Bændablaðið - 25.05.2022, Blaðsíða 21

Bændablaðið | Miðvikudagur 25. maí 2022 21
hugmynd byggir á að baktrygging
krónunnar verði í endurnýjanlegri
orku. Ísland gæti því fræðilega
séð tryggt krónuna t.d. í „Grænum
kílówöttum eða kílówattstundum“.
Sú orka getur í raun verið margfalt
meira virði en gull svo lengi sem vatn,
vind, jarðhitaorku og sjávarfallaorku
þrýtur ekki á Íslandi. Á því er lítil
hætta, nema lofthjúpur jarðar hverfi
og tunglið hætti að toga í hafflötinn
og orsaka flóð og fjöru. Þetta ætti
að vera mun raunhæfari kostur en
tenging dollars í olíu (Petrodollar)
sem er þverrandi auðlind. Þá er
Ísland mun betur sett í þessum
efnum en margar aðrar þjóðir sem
hafa orðið að treysta að stórum hluta
á jarðeldsneyti til orkuframleiðslu.
Uppsett rafafl á Íslandi var árið
2020 samtals 2.863.774 kílówött í
endurnýjanlegri raforku samkvæmt
tölum Orkustofnunar. Græn
raforkuframleiðsla var samtals
19.124.234 megawattstundir
(MWst). Í þessu liggja gríðarleg
verðmæti.
Trygging íslensku krónunnar
í raforku hlýtur þó alltaf að vera
háð því að íslenska ríkið hafi
alltaf yfirráð fyrir stærstum hluta
raforkuframleiðslunnar í landinu.
Því myndi uppskipti og sala á
Landsvirkjun slá slíkar vangaveltur
út af borðinu.

Prentun á dollaraseðlum
í Vietnamstríðinu kippti
gulltryggingunni undan
Bandaríkjadollar
Bandaríski dollarinn var baktryggður
í gulli allt fram til 1971 þegar Richard
Nixon, þáverandi Bandaríkjaforseti,
afnam gulltrygginguna. Það
var líkt og margar aðrar þjóðir
gerðu við sína gjaldmiðla í fyrri
heimsstyrjöldinni, eða 1913, og
Bretar árið 1931. Ástæð a aðgerða
Nioxons var gríðarleg peninga­
prentun Bandaríkjastjórnar vegna
stríðs reksturs í Víetnam. Var þá búið
að gefa svo mikið út af dollurum að
gullbirgðir Bandaríkjanna hefðu ekki
dugað til að leysa út alla þá seðla en
hver únsa af gulli var metin á föstu
gengi 35 dollara. Dollarinn var því
orðinn stórlega ofmetinn og hefði
hrunið ef almenningur hefði valið
þá leið að skipta peningunum út fyrir
gull, en eins og lög gerðu ráð fyrir
að væri hægt.
Hið alþjóðlega Bretton Woods
peningakerfi, sem komið var á
fót 1944 af 44 þjóðum og byggði
á gulltengingu dollars, hrundi líka
í raun í kjölfar aðgerða Nixons. Í
framhaldinu af afnámi gulltryggingar
á dollar var tekið upp nýtt kerfi
1973 sem byggði á fljótandi gengi
gjaldmiðla og bandaríski dollarinn
var þá í raun orðinn að „Fiat
money“ eins og nánast allar aðrar
myntir heimsins, en ekki með neina
baktryggingu í raunverðmætum.
Olíuviðskiptin hafa haldið
Bandaríkjadollar á floti
Það sem í raun hefur haldið
Bandaríkjadollar í þeirri ofursterku
stöðu á heimsmarkaði allar götur
síðan 1971 er sú snilld bandarískra
ráðamanna að takast að semja við
olíuríkin í Mið­Austurlöndum
um að dollar væri notaður í öllum
þeirra olíuviðskiptum. Slíkt setti í
raun nýjan grunn undir bandaríska
dollarinn í stað gulls og hélt uppi
virði hans í alþjóðaviðskiptum. Var
slíkur dollar kallaður Petrodollar
með vísun í eldsneyti eða „petrol“.
