunblaðið - 19.05.2021, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. MAÍ 2021
Yfirskrift al-
þjóðlega safnadagsins
í ár, Framtíð safna:
Uppbygging og nýjar
áherslur, fellur að
þeim aðstæðum sem
heimsfaraldurinn hef-
ur skapað. Mörgu
hefur orðið að breyta.
Söfn eru þar ekki
undanskilin. Und-
anfarin misseri hefur
reynt á rekstrarþætti þeirra, hug-
kvæmni og þolinmæði starfsfólks.
Í samkomutakmörkunum hafa
söfn leitað nýrra leiða til miðlunar
með rafrænum aðferðum. Hér sem
annars staðar hafa söfn kynnt sig
og sína í útsendingum með
fræðslumolum, í streymi frá við-
burðum og ráðstefnuhaldi. Margt
hefur heppnast prýðilega og mun
fengin reynsla við slíka dag-
skrárgerð koma til góða, efla og
auka safnamiðlun í framtíðinni.
En hvaðan sprettur miðlun
safnanna? Hún byggist á safnkost-
inum sjálfum, rannsóknum á hon-
um auk þekkingar, tíma og hæfni
starfsfólks við að miðla og eiga
samtal við borgarana. Vandað
innra safnstarf er undirstaða miðl-
unarinnar.
Í „skjólinu“ sem kórónuveiran
reisir hafa safnstörfin víða beinst
að innviðum safnanna, safnkost-
inum sjálfum. Það má aldrei missa
aldrei sjónar á því hver mark-
miðin eru og að þau taki mið af
aðstæðum og efnahag. Víða er ör-
yggi og aðbúnaði ábótavant. Ör-
yggi snýr ekki einungis að hús-
næði safnanna því skráning og
upplýsingavistun um safnkostinn
er mikilvægur öryggisþáttur sem
verður að vera í lagi. Til hvers að
varðveita eitthvað sem fáir ef
nokkrir vita hvað er? Og hvað ger-
ist þegar vandi eins og húsnæð-
isvandræði eða náttúruhamfarir
steðja að? Þá er mikilvægt sem
aldrei fyrr að vita hvað varðveitt
er.
Framtíð safna er mikilvæg. Þau
eru fræðslu- og um-
ræðuvettvangur og
þar er hægt að sækja
dægradvöl og
skemmtun. Í fullu
gildi er hið forn-
kveðna um að að for-
tíð skuli hyggja ef
framtíð á að byggja.
Fram undan eru
vegamót eða jafnvel
krossgötur í safna-
heiminum. Ábyrgð
safnmanna er rík.
Yfirskrift dagsins,
Framtíð safna: Uppbygging og
nýjar áherslur, getur verið leið-
arljós við frekari uppbyggingu og
endurhugsun. Vanda þarf vinnu-
brögð og gera allt starf hnit-
miðað. Rannsóknir og skráning
eru undirstaða vandaðs safna-
starfs.
Til þess að tryggja framtíð
safna þarf að vera til staðar
traust yfirsýn um allt sem safnið
hefur yfir að ráða. Kjarninn er
sjálf safneignin sem orðið hefur
til á löngum tíma, undir mismun-
andi formerkjum. Setja þarf safn-
eignina í samhengi bæði í tíma og
rúmi en standa samtímis vörð um
allt það sem frumkvöðlar og
gengnar kynslóðir lögðu á vog-
arskálarnar. Tækni og aðferðir
eru í stöðugri þróun og endur-
skoða ætti stefnumótun og áætl-
anir með jöfnu millibili. Mikilvægt
er að tekið sé mið af starfi frum-
kvöðlanna og genginna forvera
því þeim ber að þakka að söfnin
urðu til. Söfnin eru samkvæmt
lögum og siðareglum fasti sem
fara þarf um af virðingu. Sjón-
deildarhringurinn er víðari en svo
að safnkosturinn verði einungis
metinn gegnum okkar eigin gler-
augu.
Eftirfarandi viðfangsefni kalla
á umræður:
- Hafa ríkulegar ytri aðstæður
undanfarinna ára afvegaleitt eig-
endur safnanna hvað varðar
kostnað og rekstur?
- Þarf að samræma væntingar,
vonir og raunverulega getu?
- Er forgangsröðun innan
safna rétt?
- Hverjar eru helstu auðlind-
irnar? Eru það eingöngu pen-
ingar?
- Þarf að skoða og meta stöðu
safnanna?
- Kalla aðstæður á að safna-
og menningarminjalögum verði
breytt?
- Hvert er viðurkenningarferli
samkvæmt lögum?
- Hvernig gengur á söfnunum
að uppfylla kröfur sem gerðar eru
til viðurkenndra safna?
- Eru söfnin of mörg?
- Eru söfnin of litlar einingar
hvert fyrir sig?
- Eru einhverjir þættir safn-
starfsins sem hægt væri að end-
urskoða?
- Hver er söfnunarstefnan og
hvernig nýtist hún?
- Hvað er vel gert? Hvað er
mögulegt að gera betur?
- Hver er samvinna safnanna í
raun þegar kemur að söfnun og
vistun?
- Eru jafnvel einhverjir þættir
safnstarfsins sem krefjast endur-
skoðunar?
- Fer fram einhver grisjun á
eldri safnkosti og ef svo hvernig
er að henni staðið?
Allt að einu. Söfnum ber að
leggja sitt af mörkum í samræmi
við heimsmarkmið Sameinuðu
þjóðanna svo þau þrífist sem sam-
félagsstofnanir á komandi tímum.
Í lokin er ekki úr vegi að láta
hugann reika 160 ár aftur í tím-
ann þegar kumlið fræga fannst
hjá Baldursheimi í Mývatnssveit.
