Saga - 2013, Síða 30

túlkun sem varð til á kaldastríðstímanum um stjórnmála- og menn-
ingartengsl Íslands og Eystrasaltsríkjanna. Ekki skipti máli að þau
höfðu í raun aðeins átt það sameiginlegt að vera smáríki sem höfðu
háð sjálfstæðisbaráttu. En íslenskir og eistneskir ráðamenn gátu
fagnað saman falli kommúnismans og sovéska heimsveldisins. Það
var einnig fyrirsjáanlegt að stjórnvöld í Eystrasaltsríkjunum gerðu
baráttuna gegn kommúnisma að upprunagoðsögn eftir að hafa
endur heimt sjálfstæðið.
Í upphafi var þessi einhliða sjálfsmynd ekki dregin í efa, en fljót-
lega komu brestir í hana. Ljóst var að ekki var unnt að gera upp
fortíðina án þess að minnast á samvinnu Eystrasaltsríkjanna við
Þýskaland í síðari heimsstyrjöld. Og þegar Mikson-málið blossaði
upp að nýju árið 1992 varð þátttaka Eista í helförinni ráðandi. Það er
kaldhæðnislegt að Mikson sjálfur skyldi hafa endurvakið það, þótt
það væri ekki gert með ráðnum hug. Í viðtali við eistneska blaðið
Eesti Express gerði hann örlög Eistlands í síðari heimsstyrjöldinni að
umtalsefni og minntist á þátt sinn í baráttunni gegn kommúnisma,
þar á meðal yfirheyrslur yfir Säre. Eistneskur gyðingur, sem bjó í
Ísrael og hafði lesið viðtalið, mundi eftir Mikson af öðrum ástæðum.
Hann vissi af ásökunum um að Mikson hefði tekið þátt í ofsóknum
gegn gyðingum. Eftir að hann hafði komið upp lýsingunum til Simon
Wiesenthal-stofnunarinnar í Jerúsalem, sem hafði það að markmiði
að leita uppi nasista og samverkamenn þeirra, ákvað yfirmaður
hennar, Efraim Zuroff, að setja málið í forgang.
Til að ná athygli fjölmiðla notaði hann opinbera heimsókn Davíðs
Oddssonar forsætisráðherra til Ísraels árið 1992 til að koma á fram-
færi bréfi þar sem tilgreindar voru þungar ásakanir á hendur Mik -
son. Með bréfinu fylgdi ágrip af þeim sönnunargögnum sem stofn-
unin kvaðst hafa undir höndum. Það var bók sem Eistinn Ants Saar
hafði skrifað árið 1961 og hafði legið til grundvallar ásökunum
Þjóðviljans það ár. Í bréfinu, sem Zuroff undirritaði, var Mikson ekki
aðeins sakaður um að hafa skrifað undir handtökuskipanir heldur
einnig myrt gyðinga. Nafngreindir voru átta einstaklingar, þar á
meðal hin 14 ára Ruth Rubin, sem hann átti að hafa nauðgað áður
en hann myrti hana. Davíð Oddsson var hvattur til að „gera það
sem nauðsynlegt er að tryggja, að Ísland veiti skósveini Hitlers,
Evald Mikson, ekki lengur hæli“. Síðan segir í bréfinu: „Undanfarið
hafa fjölmiðlar í Eistlandi ýtarlega greint frá dvöl Miksons í Reykja -
vík. Hún felur í sér alvarlegan flekk á orði því sem af Íslandi fer, sem
er eitt af elstu lýðræðisríkjum heims. Hvernig má það vera að slík-
valur ingimundarson28
Saga vor 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 8.5.2013 12:22 Page 28