Faxi - 01.12.2021, Blaðsíða 30

30 FAXI
Þegar jörð tók að skjálfa á Reykjanes-
skaga í janúar 2020 leist rithöfundin-
um og fréttamanninum Sigríði Hagalín
Björnsdóttur ekki á blikuna þar sem hún
vann að skáldsögu sem fjallaði um eldgos á
Reykjanesi. Hún hélt áfram að skrifa í kapp
við tímann og henni og útgefandanum til
mikils léttis hélt Reykjanesskaginn í sér þar
til bókin kom út.
„Ég er honum mjög þakklát,” segir Sigríður
og hlær þar sem við tökum spjallið í gegn-
um myndsímtal þar sem hún er í einangrun
af sóttvarnarástæðum. Það er einhvern
veginn við hæfi að ræða fyrsta eldgos á
Reykjanesi í 800 ár í miðjum heimsfaraldri.
Það vantar ekki dramatíkina.
En hvar kviknar sú hugmynd að skrifa skáld-
sögu um eldgos á Reykjanesskaga?
„Ég eiginlega veit það ekki. Ég var búin að
skrifa aðra skáldsögu sem ég þurfti að henda,
hún var bara ekki góð. Ég var því í hálfgerðu
uppnámi að leita að öðru umfjöllunarefni
þegar ég rakst á grein í tímaritinu National
Geographic um breytingar á segulpólnum í
norðri. Þar hnaut ég um þessa setningu:
„Eins og allir vita er segulpóllinn í norðri
ákaflega viðkvæmur staður.”
Þetta var svo fallegt og ég vissi um leið að
ég yrði að skrifa bók um svona manneskju.
Sem gerði ráð fyrir að allir væru jafn vel að
sér í jarðvísindum og hún sjálf og talaði og
hugsaði um jörðina sem tilfinningaveru.”
Þar var kveikjan að bókinni komin að sögn
Sigríðar, sem gladdist mikið því hún hafði
alltaf haft gaman að því að skrifa um jarðvís-
indi og eldgos.
Fannst skaginn bara vera þessi ræma
sem þú keyrir eftir á leið út á flugvöll
„Fréttamenn eru með eldgos á heilanum.
Fyrsti fréttapistillinn minn á fréttastofu út-
varps árið 1999 var einmitt um yfirvofandi
Kötlugos, þannig að þetta hefur alltaf fylgt
manni í starfinu. Ég bjó því að tengiliðum
og vissi hvernig almannavarnir virkuðu og
fannst gaman að tappa inn á það.
Reykjanesskaginn kom til þar sem ég vildi
finna stað sem væri eins nálægt þéttri byggð
og hægt væri. Ég held að fæstir íbúar suðvest-
urhornsins hafi verið meðvitaðir um það að
þeir búa á eldvirkasta svæði landsins. Ég var
það að minnsta kosti ekki fyrr en ég byrjaði
að vinna að sögunni. Ég hafði enga tilfinn-
ingu fyrir Reykjanesi sem landsvæði, fannst
skaginn bara vera þessi ræma sem þú keyrir
eftir á leið út á flugvöll. Ég skynjaði ekki þetta
ofboðslega landslag og öll þau ævintýri sem
eru þarna rétt við tærnar á manni.
Eldarnir er náttúrulega skáldsaga með
jarðvísindalegri atburðarás sem var alls ekki
líkleg þótt hún væri ekki útilokuð. En mér
hálfbrá þegar ég áttaði mig á því hversu margt
gæti gerst þarna. Þegar jarðskjálftarnir hófust
í janúar 2020 var ég búin að vera að skrifa
bókina í fjóra mánuði og fékk eiginlega áfall.
Eldgos á þeim tímapunkti hefði alveg eyðilagt
fyrir mér bókina. Ég fékk einmitt sms frá
útgefandanum mínum: „Ó nei, ekki núna!”
Á þessum tíma var ég að vinna fyrir frétta-
skýringaþáttinn Kveik hjá RÚV og ákvað að
vinna fréttaskýringu um jarðskjálftavirkni og
eldvirkni á Reykjanesi, til að öll þessi forvinna
kæmi að minnsta kosti að einhverjum notum.
