Saga - 2013, Side 131

steinunn kristjánsdóttir
Lyfjaglas eða lyfseðill?
Deilan um gildi fornleifa og ritheimilda við
rannsóknir á sögulegum tíma
Það var eitt sinn sagt að líklega yrði það ein versta martröð forn-
leifafræðings að finna bók við uppgröft. Í fyrsta lagi þá gæti slíkur
fundur raskað öllum fjárhagsáætlunum svo um munaði vegna
kostnaðar við forvörslu. Í öðru lagi þá ættu fornleifar og ritaðar
heimildir beinlínis enga samleið. Enda þótt þessi orð hafi verið sett
fram í gríni endurspegla þau engu að síður áratugalanga deilu forn-
leifafræðinga og sagnfræðinga um notkun fornleifa og ritaðra texta
við rannsóknir á viðfangsefnum frá sögulegum tíma. Deilan hefur
einkum snúist um gildi og trúverðugleika þessara mismunandi
heimildaflokka: ritaðs texta og fornleifa. Þá hafa fornleifafræðingar
ekki síður deilt innbyrðis um hlutverk fornleifafræðinnar og hversu
sjálfstæð hún sé gagnvart þeirri sögulegu þekkingu sem fyrir er. Hér
verður farið yfir þessar deilur sagnfræðinga og fornleifafræðinga og
reynt að greina kjarna þeirra um leið og skýrt er frá stöðu mála í
dag, einkum út frá sjónarhóli breyttra áherslna innan sögulegrar
fornleifafræði síðustu ár.
Þekktastar á þessum vettvangi eru sennilega opinberar deilur
Adolfs Friðrikssonar og Bjarna F. Einarssonar á síðasta áratug 20.
aldar. Mismunandi sýn þeirra var birt á prenti í hausthefti Skírnis
árið 1994. Deila þeirra Adolfs og Bjarna snerist um sannleiksgildi
Íslendingasagnanna og sjálfstæði sögulegrar fornleifafræði, en rík
hefð er fyrir því að skipta greininni upp í forsögulega og sögulega
fornleifafræði. Samkvæmt þeirri skilgreiningu fæst sú sögulega í
stórum dráttum við viðfangsefni af svæðum og frá tíma þar sem
ritaðra heimilda nýtur við en við forsögulegar rannsóknir er ein-
göngu stuðst við fornleifar.
Í grein sinni í Skírni setti Adolf fram athyglisverða skoðun,
tjóður kenninguna sem hann nefndi svo. Með henni vildi hann benda
Saga LI:1 (2013), bls.129–141.
V IÐHORF
Saga vor 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 8.5.2013 12:23 Page 129