Náttúrufræðingurinn - 2021, Side 44

Náttúrufræðingurinn
136
4. Suðurland.
Við rannsóknir á spóum á Suðurlandi
2010–2013 kom í ljós afrán bæði kinda
og hesta á eggjum fuglanna. Þetta sást
glögglega í myndavélum sem settar voru
upp í grennd við hreiður. Niðurstaðna
er getið í að minnsta kosti þremur rit-
gerðum og einu ráðstefnuspjaldi þar
sem fjallað er um varpárangur spóa og
hverjir væru valdir að eggjahvarfi.12−15
UMRÆÐA
Eflaust eru tilvik um eggja- eða ungaát
sauðfjár fleiri en hér eru tilgreind
þótt þau hafi ekki verið skráð eða
okkur kunnugt um þau. Fækkun í vað-
fuglastofnum í Evrópu hefur verið
tengd við tap á kjörlendum þeirra vegna
landbúnaðar.16 Sjófuglar verða einnig
fyrir barðinu á búfénaði.3,4 Sama á við
hér á landi.
Hvers vegna étur sauðfé egg
og unga villtra fugla?
Óljóst er hversu víðtækt það er að
sauðfé éti egg eða unga. Ef til vill hafa
einungis ákveðnar kindur tekið upp á
þessu atferli á svipaðan hátt og einstaka
svartbakar Larus marinus taka æðar-
unga Somateria mollissima. Þeir koma
sér fyrir á útsýnisstað og hafa vakandi
auga með æðarkollum með unga.17
Sú skýring hefur verið nefnd á fugla-
áti kinda að þær vanti steinefni.3 Í Flatey
þar sem vart varð við eggja- og ungaát
voru kindurnar í girðingu og komust
ekki í fjöru. Kindur í Breiðafjarðareyjum
hafa löngum leitað í fjörubeit þar
sem þær innbyrða salt með þangi.18,19
Sauðfé getur einnig vantað steinefni
vegna þess að því er haldið á of litlum
afgirtum svæðum. Það virðist samt ekki
vera algild skýring enda sést sauðfé oft
á þjóðvegum landsins sleikja salt sem
notað er til rykbindingar á malarvegum,
en vegsalt er að mestu natríumklóríð,
þ.e. venjulegt matarsalt.20
Búfé getur haft ýmis önnur áhrif á
villta fugla en að éta egg og unga. Þannig
eru hreiður troðin niður og egg brotin.21
Samband er á milli áhrifa á fugla og
fjölda húsdýra, og hversu lengi dýrin
eru í ákveðnu hólfi.1,22 Varp mófugla, svo
sem hrossagauka Gallinago gallinago í
Flatey misferst iðulega vegna átroðn-
ings, eins og fjölmargar skráningar vitna
um (ÆP & ST, óbirtar uppl.).
Áhrif búfjár eru eflaust breyti-
leg eftir því hvaða búfénaður á í hlut.
Þannig gengur hrossabeit oft nærri
landi í litlum beitarhólfum. Sýnt hefur
verið fram á að varpþéttleiki vepju
Vanellus vanellus er ekki eins mikill þar
sem búfénaði er beitt og meiri hætta
er á afráni.23 Hér er ekki svigrúm til
að kafa djúpt í þetta viðfangsefni en
full ástæða er til að benda á að áhrif
búfénaðar á fugla eru enn lítt könnuð
á Íslandi.24−27 Þau geta bæði verið nei-
kvæð og jákvæð.
SUMMARY
Predation of sheep on wild bird
eggs and chicks in Iceland
In 2019 to 2021 sheep were noted eat-
ing Arctic tern Sterna paradisaea eggs,
as well as beheading chicks and cutting
off part of their wings, on the island
of Flatey in Breiðafjörður, W-Iceland
(Figs 1–5). One Redshank chick Tringa
totanus was also found beheaded. The
reason for this behaviour is unknown
but may possibly be related to minieral
deficiency in the sheep.
Recorded observations of this kind
are rare in Iceland. Here is a summary in
chronological order of other incidental
observations when livestock were either
seen or inferred to have taken wild bird
eggs or killed unfledged young.
The first such observation is from
1964 when sheep were seen eating Arc-
tic tern eggs on the island of Flatey in
Skjálfandi bay, N-Iceland.
The second example is from
1983−1985 when domestic sheep were
observed predating on various wader
eggs, such as Golden Plover Pluvia-
lis apricaria and Whimbrel Numenius
phaeopus at the farm Engidalur in
N-Iceland.
The third example is from 1996
when sheep in Mjóifjörður, E-Iceland,
were inferred having predated Arctic
tern chicks, which were found head-
less and some of the sheep in same
enclosure were found to have blood on
their muzzle.
During 2010–2013, in a breeding
biology study of Whimbrel Numenius
phaeopus in S-Iceland, using camera
traps, sheep and horses were recorded
predating eggs.
The effects of sheep or other live-
stock on wild birds is still poorly stud-
ied in Iceland, but these can be both
negative and positive for the birds.
1. Beintema, A.J. & Müskens, G.J.D.M. 1987. Nesting success of birds breeding in
Dutch agricultural grasslands. Journal of Applied Ecology 24(3). 743–758.
2. Sharps, E., Smart, J., Mason, L.R., Jones, K., Skov, M.W., Garbutt, A. & Hiddink,
J.G. 2017. Nest trampling and ground nesting birds: Quantifying temporal and
spatial overlap between cattle activity and breeding Redshank. Ecology and
Evolution 7(16). 6622–6633.
3. Furness, R.W. 1988. The predation of tern chicks by sheep. Bird Study 35(3).
199–202.
4. Furness, R.W. 1988. Predation on ground-nesting seabirds by island populations
of red deer Cervus elaphus and sheep Ovis. Journal of Zoology 216(3). 565–573.
5. Ævar Petersen 1979. Varpfuglar Flateyjar á Breiðafirði og nokkurra nærliggj-
andi eyja. Náttúrufræðingurinn 49(2−3). 229−256.
HEIMILDIR
ÞAKKIR
Ragnar Helgi Ólafsson lagði til mynd sem höfundar þakka fyrir.
6. Ævar Petersen 2018. Arctic terns in Iceland. Fyrirlestur 13. mars 2018 á fundinum
CBird meeting í Cambridge, Englandi. 21 bls. https://www.researchgate.
net/publication/356504421_erindi-2018-03-13-Kria-CBird_22_-Cambridge
7. Freydís Vigfúsdóttir, Tómas G. Gunnarsson & Gill, J.A. 2013. Annual and
between-colony variation in productivity of Arctic tern in West Iceland. Bird
Study 60(3). 289−297.
8. Ævar Petersen 2010. Fuglalíf í Flatey á Skjálfanda. Náttúrufræðistofnun Íslands
NÍ-10001, Reykjavík. 44 bls.
9. Sigurður Gunnarsson 2000. Höfuðlausir kríuungar. Bliki 20. 65.
10. Kristlaug Pálsdóttir 1992. Eggjaát hjá kindum. Bliki 12. 55–56.
11. Rannveig Þórhallsdóttir 2008. Ég hef nú sjaldan verið algild. Hólar, Akureyri.
279 bls.
12. Borgný Katrínardóttir 2012. The importance of Icelandic riverplains as breed-
ing habitats for Whimbrels Numenius phaeopus. MS-ritgerð við Háskóla
Íslands. 50 bls.
13. Tómas G. Gunnarsson & Borgný Katrínardóttir 2014. Sauðfé étur egg og unga.
Bændablaðið 20. nóvember, 51.