Saga - 2013, Blaðsíða 48

á árunum milli stríða endurspeglaði „sameiginlegar minningar“
Eista. Litið var á þetta tímabil sem „gullöld“ lýðræðis og hagsældar
og sönnun þess að Eistland gæti staðið undir sér sem sjálfstætt ríki.
Í þessum minningum er sneitt framhjá neikvæðum hliðum þeirrar
valdboðsstjórnar sem var við völd á fjórða áratugnum og réttlætt
var með því að vísa til ytri ógna. Þessi frásögn gerir enn fremur lítið
úr samvinnu Eista við Þýskaland nasismans, þátttöku þeirra í hel-
förinni og stjórnlausum hefndarráðstöfunum gegn kommúnistum.
Hagstæðar pólitískar kringumstæður áttu mikinn þátt í því að
Mikson tókst að komast hjá handtöku fyrir stríðsglæpi og hefja nýtt
líf eftir stríðið. Ástæðu þess að honum tókst að komast frá Svíþjóð
mátti ekki síst rekja til andstöðu manna við að senda eistneska
flótta menn, sem grunaðir voru um samvinnu við nasista, til Sovét -
ríkjanna. Sú andstaða kom til af því að ekki var unnt að tryggja að
þeir fengju réttláta málsmeðferð.143 Auk þess var hér um að ræða
lögfræðilegt álitaefni. Þótt heimilt væri að framselja grunaða glæpa-
menn til ríkja þar sem þeir höfðu ríkisborgararétt hafði Eistland
verið innlimað í Sovétríkin. Eftir að Mikson settist að á Íslandi í
miðju kalda stríðinu kom aldrei til greina að hann yrði framseldur
þangað. Ráðandi stjórnmálaöfl vörðu hann með andkommúnískum
þjóðernisrökum þegar fyrstu ásakanirnar á hendur honum komu
fram í upphafi sjöunda áratugarins. Enn fremur var mál hans notað
til að byggja undir pólitíska frásögn af nánum smáþjóðatengslum
Íslendinga við Eystrasaltsþjóðirnar, sem hefðu orðið fórnarlömb
sovéskrar heimsvaldastefnu.
Andkommúnismi var hið hugmyndafræðilega vopn sem Mik -
son notaði gegn þeim sem sökuðu hann um morð, misþyrmingar
eða þjófnað á kaldastríðstímanum. Það átti ekki síður við um menn
í valdastöðu en flóttamenn eða önnur vitni. Viherluoto hafði verið
njósnari kommúnista, þótt hann hefði komið til Eistlands í and-
kommúnískum tilgangi, og Sandberger, sem var ábyrgð á dauða
fjölda kommúnista, beitt Mikson ranglæti með því að veita ekki
upplýsingar um yfirheyrslur hans yfir kommúnistaleiðtoganum
Säre. Barátta Miksons gegn kommúnistum skýrir einnig að verulegu
leyti hvers vegna hann naut velvildar og stuðnings eistneskra stjórn-
valda í upphafi. Hún féll vel að upprunagoðsögn Eistlands eftir að
valur ingimundarson46
143 Um stefnu sænskra stjórnvalda í þessum málaflokki sjá Mats Deland, Purga -
tori um — Sverige och andra världskrigets krigsförbrytare (Stokkhólmur: Atlas
2010).
Saga vor 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 8.5.2013 12:22 Page 46