Fundur þess leiddi til þess að
Sigurður Guðmundsson málari
skrifaði hugvekju um nauðsyn
þess að stofna minjasafn á Ís-
landi. Á aldarafmæli Þjóðminja-
safns Íslands árið 1963 skrifaði
Kristján Eldjárn um stofnun
forngripasafnsins og segir Sigurð
og aðra þá sem beittu sér fyrir
stofnun safnsins hafa beitt viti,
herkænsku og rökum fyrir máli
sínu svo hugmyndin næði fram að
ganga.
Hvaða vopn eru fýsileg árið
2021 til þess að efla íslensk söfn?
Í erlendum fréttum er það af
söfnum að segja að þau hafa víða
verið lokuð bæði gestum og
starfsmönnum og hægt virðist
ganga að gæða þau lífi á ný. Á Ís-
landi búum við betur að því leyti
að ekki er krafist covid-prófa og
sprautuvottorða við komu á söfn
og sýningar. Vinnan fram undan
er krefjandi og þarf þrautseigju
og útsjónarsemi til að ná í gegn,
efla áhuga og aðgengi allra að
söfnum og sýningum.
Framtíð safna – uppbygging
og nýjar áherslur
Eftir Lilju
Árnadóttur » Framtíð safna er
mikilvæg. Þau eru
fræðslu- og umræðu-
vettvangur og þar er
hægt að sækja dægra-
dvöl og skemmtun.
Lilja Árnadóttir
Höfundur er fræðimaður
á Þjóðminjasafni Íslands.
Lilja.Arnadottir@thjodminjasafn.is
Gylfaskýrslan er
komin út. Þar kemur
margt fróðlegt fram.
Meðal annars að til
þess að rekstur hjúkr-
unarheimila árið 2019
hefði verið í jafnvægi
hefðu daggjöldin þurft
að vera 6,3% hærri en
þau voru. Og þá er
reyndar búið að taka
frá framlag sveitarfé-
laga til þeirra heimila sem þau reka.
Með framlögunum hefði hækkunin
ekki þurft að vera svo mikil. En
þess ber að geta að sveitarfélögum
landsins ber engin skylda til að
greiða með rekstri hjúkrunarheim-
ila.
Margir hafa brugðist við nið-
urstöðum skýrslunnar. Þar á meðal
heilbrigðisráðherra. Á síðasta ári
þegar vinna við gerð skýrslunnar
var í fullum gangi sagði sami ráð-
herra, og reyndar nær allir þeir
stjórnmála- og embættismenn sem
tjáðu sig á annað borð, að það væri
mjög mikilvægt að fá niðurstöður
hennar til að átta sig á því hversu
mikið fjármagn vantaði inn í rekstur
hjúkrunarheimilanna. Sami ráð-
herra segir nú, þegar fyrir liggur að
það vantar talsvert fjármagn inn í
reksturinn, að ríkisvaldið (ráð-
herrann) sé bundið af fjárlögum og
það sé ekki hægt að bæta við fjár-
magni inn í vanfjármagnaðan rekst-
ur hjúkrunarheimilanna. Sérstakt.
Einnig bendir ráðherrann á nauð-
syn þess að huga að skipulagi öldr-
unarþjónustunnar, bæta í og auka
við heimahjúkrun og eyða minni
fjármunum í rekstur hjúkr-
unarheimila. Hárrétt. Þetta eru
reyndar gamlar lumm-
ur sem ég hef heyrt oft
áður á þeim rúmu 30
árum sem ég hef starf-
að í öldrunarþjónust-
unni. Og hingað til hef-
ur því miður oftar en
ekki lítið orðið um
efndir. En ég tek engu
að síður undir þessi orð
ráðherra og það er
mjög mikilvægt að öll-
um þeim fjármunum
sem varið er til umönn-
unar aldraðra sé sem
best varið, fyrir alla aðila. En breyt-
ing á framtíðarfyrirkomulagi öldr-
unarþjónustu hjálpar ekki hjúkr-
unarheimilum landsins í núverandi
rekstrarvanda.
Ég tel afar brýnt að sá vandi
verði leystur með viðunandi hætti.
Samtal milli aðila væri gott fyrsta
skref. Búið er að skilgreina hver
vandinn er, það kemur fram í
skýrslunni góðu. Nú vantar bara
góðan vilja ráðamanna landsins til
að leysa hann. Hef fulla trú á því að
það takist. Fjárlögum ríkisins hefur
áður verið breytt af minna tilefni en
því að halda rekstri hjúkrunarheim-
ila hér á landi gangandi.
Hárrétt hjá heil-
brigðisráðherra
Eftir Gísla Pál
Pálsson
Gísli Páll Pálsson
»En breyting á fram-
tíðarfyrirkomulagi
öldrunarþjónustu hjálp-
ar ekki hjúkrunarheim-
ilum landsins í núver-
andi rekstrarvanda.
Höfundur er forstjóri Grundar-
heimilanna og formaður Samtaka
fyrirtækja í velferðarþjónustu.
Allt um sjávarútveg
Ljósmyndir Rutar og Silju
Skipholti 31 • 105 Reykjavík • Sími 568 0150
Opið virka daga 10-17 • www.rut.is • Ljósmyndir Rutar og Silju
Einstök
minning
Útskrifta-
myndatökur
Við framleiðum lausnir
Sími 577 6700 / islandshus@islandshus.is / www.islandshus.is
AFMARKANIR
& HINDRANIR
Fjölbreyttar lausnir
til afmörkunar á
ferðamannastöðum,
göngustígum og
bílaplönum.
DVERGARNIR R