Saga - 2018, Qupperneq 41

sævar finnbogason
Uppljóstranir eða áróður
Á undanförnum árum hafa upplýsingalekar úr tölvukerfum fyrir-
tækja og stofnana haft töluverð áhrif á stjórnmálin.1 Í þessari grein
verður rætt um ýmsar siðferðilegar spurningar sem kvikna vegna
þessara leka og um áhrif þeirra á lýðræðið. Eru gagnalekar til
dæmis alltaf uppljóstranir eða getur beinlínis verið um áróður að
ræða og hvernig má greina þar á milli? Einnig vakna upp spurningar
um þau áhrif þessarar þróunar á fjölmiðla og möguleika þeirra til
þess að sinna hlutverki sínu í því umhverfi sem þeir búa við í dag.
Uppljóstrarar og uppljóstranir eru af ýmsu tagi. Margir muna
eftir Chelsea Manning og Edward Snowden, sem nýttu sér aðgang
sinn að gögnum til að ljóstra upp leyndarmálum sem tengdust
hernaði og njósnum Bandaríkjamanna. Margir Íslendingar muna
einnig eftir „litla Landssímamanninum“. Panamaskjölin, „DNC“-
lekinn svonefndi, þar sem hakkarar brutust inn í tölvukerfi lands-
nefndar bandaríska Demókrataflokksins, og „Erdogan“-lekinn, þar
sem brotist var inn í póstþjóna AkP-flokks Erdogans forseta Tyrk -
lands, eru hinsvegar dæmi um það þegar utanaðkomandi aðilar
komast yfir mikið magn skjala og tölvupósta með vafasömum
aðferðum og leka til fjölmiðla. Þessir lekar vekja ýmsar spurningar,
svo sem hvort þessir hakkarar séu uppljóstrarar og um aðferðirnar
sem viðhafðar voru við birtingu upplýsinga úr þessum gagnasöfn-
um. Eru þetta uppljóstranir eða áróður?
Eru þeir sem leka alltaf uppljóstrarar?
Nútímaskilningur á hugtakinu uppljóstrari er gjarnan rakinn aftur
til neytendafrömuðarins Ralph Nader, sem sagði uppljóstrara vera
manneskju sem „blæs í flautuna“ og greinir opinberlega frá spilltu,
ósiðlegu eða ólögmætu athæfi innan fyrirtækis eða stofnunar, sem
álitamál — sagan og samtíminn 39
1 Grein þessi byggir á erindinu Uppljóstranir og áróður sem flutt var á málstofunni
„Staða uppljóstrarans Snowden í siðferðilegu, pólitísku og lagalegu ljósi“ á
Hugvísindaþingi 2017. Þátttakendum í málstofunni, þeim Jóni Ólafssyni og
Oktavíu Hrund Jónsdóttur, og gestum málstofunnar er þakkað fyrir gagnlegar
umræður og ábendingar.
Sævar Finnbogason, saf9@hi.is
Saga vor 2018.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 30.4.2018 12:11 Page 39