Náttúrufræðingurinn - 2021, Qupperneq 75

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
167
silfurberg gegndi hlutverki og er það
ótrúlegur listi sem fæstir hafa líklegast
haft greinargóða hugmynd um.
Bókin er blanda flestra meginþátta í
sögu silfurbergsins en aðalþættirnir eru
einkum tveir. Fyrst ber að nefna sjálfa
vísindasöguna, hvernig þekking á silfur-
bergi og eiginleikum þess leiddi sífellt til
þróaðri og dýpri þekkingar á eðlisfræði,
einkum ljósfræði og rafsegulfræði, og
fræðigreina á öðrum sviðum, svo sem
matvælafræði, líffræði og læknisfræði.
Bókin skilur lesandann í þessu tilliti
eftir með góða hugmynd um mikilvægi
vísindarannsókna og hvernig hver upp-
götvunin hleðst ofan á þá fyrri. Hinn
aðalþátturinn er það hvernig nýting
silfurbergsins fléttaðist inn í Íslands-
söguna sjálfa, þróun samfélagsins, verk-
þekkingu og sjálft samband Íslands við
umheiminn. Með því að flétta þessa tvo
þræði saman við stóratburði heims-
sögunnar fæst yfirsýn um samhengi
íslenskrar jarðfræði og heimssögu sem
vart hefur verið gefin áður, nema ef til
vill helst í umfjöllun um Skaftárelda og
áhrif þeirra á heimssögulega atburði.
Höfundum tekst vel að kasta ljósi á
þetta samhengi fyrir lesendur.
EFNISTÖK
Höfundur þessa greinarkorns telur ekki
sérstaka ástæðu til að fara yfir efnis-
tök hvers kafla bókarinnar. Kaflarnir
eru heildstæðir og ramma hver um sig
ákveðið umfjöllunarefni á skýran og
afmarkaðan hátt. Fyrstu kaflar bókar-
innar fanga vísindasögu 17.–18. aldar
og setja tóninn, sérstaklega fyrir þá
lesendur sem hafa ekki kynnt sér vís-
indaframvindu fyrri alda. Sá þráður er
gegnumgangandi í bókinni en eftir að
lestur hefst kemur fljótt í ljós hve víð-
feðm saga silfurbergsins er í vísinda-
sögunni og hve nátengt það er ýmsum
afkimum eðlisfræðinnar. Ef hratt er
lesið verður bókin því eins konar rússí-
bani í gegnum stóran hluta vísindasögu
síðustu alda, einkum eðlis-, efna- og
kristallafræði. En það má líka dóla
sér hægar í gegnum bókina, smjatta á
köflunum og velta þeim fyrir sér. Fyrir
áhugafólk um Íslandssögu kennir hér
ýmissa grasa, mörg stef og nöfn eru
kunnugleg en annað kemur lesendum á
óvart. Sögu Helgustaða við Reyðarfjörð
og námunnar þar eru gerð góð skil en
bókin vekur eðlilega upp spurningar
um sjálfan fundarstaðinn, hvernig á
Þversnið af skautunarsmásjá (þ. Polarisations-
mikroskop) frá 1871, til að skoða gegnsæjar
þunnsneiðar af bergsýnum. Nicol-prismu
(merkt p og q) gerð úr íslensku silfurbergi eru
notuð til að skauta ljós í bæði neðri og efri
hluta smásjárinnar en með tvískautuðu ljósi
má greina á milli mismunandi steinda í berg-
sýninu. Úr Physikalische Krystallographie
(1885) e. Paul Groth.