Olíuútflytjendur fengu þá dollara í
skiptum fyrir sína olíu og höfðu í
raun ekkert val. Dollarar fóru því
að hlaðast upp í olíuríkjunum og
vegna gagnkvæmra hagsmuna gerði
Bandaríkjastjórn samning 1974
við Sádi­Arabíu um að þeir gætu
fjárfest með sínum Petrodollurum
í bandarískum ríkiskuldabréfum.
Þeir fjármunir voru síðan m.a.
nýttir í þróunarverkefni sem rekin
voru af bandarískum stjórnvöldum
og fyrirtækjum til uppbyggingar í
Sádi­Arabíu 1979. Þarna var komin
hringrás peninga sem skapaði mikinn
peningagróða hjá bandarískum
fyrirtækjum.
Bæði Rússar og Kínverjar hafa
reynt að ná samningum við olíuríkin
um að nota sínar myntir, rúblu og
yuan (renminbi) í stað dollars sem
getur augljóslega veikt stöðu dollars
á alþjóðamarkaði. Rússar hafa í
kjölfar stríðsreksturs í Úkraínu reynt
að neyða Evrópusambandsþjóðirnar
til að stunda sín kaup á olíu og
gasi frá Rússlandi í rúblum.
Var það augljóslega hugsað til
að styrkja stöðu rúblunnar líkt
og Bandaríkjamenn gerðu með
samningum við Sádi­Araba og fleiri
þjóðir í Mið­Austurlöndum. Rússum
virðist ekki vera að takast þetta
nægilega vel og það ýtir undir að
þeir reyni að tryggja sinn gjaldmiðil
með öðrum hætti.
Gengi hins kínverska yuan tók að
rísa í mars á þessu ári þegar fregnir
bárust af því að Kínverjar væru að
semja við Sádi­Arabíu um að hluti
af olíuviðskiptum þeirra færi fram í
yuan í stað dollars. Óljóst er þó hvort
slíkir samningar nái fótfestu.
Kínverjar vilja tyggja
sinn gjaldmiðil
Í greininni á GoldMoney segir að
Kína hafi fleytt sér á verðbólgu­
öldufaldinum á Vesturlöndum
síðastliðin fjörutíu ár og grætt vel. Nú
þegar það horfir fram á niðurlægingu
Bandaríkjadollars vegna minnkandi
áhrifa Bandaríkjanna, m.a í
olíuviðskiptum, þá velti Kínverjar
því fyrir sér hvernig eigi að bregðast
við. Þeir eiga þegar gríðarlegar eignir
í dollurum og m.a. bandarískum
ríkisskuldabréfum og ekki einfalt
fyrir Kínverja að losna undan
áhrifum dollars. Kínverjar gætu aftur
á móti hæglega veikt dollarinn með
því að losa um sína dollaraeign en
það þýðir þá væntanlega um leið tap
fyrir þá sjálfa.
Rússar sagðir á góðri leið með
að gulltryggja rúbluna
GoldMoney segir að Rússar séu ef
til vill lengra komnir í áætlunum
sínum um að vera án dollara og
annarra vestrænna gjaldmiðla. Þeim
áætlunum hafi verið flýtt vegna
refsiaðgerða gegn þeim 2014 og aftur
nú vegna innrásar þeirra í Úkraínu.
Á sama tíma eru Vesturlönd sífellt
að verða viðkvæmari án þess að sjá
neinn valkost við ofurvald dollarans
sem sé samt dæmdur til að veikjast.
Þjóðverjar voru með þýska
markið sem afar sterkan gjaldmiðil
áður en þeir skiptu yfir í evru. Þeir
eru næststærstu eigendur heims af
gulli með 3.359 tonn. Þjóðverjar
gætu því hæglega tekið upp nýtt og
gulltryggt mark og stillt gengið þess
af eins og þeim hentaði best í dag.
