Bændablaðið - 25.05.2022, Blaðsíða 36

Bændablaðið | Miðvikudagur 25. maí 202236
LÍF&STARF
Saga Natura, sem framleiðir
heilsubótarvörur úr íslenskri
ætihvönn, ákallar nú bændur og
landeigendur um að fá aðgang að
löndum þeirra til tínslu á hvönn.
Auk þess er auglýst eftir fólki til
að sækja þetta mikilvæga hráefni
í framleiðsluna.
Blaðamaður heimsótti þau
Sólveigu Stefánsdóttur, fram-
kvæmdastjóra Saga Natura, og
dr. Steinþór Sigurðsson, vísindamann
fyrirtækisins, á dögunum eftir að hafa
séð smáauglýsingu í Bændablaðinu
frá þeim. Í henni var auglýst eftir
landsvæði þar sem hægt væri að tína
ætihvönn í sumar.
„Á síðasta ári höfum við séð
mikla söluaukningu á vörunum Saga
Pro og Voxis þar sem aðalhráefnið
er þykkni sem við vinnum úr
hvannarlaufum. Birgðir okkar eru að
klárast þannig að nú köllum við eftir
aðstoð fólks við tínslu og biðjum um
leyfi fyrir okkur og okkar fólk til að
fá að fara um heppileg lönd og tína,“
segir Sólveig.
Ein mikilvægasta nytjajurt
Íslandssögunnar
Hún segir að ætihvönnin sé
auðvitað ein mikilvægasta nytja-
og lækningajurt Íslandssögunnar.
Heimildir séu fyrir því að hún hafi
verið mikilvæg verslunarvara hjá
víkingum og í Grágás hafi verið
kveðið á um viðurlög við stuldi á
hvönn, útlegð eða sekt ef tekin var
hvönn úr annarra garði.
„Hjá okkur er handtínt úti í
náttúrunni og svo eru þau þurrkuð
eða fryst innan sólarhrings. Síðan
eru þau soðin niður í þykkni og loks
frostþurrkuð og mulin.
Þá er hráefnið tilbúið til að fara
í hylki til inntöku, fyrir Saga Pro til
dæmis, eða í brjóstsykursgerð fyrir
Voxis-vörurnar.“
Hrísey helsta nytjalandið
Að sögn Sólveigar hefur Hrísey verið
helsta nytjalandið fyrir hráefnisöflun
Saga Natura, árum saman. „Núna
er komið að ákveðnum þolmörkum
þar, því þeir sem vinna hvönnina
fyrir okkur þar ráða bara við tiltekið
magn og svo þurfum við líka að fara
að huga að öðrum svæðum nálægt
okkar vinnslustöð. Það er meðal
annars bara út af öryggisatriðum,
það er ekki gott að treysta bara á eitt
svæði ef það yrði nú uppskerubrestur
þar – til dæmis vegna ótíðar eða
náttúruhamfara.
En vegna þess að við erum háð
ví að þurfa að þurrka eða frysta
hráefnið innan sólarhrings frá því að
það er tínt, verða landsvæðin að vera
í um 100 kílómetra radíus frá okkar
vinnslu. Í sumar áætlum við að þurfa
að tína – eða láta tína fyrir okkur –
um 40 til 50 tonn af hvannarlaufum.
Við ráðumst í þetta átak vegna
þess að hvannartínslutíminn er
svo skammur; í raun höfum við
bara frá því í lok júní og fram
yfir miðjan ágúst fyrir tínsluna á
hvannarlaufunum og birgðasöfnun
næstu 12 mánuðina.
Við biðjum um að bændur og
landeigendur gefi sig fram við okkur,
þar sem vænlegt er að tína hvönn.
Fólki sem hefur áhuga á því að tína
fyrir okkur munum við greiða 500
krónur á kíló í verktakagreiðslum.
Við höfum áætlað að öflugt
tínslufólk geti tínt allt að 80 til 100
kíló á dag.“
Tilraunaræktun í Gunnarsholti
Steinþór segir að fyrir tveimur árum
hafi fyrirtækið hafið tilraunaræktun
á hvönn á nokkrum hekturum í
Gunnarsholti. „Við erum í raun enn
með ræktunina í þróun því að ýmsu
er að hyggja, en bindum miklar vonir
við hana. Ef hún mun þrífast eins
og hún hefur gert þarna hjá okkur
á undanförnum árum liggur beint
við að við munum notast að miklum
hluta við hráefni úr eigin framleiðslu í
framtíðinni. Það skýrist hvernig þessi
tilraun mun ganga eftir um tvö ár.“
Sólveig segir að það sé mikið
lán að hafa Steinþór í Saga Natura-
teyminu, því hann sé sá Íslendingur
sem hafi rannsakað heilsusamleg áhrif
hvannarinnar einna mest á Íslandi;
aðgreint og einangrað öll virku efnin
– ásamt því að prófa þau eitt af öðru.
