Bændablaðið - 25.05.2022, Blaðsíða 40

Bændablaðið | Miðvikudagur 25. maí 202240
FRÉTTIR
Svandís Svavarsdóttir matvæla­
ráðherra lagði í síðustu viku
fram tillögur fyrir ríkisstjórn
að fæðuöryggi fyrir Ísland.
Tillögurnar eru í 16 liðum og
verður í framhaldinu áfram
unnið með tillögurnar í annarri
stefnumótun stjórnvalda.
Tillögurnar og greinargerð með
þeim voru unnar af Jóhannesi
Sveinbjörnssyni, dósent við
Landbúnaðarháskóla Íslands.
Meðal tillagna er, að fylgjast
þurfi vel með þróun matvælaverðs
og hvernig hún hefur áhrif á getu
almennings til fæðukaupa, einkum
þeirra hópa sem búa við lökust
kjör. Þá þurfi markviss flokkun
landbúnaðarlands til að auðvelda
sveitarfélögum ákvarðanatöku í
skipulagsmálum.
Tryggja þurfi aðgang að
mikilvægum svæðum vegna
fæðuframleiðslu og fersk vatnsöflunar.
Styrkja þarf undirstöðu
jarðræktar á Íslandi
Einnig þurfi að styrkja undirstöður
jarðræktar á Íslandi, til að auka
framleiðslu plöntuafurða og vinna
almennt gegn sveiflum í innlendri
fæðuframleiðslu milli ára.
Þetta á við um grasrækt, kornrækt
til fóðurs og manneldis, útiræktun
og ylræktun grænmetis.
Þetta er best gert með vönduðu
yrkjavali, jurtakynbótum, bættri rækt-
unartækni, öflugum rannsóknum,
kennslu og leiðbeiningum.
Í tillögunum kemur einnig fram
að mikilvægt sé að gera GFSI-mat
sem fyrst fyrir Ísland, en slíkt mat
segir til um hversu góðar aðstæður
eru fyrir fæðuöryggi í landinu.
Það er til dæmis gert með því að
meta reglulega heildarfæðuneyslu
á íbúa og fylgjast með þróun
matvælaverðs og hvaða áhrif sú
þróun hefur á þau sem búa við
lökustu kjörin.
Afkoma bænda ein
af undirstöðum fæðuöryggis
Í tillögunum er bent á að ásættanleg
fjárhagsleg afkoma bænda sé ein af
undirstöðum fæðuöryggis sem þurfi
að huga að ásamt því að styrkja sem
best jarðrækt á Íslandi, hvort sem
um er að ræða gras- eða kornrækt,
útiræktun eða ylræktun.
Einnig er bent á mikilvægi
orkuskipta þar sem áhersla er lögð
á innlenda orkugjafa s.s. rafmagn
og jarðhita ásamt endurnýtingu
næringarefna frá heimilum og
fyrirtækjum. Samfélagslegt átak
í þeim efnum sé í senn undirstaða
framfara í fæðuöryggi, sjálfbærni
fæðuframleiðslu til lengri tíma og
mikilvægt umhverfismál.
/smh
bondi@byko.is
Stöðluð stálgrindarhús
Stærðir: 80m², 150m², 250m² og 350m²
Stálgrindin er heitgalvaniseruð og er
sérsmíðuð fyrir íslenskar aðstæður. Húsin
standast mestu snjó-og vindálagskröfur
sem gerðar eru í byggð á Íslandi og henta
því sem geymslu-og vélaskemmur í öllum
landshlutum. Húsin eru klædd 60mm PIR
yleiningum á veggi og 80/125mm yleiningum á
þök. Mögulegt er að velja liti á klæðningarnar.
Húsunum fylgja allar nauðsynlegar teikningar
til að fá byggingarleyfi ásamt teikningum
af grunni og vinnuteikningum. Einnig fylgir
keyrsluhurð, einn gluggi og tvær gönguhurðir.
Reyklosunargluggar eru á þaki sem hleypa
inn birtu.
á hagstæðu verði
16 tillögur matvælaráðherra
til fæðuöryggis Íslands
1. Mælt er með því að íslensk stjórn-
völd beiti sér fyrir því að Ísland verði
sem fyrst metið með aðferðum Global
Food Security Index (GFSI), sem á hver-
jum tíma gefur góða mynd af skilyrðum
fyrir fæðuöryggi og framvindu í þeim
efnum.
