Bændablaðið - 09.06.2022, Blaðsíða 41

41Bændablaðið | Fimmtudagur 9. júní 2022
Vagnhöfði 7, 110 Reykjavík | Sími: 517 5000 | stalogstansar.is
stalogstansar.is
VARAHLUTIR Í
KERRUR
2012
2021
Tímabókanir í síma 568 6880
VANTAR ÞIG
HEYRNARTÆKI?
Glæsibæ | Reykjavík | Landsbyggðaþjónusta | Heyrnartaekni.is | 568 6880
Nýju MORE heyrnartækin eru þjálfuð til að þekkja hljóð. Innbyggt djúptauganet
skilar einstaklega nákvæmri hljóðvinnslu og skýrum hljómgæðum.
Í júní bjóðum við upp á heyrnarmælingar og ráðgjöf á:
Keflavík 8. júní
Húsavík 9. júní
Akureyri 10., 16. og 20. júní
Selfoss 13. júní
Vestmannaeyjar 14. og 15. júní
Selfoss 21. júní
Borgarnes 22. júní
Sauðárkrókur 23. júní
Egilsstaðir 29. júní
Birki (Betula pubescens) var
eina trjátegundin á Íslandi
áður en landið byggðist sem
myndað gat samfellt skóglendi.
Formlegt heiti tegundarinnar á
íslensku er ilmbjörk enda fyllir
ilmur hennar vitin, einkum
þegar hún laufgast á vorin og
fram á sumar.
Vinsælt er að safna birkilaufi
í jurtaseyði, teblöndur eða sem
krydd og þá er best að tína það
snemmsumars, helst ekki seinna
en í júní, því smám saman verður
það beiskara.
Ilmbjörk er oftast fremur
smávaxið tré, frá hálfum metra
og upp í 14-15 metra. Hæsta
villta birkitré sem vitað er um á
Íslandi stendur í Vaglaskógi og
hefur mælst um fjórtán metrar.
Eilítið hærra íslenskt birki vex í
Minjasafnsgarðinum á Akureyri.
Vaxtarlag birkis er mjög
fjölbreytilegt enda er erfða-
breytileikinn talinn mjög mikill.
Birkið hér er líka meira og minna
blandað fjalldrapa, náskyldri
tegund af Betula-ættkvíslinni.
Breytileiki birkisins hefur
töluvert verið rannsakaður, bæði
með rannsóknum á erfðaefni
þess og með kvæmatilraunum
sem settar hafa verið út víða
um land. Næst á að kanna
hvernig mismunandi birkikvæmi
þrífast við hálendisbrúnina.
Kvæmatilraunir hafa leitt í ljós
í grófum dráttum að birki af
Norðaustur- og Suðausturlandi
vill mynda einstofna tré en birki
af Norðvestur- og Suðvesturlandi
frekar runna eða margstofna tré.
Almennt er birki af Suðurlandi,
svo sem úr Bæjarstaðaskógi og
Steinadal, duglegasta birkið í
ræktun í öllum landshlutum.
Vaxtarhraði birkis er oftast
hægur en á frjósömu landi getur
það vaxið hratt í æsku. Birki vex
um allt land, á láglendi og einnig
til fjalla. Það hefur á nokkrum
stöðum fundist í yfir 600 metra
hæð yfir sjó, svo sem í Austurdal
Skagafirði, í Útigönguhöfða
Þórsmörk og í Hvammsfjöllum
Ódáðahrauni.
Birki er ljóselsk tegund og
þarf frjósaman jarðveg til að ná
góðum vexti. Það á erfitt á mjög
rýru landi svo sem á uppblásnum
svæðum eða mjög rofnu landi.
Þar þarf að hjálpa því af stað
með því að efla gróðurhuluna og
auðga landið með áburðarefnum.
Á Hekluskógasvæðinu hefur
kjötmjöl nýst mjög vel til að búa í
haginn fyrir birkið og sjálfgræðslu
þess. Einnig hafa verið gerðar
tilraunir með moltu svo sem
á Hólasandi.
Tegundin er vindþolin,
frostþolin og lífseig. Hún hefur
fallega haustliti sem eru yfirleitt
gulir en eftir því sem birkið er
meira blandað fjalldrapa verða
haustlitirnir rauðleitari. Helstu
veikleikar birkisins eru að það er
seinvaxið og smávaxið í rýru landi,
oft kræklótt og vill mynda þétt
og illfært kjarr. Það er viðkvæmt
fyrir trjámaðkafaröldrum,
birkiryðsvepp og nýjum vágestum
svo sem birkikembu og birkiþélu.
Nokkur vá vofir því yfir birkinu,
einkum á hlýjustu svæðunum
á láglendi.
Talið er að við landnám hafi
birki vaxið á fjórðungi landsins
og jafnvel á allt að 40 prósentum
þess. Birki er mjög duglegt að
koma upp aftur ef það er fellt eða
skógur brenndur. En ef landið er
beitt kemst það ekki upp aftur.
Beit hefur nú dregist saman
í landinu og hlýnað í veðri.
Góð fræár eru tíðari og skilyrði
fyrir útbreiðslu birkis því betri,
sérstaklega þar sem ekkert er beitt.
Skógræktin og Landgræðslan
vinna saman að birkiútbreiðslu
og hafa íslensk stjórnvöld
sett sér það markmið fram til
ársins 2030 að þekja birkis á
landinu fari úr 1,5 prósentum nú
í um fimm prósent.
Þetta er meginmarkmið
Íslendinga í svokallaðri Bonn-
áskorun um útbreiðslu skóga í
þágu náttúru og samfélaga fólks.
Ilmbjörk
Ilmbjörk að laufgast. Birki er tvíkynja tegund og myndar bæði karl- og
kvenrekla. Sá sem hangir niður myndar frjó sem svífur um loftið og
frævar kvenreklana sem standa upp í loftið en þykkna og þrútna eftir
því sem líður á sumarið og hanga loks niður á haustin með þroskuðum
fræjum líkt og karlreklarnir á vorin. Frjóið úr karlreklunum er það sem
veldur fólki ofnæmi. Mynd / Aðsend
SKÓGRÆKT
Birkiþrenning á Mývatnsöræfum.