Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2007, Page 130

Múlaþing
komið. Gagurstaðir er talin eyðihjáleiga frá
Hnefílsdal í Jarðabók Skúla fógeta
Magnússonar frá því fyrir og eftir miðja 18
öld, og árið 1804 er þar talin afrétt frá
Hnefilsdal. Þess skal getið að því miður er
ekki fyrir hendi Jarðabók þeirra Arna
Magnússonar og Páls Vídalíns frá fyrstu
árum 18. aldar, því talið er að Múlasýslu-
hluti hennar hafí farist í eldinum mikla í
Kaupmannahöfn árið 1728 þegar einhver
hluti handritasafns Árna Magnússonar
brann. Hvorki er Gauksstaða né Gagurstaða
getið í aðalmanntölum hinum elstu fram
yfír 1845, sem má vera vegna þess að
fólksfæðin hjá þjóðinni fyrr á tímum hafí
ekki skapað þörf á að búið væri á öllum
býlum, sem þó höfðu nafn og einhverja
sögu. Geta má þess ennfremur að
munnmæli eru um tvö- eða þrjú fornbýli í
landi Hnefílsdals, Blómsturvalla og
Þorsteinsstaða, eða Fomastaða, en þeirra er
aldrei getið í þessum heimildum er ég best
veit.
Barn fæðist í hjáleigunni
Elsta húsvitjunarbók Hofteigs sem að sögn
byrjaði árið 1773 fórst í eldi eins og áður
segir, en sú elsta sem nú er handbær hefst í
byrjun 19. aldar. Það ætla ég að í kirkju-
bókurn Hofteigs sé fyrst getið mannvistar á
Gagurstöðum árið 1832, hinn 30. maí, en þá
var þar í heiminn borið stúlkubam, og var
undinn að því bráður bugur að skíra hana
daginn eftir í Hofteigskirkju, og hlaut hún
nafnið Guðrún. Foreldrar hennar voru þau
Guðmundur Guðmundsson og Steinvör
Jóakimsdóttir á Gagurstöðum, þar búandi
saman ógift, og talið var þetta þeirra fyrsta
brot. Guðfeðgin voru þó ekki af verri
endanum að þeirrar tíðar mælikvarða,
nefnilega meðhjálpari Eyjólfur Bjarnason
bóndi í Hjarðarhaga og Jón Halldórsson
bóndi á Hauksstöðum, og sama er að segja
um guðmóðurina, Ingveldi Jónsdóttur
prestskonu í Hofteigi. Umhugsunarvert er
hins vegar að ferðast hafi verið með nýfætt
bam strax daginn eftir fæðingu norður yfir
Jökulsá að prestssetrinu, en slíkt getur
auðvitað hafa verið gert, en verið getur líka
að barnið hafí fæðst á sjálfú prestssetrinu,
því þar hafi verið konur sem vora vanar að
taka á móti bömum, þ.e. kunnu til verka, en
í ættfræði er jafnan gengið út frá því að böm
séu fædd þar sem foreldramir voru búsettir,
sem að jafnaði er líklegast, en þarf þó ekki
alltaf að hafa verið. Þau Guðmundur og
Steinvör era á Gagurstöðum fram til 1833
með dóttur sína, en óvíst er um mannvist
þar næstu ár. Árið 1835 era þau í Hnefílsdal
með dóttur sína, hann vinnumaður en hún
húskona, og talin er dóttirin lifa á kaupi
föður síns, og gekk svo til árin hin næstu.
Þau era aftur skráð á Gagurstöðum árið
1838 ásamt fleira fólki frá Hnefílsdal, hann
kallaður húsbóndi en hún bústýra, og hafa
þau vinnupilt. Síðar segir nánar af þeim
Guðmundi og Steinvöra.
Vorið 1841 virðist líka sem einhver
mannvist sé á Gagurstöðum, því þá kom
háaldraður faðir Steinvarar, Jóakim
Rafnsson, frá Blöndugerði að Gagur-
stöðum, í skjóli einhvers sem presturinn
máski gleymdi að geta um, vafalítið
Steinvarar dóttur sinnar.
Vegna þessarar stopulu mannvistar á
Gagurstöðum mætti raunar álykta að
Hnefílsdalsbændum hafí ef til vill ekki
verið kappsmál að þar yrði föst búseta, og
býlið hafi löngum verið hagnýtt sem
nokkurskonar sel frá Hnefilsdal, og eftir
húsvitjunarbók mætti stundum skilja sem
svo að fólkið sé raunar ekki sjálft búandi
þar, heldur aðeins vinnufólk, eða hús-
ráðendur. Frá og með árinu 1847 er þó hafin
þar búseta sem entist í 135 ár.
128