Bændablaðið - 22.07.2021, Blaðsíða 21

Bændablaðið | Fimmtudagur 22. júlí 2021 21
HÁ verslun ehf tók við umboði Husqvarna byggingavörum á
Íslandi þann 11. júní.
• Steinsagir
• Kjarnaborvélar
• Jarðvegsþjöppur
• Sagarblöð
• Kjarnaborar
Víkurhvarfi 4 - 203 Kópavogur
Opið mán. - fös. kl. 8-17.
S. 588-0028
haverslun@haverslun.is
haverslun.is
Þjónustuverkstæði og varahlutir
Skýrsla um miltisbrunagrafir
Sigurður lét Bændablaðinu í té
lista sem hér er birtur yfir staði sem
hann hefur merkt þar sem ýmist er full
vitneskja um miltisbrunagrafir, eða
taldir líklegir greftrunarstaðir. Hann
óskar samt enn eftir ábendingum frá
þeim sem vita um staði, sem vantar
inn í fyrirliggjandi upplýsingar og
líka staði sem óvissa er um.
Í grein í Bændablaðinu sem
Sigurður ritaði í ágúst 2017 sagði
hann m.a.:
„Miltisbruni er bráður
smitsjúkdómur, sem er hættulegur
fólki og skepnum. Smitefnið er
baktería „Bacillus anthracis“.
Smitkrafturinn á jörðinni dofnar
á fáum mánuðum, líklega fyrir
áhrif sólarljóssins. Enginn veit
nákvæmlega hve lengi smithættan
varir í yfirborði en niðri í jörðinni
virðist smitefnið lifa með fullum
krafti í dvalargróum nær endalaust.
Dæmi eru um erlendis að smitefni
hafi lifað í 550 ár. Þess vegna skiptir
svo miklu máli að vita, hvar grafnar
hafa verið skepnur, sem drápust úr
sjúkdóminum til að afstýra jarðraski
og tryggja sem best friðun hættulegra
svæða og bletta til framtíðar.“
Miltisbrandur – Bacillus
anthracis
Miltisbrandur, eða „antrax“ eins
og það heitir á erlendu máli, er
lífshættulegur sjúkdómur sem stafar
af eitri sem sýkill að nafni Bacillus
anthracis myndar. Sjúkdómurinn
hefur gengið undir ýmsum nöfnum,
eins og miltisdrep, miltisbráðadauði
og skinnapest, en Páll Pálsson nefnir
hann miltisbruna í Bók Davíðs sem
Háskólaútgáfan gaf út árið 1966.
Barst til landsins með ósútuðum
hertum húðum frá Afríku
Talið er að miltisbrands hafi fyrst
orðið vart á Íslandi árið 1865 eða
1866, en árið áður hófst innflutningur
á ósútuðum, hertum húðum sem
áttu uppruna í Afríku. Sjúkdómsins
varð síðar vart af og til og olli hann
talsverðum búsifjum og einnig
manntjóni á Suður- og Vesturlandi.
Það eru einkum grasbítandi
dýr sem taka þennan sjúkdóm en
menn geta þó af og til sýkst af
honum. Sjúkdómar sem finnast
í dýrum en geta jafnframt lagst á
menn eru nefndir súnur (zoonosis),
að því er fram kemur í grein eftir
dr. Harald Briem sem finna má á
Vísindavefnum.
Sýkillinn getur myndað dvalagró
eða spora. Sporarnir geta lifað
áratugum saman í jarðvegi og
jafnvel í aldir, einkum í rökum og
súrum jarðvegi. Af þessum ástæðum
getur miltisbrandur verið alvarlegt
vandamál í búfjárrækt.
Stærð sporanna, sem eru 2-6
míkron (míkrómetrar, milljónustu
partar úr metra) í þvermáli, gerir
þá kjörna til að setjast á slímhúð
í öndunarvegum manna og dýra.
Sporarnir loða hins vegar við
jarðveginn en það dregur úr líkum
á því að menn smitist með beinum
hætti frá jarðvegi. Þegar sporar
komast í hýsil þar sem skilyrði
eru hagstæð breytast þeir í það
form sem sýkillinn hefur þegar
hann er að vaxa. Sýkillinn ber
með sér eiturefni eða toxín sem
er afar skaðlegt og veldur drepi.
Lely Center Ísland
Reykjavík: Krókháls 5f – Sími 414 0000 – www.LCI.is
Akureyri: Óðinsnes 2 – Sími 464 8600
STÝRISENDAR
gerðir dráttarvéla
Í Áslákstungum í Þjórsárdal má
enn finna allstórar birkitorfur.
Talið er að það birkiafbrigði sem
þar vex sé það sem óx í dalnum við
landnám. Birkið hefur í langan tíma
hörfað undan náttúruöflunum,
skógarhöggi og beit.
Það ferli heldur áfram og nokkuð
víst að torfurnar munu eyðast
algjörlega með tímanum nema gripið
sé til aðgerða.