2. Jafnframt fari fram reglulegt mat á
útkomum fæðuöryggis, svo sem hei-
ldarfæðuneyslu á íbúa og sjálfsaflahlut-
falli landsins fyrir einstaka fæðuflokka.
3. Jafnframt gildistöku sérstakrar
fæðuöryggisstefnu fyrir Ísland, þarf
að fara yfir lagalega ábyrgð innlendra
stjórnarstofnana á einstökum þáttum
fæðuöryggis, þannig að heildarmyndin
sé skýr.
4. Fylgjast þarf vel með þróun
matvælaverðs og hvernig hún hefur
áhrif á getu almennings til fæðukaupa,
einkum þeirra hópa sem búa við lökust
kjör. Framlag frjálsra félagasamtaka
og einkaaðila varðandi matvælaaðstoð
er afar mikilvægt, en stjórnvöld þurfa
að hafa skýrt hlutverk í að tryggja að
matvælaaðstoð innanlands nái til allra
sem á því þurfa að halda.
5. Matvælaöryggi, sem snýr að því
hversu örugg fæðan er til neyslu,
er mikilvægur liður í fæðuöryggi.
Matvælastofnun hefur meginábyrgð á
eftirfylgni með matvælaöryggi, Matís
ohf. og fleiri rannsókna- og háskólastof-
nanir sinna margvíslegum rannsóknum
og vöktunum tengdum matvælaöryggi,
og heilbrigðiseftirlit sveitarfélaganna
hafa einnig mikilvæg hlutverk í þessu
sambandi. Tryggja þarf samfellu í fram-
kvæmd og þróun þessara mála.
6. Hlutverk innan stjórnkerfisins virðast
skýr hvað varðar kröfur til næringargil-
dis fæðunnar, og þarf að tryggja að svo
verði áfram. Landlæknisembættið hefur
megin hlutverk og ábyrgð hvað varðar
opinberar ráðleggingar um alhliða,
næringarríkt mataræði, bæði fyrir börn
og fullorðna. 2 Matvælastofnun hefur
eftirlit með næringarmerkingum mat-
væla í samvinnu við heilbrigðiseftirlit
sveitarfélaganna.
7. Vöktun á umhverfisbreytum og
skuldbinding stjórnvalda um að ná
stjórn á áhrifum umhverfisbreytinga
á fæðukerfin, og öfugt, eru lykilatriði
til að tryggja fæðuöryggi til fram-
tíðar. Gögn til mats þessara atriða í
GFSI koma að mestu úr alþjóðlegum
gagnagrunnum, en leggja þarf mat á
þörf á nýjum íslenskum rannsóknum í
þessum tilgangi.
8. Markviss flokkun landbúnaðar-
lands auðveldar sveitarfélögum
ákvarðanatöku í skipulagsmálum.
Tryggja þarf aðgang að mikilvægum
svæðum vegna fæðuframleiðslu og
ferskvatnsöflunar.
9. Neyðarbirgðir geta verið mikilvægur
þáttur í öryggisviðbúnaði þjóðarin-
nar. Þar sem sum lykilaðföng m.t.t.
fæðuöryggis eru einnig lykilaðföng fyrir
aðra þætti þjóðaröryggis (t.d. eldsneyti
og lyf) er lagt til að neyðarbirgðahald
sé á ábyrgð eins stjórnvalds á landsvísu
frekar en að stofna sérstakt stjórnvald
sem eingöngu hefur með að gera
birgðahald út frá sjónarhóli fæðuöryg-
gis. Stofnaður hefur verið sérstakur
starfshópur um neyðarbirgðir á vegum
forsætisráðuneytisins sem ætlað er
að taka slíkar ákvarðanir, og eru því
ekki settar fram tillögur hér um magn
neyðarbirgða af einstökum aðföngum.
Hvað varðar allar neyðarbirgðir er lagt
til að stjórnvöld beri kostnað en semji
um framkvæmdina við innflytjendur
varanna. Til greina getur komið að
hafa samvinnu við nágrannaþjóðir,
einkum Norðurlöndin um neyðarbirgðir
í einhverjum tilvikum. Lagt er til að
fjármögnun neyðarbirgða byggi á
föstum tekjustofnum, en sé ekki háð
fjárlögum hvers árs.