„Við Sigmundur [Guðbjarnarson]
byrjuðum á að rannsaka hvönnina í
kringum aldamótin. Við byrjuðum
reyndar á því að skoða allar
mögulegar jurtir en í öllum þessum
virkniprófunum sem við gerðum,
þá kom hvönnin alltaf best út. Við
beindum því sjónum okkar meira
að henni. Framan af skoðuðum við
mest fræið og rótina dálítið – en það
má segja að mesta hefðin sé fyrir
rannsóknum á henni víða í
Evrópu og einnig kannski
neyslan. En fyrir hálfgerða
tilviljun fórum við svo að
skoða hvannarlaufið.
Við skoðuðum áhrifin
á krabbameinsæxli og
eftir að við fengum
áhugaverðar niður-
stöður út úr þeim
rannsóknum leiddi
það til þess að við
fórum að vinna meira
með það.“
Vörulína sem byggir
á gömlum grunni
Sigmundur og Steinþór
stofnuðu fyrirtækið Saga Medica
árið 2000. Fyrstu fæðubótarvörurnar
komu á markað fáeinum árum síðar,
sem rötuðu síðan inn í vörulínu hins
nýja fyrirtækis, Saga Natura, eftir að
fyrirtækin Saga Medica og Key Natura
– sem framleiddi fæðubótarvörur
úr smáþörungum – runnu saman
árið 2018.
Steinþór segir að það sé talsverður
munur á því efnainnihaldi sem finnst í
rótinni, fræinu og síðan laufinu. „Það
eru ekki sömu efni í öllum hlutum
plöntunnar en sum efni finnast í
sumum hlutum en þá í mismunandi
styrkleika. Vinnsluaðferðin er líka
mismunandi eftir því hvaða virku
efni við erum að vinna með.
Rótin hefur ekki verið nýtt að
neinu marki á Íslandi af praktískum
ástæðum – það er mun snúnara
að vinna hana. Rannsóknir okkar
Sigmundar gáfu til kynna að
virkni efnanna í henni væri talsvert
frábrugðnari en í hinum hlutunum.“
Talsvert selt til
Bandaríkjanna
og Nýja-Sjálands
„Já, en við seljum reyndar talsvert
Saga Pro til útlanda, einkum
Bandaríkjanna og Nýja-Sjálands,“
segir Sólveig spurð um hvort Ísland sé
sterkasta markaðssvæði Saga Natura.
„Hróður vörunnar hefur farið víða,
enda hrjá vandamál sem eru tengd
ofvirkri þvagblöðru fólk um allan
heim, bæði konur og karla á öllum
aldursskeiðum þótt þau séu algengust
í eldra fólki. Þetta er langvinsælasta
varan okkar.
Sala á SagaPro fyrir erlenda
markaði hófst fyrir rúmlega tíu
árum en við erum líka með markaði í
Kanada, Svíþjóð,
Sviss og í Asíu – og fleiri
lönd eru í sigtinu. Við bíðum
nú vongóð eftir nýjum niðurstöðum
úr stórri og kostnaðarsamri rannsókn
sem Evrópusambandið studdi, enda
eru náttúruleg fæðubótarefni sem
byggð eru á klínískum niðurstöðum
afar söluvænleg,“ segir hún.
Steinþór hefur reyndar sjálfur
unnið að rannsóknum á virku efnunum
í þvagblöðrulíkani. Með þeirri aðferð
fann hann efni í hvönninni sem
hefur slakandi áhrif á þvagblöðruna.
Sólveig segir að þetta þýði að Saga
Pro virki líka fyrir konur, því það er
enginn sérstakur líffræðilegur munur
á þvagblöðru karla og kvenna. Saga
Natura hefur sótt um einkaleyfi á
notkun virka efnisins í ætihvönninni
gegn vandamálum tengdum ofvirkri
þvagblöðru.
Eingöngu ætihvönn nothæf
Steinþór leggur áherslu á að eingöngu
ætihvönn sé nothæf sem hráefni í þeirra
vörur. „Það er reyndar á einstökum
stöðum þar sem geithvönn og ætihvönn
vaxa saman og óvanir geta ruglast, en
það er mjög mikilvægt að ganga úr
skugga um að um ætihvönn sé að ræða
áður en blöð plöntunnar eru tínd,“
segir hann. Aðrar hvannartegundir séu
hins vegar frábrugðnari og varasamt
að handleika, eins og bjarnarkló og
tröllahvönn.
Þau hvetja áhugasama til að gefa
sig fram, því um einstakt tækifæri sé
að ræða til að njóta útivistar í íslenskri
náttúru og að fá greitt sómasamleg
laun fyrir afraksturinn. /smh
Sólveig Stefánsdóttir, framkvæmdastjóri Saga Natura, og
dr. Steinþór Sigurðsson vísindamaður í vinnslusal
fyrirtækisins.
Mynd / smh
Öflugt fólk í startholunum að tína hvannarlauf. Myndir / Saga Natura Hvannarlaufin skorin án þess þó að rífa plöntuna upp með rótum.
Ákall til bænda og landeigenda um aðgang að ætihvannarlöndum:
Þurfa 40–50 tonn af hvannarlaufum
– Saga Natura með átak til söfnunar á þessu mikilvæga hráefni