Sigþrúður Jónsdóttir beitar-
sérfræðingur og Bryndís Marteins-
dóttir, verkefnastjóri GróLindar,
gerðu nýlega úttekt á Áslákstungum.
Í framhaldi af úttektinni verður gerð
áætlun um hvernig hentugast er að
bjarga birkiskóginum frá frekari
eyðingu og hvaða aðferðum megi
beita.
Flókið verkefni
Við úttekt kom í ljós að verkið er
mikið og flókið. Loka þarf rofjöðrum,
græða upp rofsvæði í kring og búa
í haginn fyrir nýliðun og útbreiðslu
birkis á svæðinu. Með því hefst
endurheimt og verndun gróðurs,
jarðvegs og líffræðilegrar fjölbreytni.
Mikilvægur fræbanki, bæði af birki og
öðrum plöntutegundum, er á svæðinu.
Talsvert er einnig af ungum
birkiplöntum á svæðinu sem hafa
náð að vaxa upp við erfiðar aðstæður.
Ekki hefur verið plantað né sáð
í Áslákstungum eins og víða í
Þjórsárdal og því bendir allt til þess
að það afbrigði birkis sem þarna vex
sé upprunalegt staðarbirki, aðlagað
umhverfisaðstæðum.
Birkitorfurnar eru enn þykkar og
háar og þar er lagskiptur jarðvegur
sem inniheldur mold og vikurlög.

Mörg örnefni tengjast skógum
Þegar horft er til þess hversu mörg
örnefni í dalnum tengjast skógi á
nú skóglausum svæðum er ljóst að
skógurinn hefur verið útbreiddur.
Eyðingin var firnamikil en með
landgræðslu og skógrækt hefur
þróuninni verið snúið við. Þó eru enn
þá svæði sem þarfnast aðhlynningar
þar sem virkt rof er enn þá í gangi.
Þar á meðal Áslákstungur sem
hafa lifað af svo stórfellda eyðingu.
Svæðið er í senn vitnisburður um fyrri
landkosti og inniheldur dýrmætan
fræbanka. Þar þarf því að koma í
veg fyrir frekari eyðingu og hefja
aðgerðir sem hjálpa vistkerfinu að ná
viðsnúningi sem er ákveðið grunnstef
í starfsemi Landgræðslunnar eða að
hjálpa náttúrunni að hjálpa sér sjálf.
Beitarfriðun vænlegasti
kosturinn
Beitarfriðun Áslákstungna
er vænlegasti kosturinn til
endurheimtar. Án hennar er besti
kosturinn sá að dreifa heyrúllum
á þá jaðra svæðisins þar sem
uppblásturinn er hvað mestur til að
stöðva frekari uppblástur.
Það er hægar sagt en gert, því
ómögulegt er að koma rúllunum
með tækjum á svæðið og því
þarf að flytja þær með þyrlu.
Landhelgisgæslan mun sjá um þá
framkvæmd en hún er mikilsverður
samstarfsaðili Landgræðslunnar og
verkið í raun óframkvæmanlegt án
slíkrar samvinnu. Verkið verður
jafnframt unnið í góðu samstarfi við
Afréttarmálafélag Flóa- og Skeiða
og Skeiða- og Gnúpverjahrepp.
Fyrstu aðgerðir hefjast á þessu ári.
Þeim verður haldið áfram á komandi
árum og reglulegt endurmat gert í
framhaldinu. /VH
Úr lofti sést hvernig birkitorfurnar
hafa einangrast.
Þjórsárdalur:
Björgun birkiskóganna í Áslákstungu
Sigþrúður Jónsdóttir beitarsérfræðingur og Bryndís Marteinsdóttir, verkefnastjóri GróLindar.
Myndir/ Landgræðslan/Dúi J. Landmark
Birkið er harðger planta. Hér má sjá
örsmáan græðling sem reynir að
komast af í vikurjarðvegi.
Einkenni miltisbrands ráðast að
nokkru af því hvernig dýr og menn
smitast. Þegar sýkilsins er neytt
með mengaðri fæðu kemst hann
í blóðrásina og sogæðakerfið um
meltingarveginn. Milti dýra bólgnar
upp og skemmist af völdum dreps.
Af þessu er nafnið miltisbrandur
dregið. Þá getur sýkillinn komist
gegnum húð sem er rofin. Þetta er
algengasta smitleið til manna.
Þeir sem meðhöndla sýkt dýr
eða afurðir dýra sem hafa drepist
af völdum sjúkdómsins, svo sem
húðkeipi, ull eða kjöt, eru í mestri
hættu. Veldur sýkillinn þá kýli sem
rofnar síðar og er þá með svörtum
sárbotni vegna dreps (af því er
væntanlega nafnið anthrax dregið
en það merkir kol). Að lokum geta
sporar sýkilsins borist í öndunarveg
og þaðan í eitilvef og valdið þar
sýkingu, drepi og blóðsýkingu.
Þeir sem eru í mestri hættu að
smitast á þann veg eru starfsmenn
í ullariðnaði og sláturhúsum.