Það myndi þó líklega um leið marka
endalok evrunnar. Sterkt þýskt mark
á gullfæti gæti líka mögulega styrkt
stöðu Þýskalands sem nú glímir við
mikinn orkuvanda vegna gas­ og
olíuviðskiptanna við Rússa. Slíkt
myndi þó líklega valda upplausn í
ríkjasamstarfi ESB.
Rússar og Kínverjar sagðir
neyddir í baráttu gegn þeim sem
byggja viðskiptin á dollar
Sérfræðingar GoldMoney telja
að með því að beita Rússa refsi­
aðgerðum hafi Vesturlönd í raun stillt
landfræðilega andstæðingum sínum
upp og neytt þá út í sameiginlega
fylkingu gegn ríkjum sem byggja allt
sitt á mætti Bandaríkjadals. Bent er
á í greininni að Rússland sé stærsti
útflytjandi heims á orku, málmum
og mörgum öðrum hráefnum.
Kína er helsti birgir hálfunninna
og fullunninna neysluvara fyrir
heimsmarkaðinn. Afleiðingar refsi­
aðgerða Vesturlanda taka þetta
mikilvæga atriði ekki inn í dæmið
að mati greinarhöfunda.
Greinarhöfundar GoldMoney
skoðuðu núverandi stöðu fjármála­
kerfis heimsins og reyndu að meta
hvert það stefnir. Þeirra mat er að
það dragi stöðugt úr peningalegum
áhrifamætti Vesturlanda, Kína og
Rússlands. Því sé brýnt fyrir tvö
síðarnefndu ríkin að fjarlægja sig frá
yfirvofandi gjaldeyris­, banka­ og
fjármálakreppu Vesturlanda. –
„Við munum fara að sjá hvernig
spilast úr fjármálastríðinu,“ segja
greinarhöfundar GoldMoney.
Kínverjar hafa litið á aðferðafræði
Bandaríkjanna sem leið til að
tryggja yfirráð sín. Það hefur leitt
til djúpstæðs vantrausts á sambandi
Kínverja við Bandaríkin. Það er að
mati greinarhöfunda afleiðing af
utanríkisstefnu Bandaríkjanna.
Afli dollars beitt gegn
kommúnisma víða um heim
Sambland af sýnilegri hernaðargetu
Bandaríkjanna og minna sýnilegu
dollaraveldi sigraði kommúnisma
Sovétmanna og Mao Zedong á
sínum tíma. Aðstoð til að kaupa upp
kommúnisma í Afríku og Rómönsku
Ameríku var möguleg með því að
prenta dollara til útflutnings. Í tilviki
Rómönsku Ameríku með því að
endurnýta olíudollara (petrodollars)
með aðstoð bandaríska bankakerfisins
og breyta þeim í sambankalán. Seint
á áttunda áratugnum fengu bankar í
London telexskeyti í kílómetravís frá
Citibank í Bandaríkjunum sem buðu
upp á þátttöku í sambankalánum.
Venjulega fyrir 100 milljónir doll­
ara, en tilgangurinn samkvæmt
telexinu var undantekningarlaust
„að styrkja aðgerðir ríkisins“, að
sögn greinarhöfundar GoldMoney.
Þjóðir hnepptar í skuldafjötra
Lán til Suður­ og Mið­Ameríkuríkja
frá bandarískum viðskiptabönkum og
öðrum lánveitendum jukust verulega
á áttunda áratugnum. Í upphafi
áratugarins voru heildarskuldir
Suður­Ameríku frá ýmsum
lánveitendum 29 milljarðar dollara,
en í árslok 1978 hafði sú tala rokið
upp í 159 milljarða dollara. Snemma
árs 1982 voru skuldirnar komnar í
327 milljarða dollara.
„Við vissum öll að eitthvað af
því var að hverfa inn á svissneska
bankareikninga herforingja og
stjórnmálamanna í löndum eins
og Argentínu. Verið var að kaupa
tryggð þeirra við kapítalíska heiminn
og það endaði fyrirsjáanlega með
skuldakreppunni í Suður­Ameríku,“
segja greinarhöfundar.