10. Þrátt fyrir baktryggingu í neyðar-
birgðum þarf að leggja megináherslu
á öryggi framboðs. Skipulega þarf
að vinna áhættugreiningar fyrir
einstaka atburði sem snögglega
geta leitt til ójafnvægis í fæðukerfi
og framboðskeðjum, vegna áhrifa á
mikilvæga innviði. Dæmi um slík atvik
eru stríðsógnir, heimsfaraldrar og
náttúruvár af ýmsu tagi. Lagt er til að
ákvarðanataka um slíkar áhættugrein-
ingar sé á ábyrgð sama stjórnvalds
og neyðarbirgðahald á landsvísu.
Framkvæmd áhættugreininganna má
hins vegar fela aðilum (stofnunum,
fyrirtækjum, starfshópum) sem hafa þá
þekkingu sem til þarf.
11. Ásamt innlendri matvælafram-
leiðslu eru vel virk kerfi alþjóðlegra
viðskipta undirstaða aðgengis að fæðu
og aðföngum til fæðuframleiðslu og
matvælaiðnaðar. Alþjóðlegir samningar
þurfa að tryggja hagsmuni Íslands í
þessum efnum.
12. Viðbragðsáætlanir vegna al-
varlegra raskana og/eða neyðarástands
í samfélaginu sem snerta fæðuöryggi
geta m.a. snúist um úthlutun úr
neyðarbirgðum og forgang á vöru eða
þjónustu. Skilgreina þarf alvarlei-
kastig með tilliti til fæðuöryggis á
sambærilegan hátt og tíðkast um aðra
þætti almannavarna: óvissustig, hæt-
tustig, neyðarstig. Þessi alvarleikastig
fæðuöryggis þarf að skilgreina í sam-
ræmi við öryggi framboðs mikilvægra
vara og þjónustu til samfélagsins í
heild, þar sem að hluta til er um að
ræða sambærileg aðföng í fæðukerfinu
eins og í öðrum mikilvægum 3 kerfum
samfélagsins. Viðbragðsáætlanir þurfa
að taka mið af þessu og þeim neyðar-
birgðum sem ákvörðun hefur verið
tekin um að séu til staðar í landinu.
13. Ásættanleg fjárhagsleg af-
koma bænda er ein af undirstöðum
fæðuöryggis. Forsendur hennar eru
m.a. góð menntun bænda, rannsóknir
og þróun í landbúnaði, aðgengi
bænda að hagkvæmri fjármögnun
og fjármálaþjónustu, framleiðsla í
takt við þarfir markaða, markviss
landbúnaðarstefna og skynsamlegir
samningar milli stjórnvalda og bænda.
14. Meðal mikilvægustu líffræðilegu
þáttanna sem ógna fæðuframleiðslu
heimsins eru smitandi dýra- og plöntu-
sjúkdómar/-skaðvaldar. Þessir þættir
hafa áhrif á fæðuöryggi beint gegnum
uppskerutap og vanhöld og óbeint
gegnum áhrif á gæði matvæla og
matvælaöryggi og afkomu í fæðufram-
leiðslukerfinu. Matvælastofnun fer með
þennan málaflokk. Stöðugt þarf að þróa
aðferðir til að tryggja góða plöntu- og
dýraheilsu í gegnum eftirlit bæði innan-
lands og með innflutningi.
15. Til að auka framleiðslu plöntua-
furða, og vinna almennt gegn sveiflum í
innlendri fæðuframleiðslu milli ára, þarf
að huga sérstaklega að því að styrkja
undirstöður jarðræktar á Íslandi. Á þetta
við um grasrækt, kornrækt til fóðurs
og manneldis, útiræktun og ylræktun
grænmetis. Þetta er best gert með vön-
duðu yrkjavali, jurtakynbótum, bættri
ræktunartækni, öflugum rannsóknum,
kennslu og leiðbeiningum. Þetta mun
hafa jákvæð áhrif yfir í búfjárræktina
einnig, sem byggir að hluta á innlendri
fóðurframleiðslu frá jarðræktinni.
16. Orkuskipti, með aukinni áherslu á
innlenda orkugjafa (rafmagn, jarðhi-
ta), og aukin endurnýting næringaref-
na bæði frá heimilum og fyrirtækjum;
mundi draga úr þörfinni fyrir innflutt
jarðefnaeldsneyti og áburð.
Samfélagslegt átak í þessum
málefnum er undirstaða framfara í
fæðuöryggi og sjálfbærni fæðufram-
leiðslu til lengri tíma, og mikilvægt
umhverfismál.
Mynd / smh
Tillögur matvælaráðherra til fæðuöryggis Íslands:
Auka þarf framleiðslu plöntuafurða
og huga að afkomu bænda