Saga - 2018, Side 221

og tengslanet. Lesendur fá að þessu leyti afar áhugaverða innsýn í tilfinn-
ingalíf bréfritarans, sem fjallar m.a. um óendurgoldna ást og vinasamband
sem fór forgörðum en tjáir einnig ánægju, lífsgleði og vellíðan og ennfremur
minningar um æskustöðvar. Efnið er á vandaðan hátt sett í samband við ytri
aðstæður viðfangsefnisins, svo sem alþýðufræðslu á Íslandi, skrif og læsi,
aðbúnað og staðhætti í Bandaríkjunum í lok nítjándu aldar og byrjun þeirrar
tuttugustu, heilt yfir í afar áhugavert samhengi við hugmyndaheim og sögu
Bandaríkjanna. Þessi úrvinnsla er einn helsti styrkur verksins. Samhliða
textum eru í bókinni birtar myndir af Jóni, ættingjum hans og staðháttum
sem margar er gaman að skoða. Gæðum sumra myndanna er þó verulega
ábótavant og líklegt að aðeins staðkunnugir við Mývatn geti borið kennsl
á landslag í kringum Slútnes. Þá má einnig telja ólíklegt að lesendur eða
nokkurt áhugafólk um trjárækt geti notið mynda yfir reyniviðarrunna á bls.
149.
Eins og stundum vill verða hefði handrit bókarinnar þurft frekari yfir-
lestur fyrir útgáfu. Þetta er bersýnilegt hvað varðar frágang á ýmsum tilvís-
unum. Í bókinni er farin sú leið að hafa tilvísanir innan sviga í stað neðan-
eða aftan málsgreina. Ágætt samræmi er í þessari aðferð eins og hún birtist
í verkinu, en ljóst er að markmiðið er ekki að gæta nákvæmni varðandi
frumheimildir, til dæmis þegar einfaldlega er vísað í prestsþjónustubækur
Mý vatns þings, Eyjadalsár og Grenjaðarstaðar (bls. 105 og 263). Hins vegar
er umfjöllun um dag- og vikublöð óþarflega nákvæm í texta bókarinnar, þar
sem nokkuð lýjandi er að lesa í sífellu um árganga og tölublöð í óbundnu
máli. Beinar tilvitnanir í viðkomandi blöð, sem inndregnar eru í meginmáli,
eru síðan færðar til nútímastafsetningar án nokkurra athugasemda. Ásláttar -
villur eru grátlega margar, því að heilt yfir er texti bókarinnar afar skilmerki-
legur og aðgengilegur og bókin er lipur aflestrar.
Óhætt er að segja að frelsi sé lykilhugtak verksins og um leið eins konar
rauður þráður í gegnum flesta kaflana. Enda þótt ekki sé gerð tilraun til að
greina hugtakið út frá hugmyndum hug- eða félagsvísinda er fjallað nokkuð
rækilega um frelsishugmyndir um Ameríku í lok nítjándu aldar. Einkum er
vísað til hugmynda bandaríska rithöfundarins Ralphs Waldo Emersons, sem
lagði áherslu á að „hinn nýi tími þurfi á nýjum manni að halda, manni með
skynsemi, stefnu, manni sem kveði að í félagslífinu“ (bls. 122). Hugmyndin
um „hinn sjálfhafna mann“ virðist eiga vel við umfjöllunarefni bókarinnar,
hugmynd sem fólst í „að þróa skaphöfn sína, sjálfstjórn og vinnusemi“ (bls.
122–123). Andheitið ófrelsi ber einnig oft á góma, þar sem því er m.a. lýst
sem þverþjóðlegu fyrirbæri sem hafi stöðugt minnt á sig í bréfaskrifum Jóns
við fólk á Íslandi (bls. 213). Þá er (fyrir kaldhæðni örlaganna) einnig fjallað
um frelsi sem ljúfsárt fyrirbæri þar sem sonur Jóns, Ralph Halldórsson, lést
úr spænsku veikinni á leið á vígvellina í fyrri heimsstyrjöld. Höfundur
kemst svo að orði að Jón hafi þannig á gamals aldri fórnað syni sínum „fyrir
það frelsi sem hann hafði leitað að í Bandaríkjunum“ (bls. 237).
ritdómar 219
Saga vor 2018.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 30.4.2018 12:12 Page 219