Svo hélt ég bara áfram að skrifa milli vonar og
ótta, og viti menn: Reykjanesskaginn hélt í sér
í 14 mánuði, bókin Eldarnir kom út fyrir jólin
en í mars hófst eins og allir vita eldgos.”
Þú hefur vafalaust þurft að vinna rann-
sóknarvinnu fyrir bókina og kynna þér
Reykjanesskagann?
„Já, ég byrjaði að skrifa bókina í september
2019 og þurfti þá að viða að mér efni og átta
mig á landsvæðinu. Það má segja að jarð-
fræðikort ÍSOR af Reykjanesskaganum hafi
verið biblían mín fyrstu mánuðina þegar
ég var að skrifa og stórvirkið Náttúruvá á
Íslandi, sem kom út árið 2016 og ætti að
vera til á hverju heimili. Ég fór líka í vett-
vangsferðir en það er erfitt að komast upp
á Reykjanesskagann, maður keyrir bara í
kringum hann. Ég þurfti því að ímynda mér
hvernig aðstæður væru á svæðinu. Þá bjó ég
að góðum samböndum við marga jarðvís-
indamenn út af störfum mínum hjá Ríkisút-
varpinu og þeir hjálpuðu mér mikið.”
Eldfjallakúrekar og rómantíkerar
Sigríður segist hafa komist að því að það sé
munur á starfsstéttum í jarðvísindum.
„Ég upplifi jarðeðlisfræðinga sem varkárt
og raunsætt talnanna fólk, en eldfjalla-
fræðingarnir eru meiri rómantíkerar og
dálitlir eldgosakúrekar,” segir Sigríður og hlær.
„Þeir eru svo hrifnæmir. Jarðvísindamenn
eiga í mjög rómantísku sambandi við fagið
og landið og þeir skrifa margir ofboðslega
fallegan texta um allar þessar hreyfingar í
jarðskorpunni. Það kom mér á óvart að finna
í vísindatextum skáldlegar lýsingar þar sem
þeir vitna í bókmenntir og nota myndlíkingar
til að skýra mál sitt. Þannig gat ég oft leitað í
heimildirnar þegar ég stóð á gati í sögunni og
fundið fallega lýsingu sem gat leitt mig áfram
og hjálpað mér við textann. Það má segja að
jarðvísindi séu ákveðin bókmenntagrein á
Íslandi.” Við hlæjum að þessu.
En um hvað fjallar bókin, svona annað en
yfirvofandi eldgos?
„Ég reyndi að skrifa um hið rómantíska
samband þjóðarinnar við eldvirknina. Við
erum svo stolt af henni og eldfjöllunum
okkar og þeirri staðreynd að við búum á
eldfjallaeyju. Jarðvísindamenn segja að það
sama eigi alls ekki við um önnur eldfjalla-
svæði í heiminum. Þar er engin rómantík og
fólk einfaldlega hatar eldfjöll eins Krakatá
og Tambora. Við Íslendingar skírum börnin
okkar í höfuðið á stórhættulegum eld-
fjöllum eins og Heklu og Kötlu, sem lýsir
tilfinningum okkar í þeirra garð ágætlega.
Ég hafði áður reynt að skrifa ástarsögu, en
mér fannst ég ekki finna flöt á henni sem væri
nógu áhugaverður. Ég hafði lesið töluvert í
Önnu Kareninu Tolstojs, í gamalli íslenskri
þýðingu sem rígheldur enn í dag og ég hvet
fólk til að lesa hana. Tolstoj skrifar eiginlega
um tvær tegundir af ást; siðferðislega rétta og
ranga. Sú siðferðislega rétta er uppbyggileg
og siðprúð og leiðir til hjónabands - bókin er
Hið rómantíska samband
þjóðarinnar við eldvirknina
Sigríður Hagalín Björnsdóttir nýtti sér reynsl-
una sem fréttamaður á RÚV þegar hún skrifaði
Eldana.