Saga - 2018, Blaðsíða 131

sjóðsins færðar í bókina og getið um ráðstöfun þeirra. Reiknings -
hald þetta skyldu sóknarprestar og hreppstjórar hafa með höndum
og undirrita en sóknarprestur varðveita bókina og skyldi sýslu -
maður löggilda hana.23
Þann 20. apríl 1790 sendi Stefán Þórarinsson, amtmaður í Norður-
og Austuramti, sýslumönnum fyrirmynd eða skema yfir hrepps -
bókina. Færa átti í dálka ásigkomulag fátækra í hreppnum. Þar áttu
eftirfarandi atriði að koma fram:
1. Jarðanna og þeirra ábúenda nöfn
2. Jarðanna dýrleiki að hundraðatölu. hundruð24
3. Fátækra partur af jarðatíundum. fiskar25
4. Lausafjártíundir. hundruð
5. Fátækra hluti þar af. fiskar
6. Extraordinaire útsvar26 bænda til hreppsómaga. fiskar
7. Niðursetninga tala og nöfn
8. Þeirra aldurs ár
9. Niðursetninga ásigkomulag
10. Þeirra niðursetu tími. vikur
11. Tillag þeim til framfæris. fiskar
Jafnframt fylgdi dæmi um uppsetningu hreppsreiknings, þ.e. tekjur
vegna fátækraframfærslunnar vinstra megin og gjöldin hægra
megin á síðunni.27 Sambærilegt skema hefur ekki fundist frá amt-
mönnum Suður- og Vesturamts. Eru þessar lýsingar á innihaldi
hrepps bóka til vitnis um verklag sem þegar var hafið í sumum
hrepp um. Elsta varðveitta hreppsbókin frá Reykholtsdalshreppi í
hreppstjórar og skjalasöfn þeirra 129
23 Lovsamling for Island V, bls. 644–645.
24 Dýrleiki jarða, verðgildi jarða. Dýrleikinn fór einkum eftir því hve marga gripi
jörð gat borið og auk þess eftir hlunnindum sem fylgdu jörð. Talað var um
hundruð þegar gildi jarða var metið. Eitt jarðarhundrað var jafngildi einnar
kýr.
25 Fiskur, verðeining. Eitt hundrað var jafngildi 240 fiska eða 120 álna.
26 Óvíst er hvenær aukaútsvar var fyrst lagt á en það er aukafjárframlag lagt á
alla sem telja fram til tíundar í hreppnum og er lagt á eins sanngjarnlega og
hægt er af hreppstjórunum og prestinum. Aukaútsvarið var ætlað sem neyðar -
forði sveitarkassans vegna fátækraframfærslu í erfiðum árum. Með því féllu
niður önnur aukafjárframlög til fátækra svo sem matgjafir og manneldi. Sjá
Lovsamling for Island VII, bls. 314.
27 ÞÍ. Norður-Múlasýsla BB/1, örk 3. Bréf frá stiftamtmanni og amtmanni 1779–
1793, 20. apríl 1790.
Saga vor 2018.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 30.4.2018 12:12 Page 129