Saga - 2018, Page 122

Þegar fyrsta bók um barnsfarasótt fyrir almenning á Íslandi,
Barnsfarasóttin eftir Jón Hjaltalín landlækni, kom út árið 1865 var
ekki vitað að bakteríur yllu sýkingunni heldur var vont andrúms loft,
sem konan andaði að sér, og líkeitur á höndum þeirra sem hjálpuðu
fæðandi konu talið valda barnsfarasóttinni. Læknismeð ferðin við
barnsfarasótt var bitlaus á þessum tíma gagnvart bakteríunni sem
veldur sóttinni. Meðferðin fól í sér öflugar blóðtökur, stólpípugjafir
og sérstakan plástur sem lagður var á líkama konu með barnsfara -
sótt. Öll meðferðin miðaði að því að draga bólgur úr konunni.
Heimildir eru fyrir því að skæð barnsfarasótt hafi geisað á Vest -
fjörðum árið 1865 og lagt 18 ungar mæður í gröfina. Sóttin hófst í
Skálavík í Norður-Ísafjarðarsýslu og þær fjórar konur sem áttu von
á sér í Skálavík það sumar létust allar af sóttinni. Hún geisaði frá því
í júní og fram í október það ár og dreifðist yfir báðar Ísafjarðar -
sýslurnar. Sú sótt er ekki flokkuð hér sem barnsfarasóttarfaraldur
heldur var um hópsýkingu að ræða hjá konunum.
Víðast hvar í Evrópu þar sem barnsfarasótt geisaði á átjándu og
nítjándu öld varð hún mörgum sængurkonum að aldurtila. Þessar
konur lágu á fæðingarstofnunum og voru það bæði læknar og
ljósmæður sem báru bakteríuna í konurnar. Árið 1847 var sú stefna
tekin upp á fæðingarstofnun í Vínarborg að láta lækna og ljós mæð -
ur þvo hendur sínar í klórkalksvatni. Við þá ráðstöfun dró stórlega
úr dánartíðni sængurkvenna á stofnuninni. Barst þessi stefna til
annarra Evrópulanda og í kjölfarið fækkaði tilfellum barnsfarasóttar,
bæði á fæðingarstofnunum og hjá fæðandi konum í heimahúsum.
Handþvottur í fæðingarhjálp með sótthreinsiefnum barst til Íslands
í lok nítjándu aldar.
Þegar tölur um tilfelli barnsfarasóttar á Íslandi og í Noregi á
árunum 1880‒1989 eru bornar saman kemur í ljós að fleiri konur
fengu barnsfarasótt á Íslandi en í Noregi á árunum 1900‒1949. Á
árunum 1880‒1899 fengu fleiri konur barnsfarasótt í Noregi en á
Íslandi. Skýringin kann að vera ónákvæmni í skráningu á Íslandi.
Einnig má leiða líkur að því að hreinlæti gagnvart fæðandi konum
í byrjun tuttugustu aldar hafi verið meira í Noregi en á Íslandi.
Meiri hluti þeirra kvenna sem sýktust af barnsfarasótt lifði af sóttina.
Dánartíðni af barnsfarasótt var meiri í Noregi á árabilinu 1880‒1909.
Eftir það var dánartíðni á Íslandi örlítið hærri en í Noregi. Dánar -
tíðni af barnsfarasótt lækkaði mikið í báðum löndunum á fjórða ára-
tug tuttugustu aldar en þá var farið að nota sýklalyf ef kona fékk
hita eftir barnsburð. Dánartíðnin af völdum sóttarinnar lækkaði þó
erla dóris halldórsdóttir120
Saga vor 2018.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 30.4.2018 12:12 Page 120