Þar sem neysluverðsverðbólga
geisaði, þurfti seðlabanki Banda­
ríkjanna og aðrir helstu seðlabankar
að hækka vexti seint á áttunda
áratugnum og útlánasveifla banka
snerist gegn lántakendum í Mið­
Ameríkuríkjunum. Bankar reyndu
að draga úr lánaskuldbindingum
sínum og oft með lánagjörningum á
breytilegum vöxtum, en voru oft að
greiða fyrir það með hærri afsláttum.
Í ágúst 1982 var Mexíkó fyrst til að
tilkynna bandaríska seðlabankanum,
fjármálaráðuneytinu og Alþjóða­
gjaldeyrissjóðnum (AGS) að það gæti
ekki lengur staðið við skuldir sínar.
Alls breyttu sextán Mið­Ameríkuríki
skuldum sínum í kjölfarið auk
ellefu ríkja í öðrum heimshlutum.
Bandaríkin tóku þá forystu um að
veita lán til þrautavara í samstarfi
seðlabanka og AGS. Bandaríkin
veittu eigin fyrirtækjum forgang í
bataferli og endurskipulagningu
fjárfestinga í Mið­Ameríku. Hluti af
þessari endurskipulagningu fólst í að
gjaldfella lán og hefja yfirtöku og þar
með voru menn komnir í lykilstöðu í
framleiðslu margra ríkja.
Þetta var hin árangursríka
aðferða fræði sem Kínverjar áttuðu
sig á tuttugu árum seinna. Hún byggir
einfaldlega á því að drekkja þjóðum
í „hagstæðum“ lánum sem þær geta
svo á endanum ekki staðið við að
borga. Þar með eru þær orðnar þrælar
lánveitenda.
Sömu lúalegu aðferðafræðinni
átti að beita gegn Íslendingum
Athyglisvert er að skoða þetta í
öðru samhengi. Nákvæmlega sömu
aðferðafræði átti að beita gegn
Íslendingum í kjölfar bankahrunsins
2008 að undirlagi AGS. Íslendingar
áttu að fá „hagstæð“ lán til að borga
Icesave klúðrið, vitandi vits um að
það setti gríðarlegan skuldaklafa á
herðar Íslendingum. Í framhaldinu
hefði verið einfalt fyrir lánveitendur
að sölsa undir sig fiskimiðin við
landið og orkulindir á Íslandi eða
hvað sem mönnum hefði dottið í
hug. Allt gert í nafni væntumþykju
og hjálpsemi við íslenska þjóð.
Kínverjar lærðu af reynslu
Bandaríkjamanna
Sumir hafa viljað meina að boð
Kínverja til þjóða víða um heim
um þátttöku í stórtæku samgöngu­
og viðskiptaverkefni kínverskra
stjórnvalda, undir því sem kallað
er „Belti og braut“, sé afrakstur
af lærdómi þeirra á aðferðafræði
Bandaríkjanna. Þar séu þjóðir þó
að skuldbinda sig með öllu mýkri
og lúmskari hætti en í aðferðafræði
Bandaríkjamanna. Íslendingar
höfnuðu slíku boði 2019. OECD
greindi frá því á sínum tíma að
yfir 10 ára tímabil frá 2017 hafi
Kínverjar ætlað að fjárfesta sem
nemur þúsund milljörðum dollara í
þessari áætlun í samgönguinnviðum
utan landamæra Kína. Það er að
jafnvirði um 137 þúsund milljarða
króna samkvæmt gengi í byrjun
síðustu viku.
Kínverjar og Rússar eru sagðir undirbúa að tryggja sína gjaldmiðla í
raunverðmætum í stað þess að hafa þá fljótandi. Þannig yrði þeirra
gjaldmiðlar ekki eins háðir gengi annarra gjaldmiðla eins og dollars og
evru í aljóðlegum viðskiptum og standast mögulegt fall þeirra.