Saga - 2013, Side 189

Þá setur höfundur fram lítt rökstuddar sálrænar skýringar á gjörðum og
skoðunum manna, að því er virðist eingöngu til að kasta rýrð á verk þeirra.
Þannig lýkur löngum kafla hans um Adam Smith og hugmyndir hans á
þennan veg:
Auðlegð þjóðanna gat enginn samið annar en Adam Smith, til þess þurfti
mann með hans persónuleika, reynslu og fordóma … prívatmann sem
hafði kannske einhverja illa reynslu af iðnaðarmönnum og hugsaði
þeim þegjandi þörfina, viðsjálverðan fræðimann sem skirrðist ekki við
að taka upp kenningar annarra án þess að vitna í þá … smásmuguleg-
an grúskara sem gat legið endalaust yfir tölum og útreikningi, hverf-
lyndan mann sem setti upp ólíkar ásjónur við mismunandi tækifæri,
nöldrara sem átti til að festast í einhverjum meinlokum og þar fram
eftir götunum (bls. 274).
Ekki þarf að fjölyrða um sumar þessara fullyrðinga né hvaða gildisdómar
eru í þeim faldir. Til að gagnrýna kenninguna er höfundurinn níddur og
það er lúalegt bragð. Þetta er sams konar „fræðimennska“ og útskýrir gagn -
rýni Marx á kapítalismann út frá sálrænum áhrifum húðsjúkdómsins hidra -
denitis suppurativa, sem hann þjáðist af stóran hluta ævi sinnar, eða að hug-
myndir Bakunins um anarkisma hafi verið tilkomnar af biturleika hans yfir
eigin getuleysi. Þess háttar fullyrðingar segja meira um vafasöm mark mið
fræðimannsins en nokkurn tíma um viðfangsefni hans, enda afar erfitt að
færa sönnur á þær.
Yfir öllu verkinu gengur vofa Karls Marx ljósum logum og litar það, þó
hann sé sjaldan nefndur fyrr en á lokablaðsíðum bókarinnar. Eftir umræðu
um það hvernig böl laissez-faire tók að opinberast mönnum um miðbik nítj-
ándu aldar skýrir höfundur frá því hvernig „áhrif Marx fóru að láta til sín
taka á sjöunda tug 19. aldar … síðan hófst mikil bylgja verkfalla sem stóð frá
1868–1874, hápunktur hennar var Parísarkommúnan 1871, og í kjölfar þess-
ara verkfalla voru stofnaðir sósíalistaflokkar víða í Vestur-Evrópu sem
stefndu að því að undirbúa byltingu og höfðu kenningar Marx að leiðar-
ljósi“ (bls. 494–495). Allt þetta, segir höfundur, leiddi til umbyltingar í stjórn -
málum álfunnar og mikilla þjóðfélagsbreytinga almenningi til mikilla hags-
bóta.
Fyrir þessum andlegu yfirburðum Marx og áhrifum hans á þjóðfélags -
þróun Vestur-Evrópu á síðari hluta nítjándu aldar færir höfundur engin rök.
Honum virðast þau sannindi jafn sjálfsögð og lögmál markaðarins eru fyrir
þeim frjálshyggjumönnum sem Einar Már beinir spjótum sínum að í bók-
inni. Það er nefnilega leiðarhnoða í verkinu að hugmyndafræði frjálshyggj-
unnar hafi tröllriðið allri hugsun á nítjándu öld svo að aðeins Marx, með
sinni einstöku nálgun að viðfangsefnum hagfræðinnar, hafi getað haggað
þeim stoðum. Sú söguskoðun stenst varla nánari skoðun, enda var Marx
aðeins einn af mörgum kenningasmiðum sósíalismans og áhrif hans hverf-
ritdómar 187
Saga vor 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 8.5.2013 12:23 Page 187