Fréttablaðið - 16.11.2022, Blaðsíða 19

Hlutverk mark­
áætlunar í tungu og
tækni er annars vegar að
vernda og efla íslenska
tungu, og hins vegar að
auðvelda nýtingu nýrrar
samskiptatækni í
íslensku samfélagi.
Ægir Þór Þórsson
Það er hlutverk Rannís
að treysta stoðir íslensks
samfélags með stuðningi
við rannsóknir, nýsköpun,
menntun og menningu.
Starfsemi Rannís er viða-
mikil og kemur inn á marga
ólíka þræði sem saman
mynda íslenskt samfélag.
Einn þessara þráða er íslensk
tunga sem er órjúfanlegur hluti af
menningu þjóðarinnar. Íslenskan,
bæði gömul og ný, er rannsökuð af
fræðafólki og stofnunum, hún er
hvort tveggja partur af nýsköpun
á Íslandi og viðfangsefni nýsköp-
unar. Hún er viðfangsefni mennt-
unar þeirra sem hana vilja tala og
um leið eitt stærsta verkfærið til
menntunar í íslensku samfélagi.
Þó nokkrir sjóðir, sem eru í
umsýslu Rannís, hafa það að mark-
miði að styðja við íslenska tungu
með beinum og óbeinum hætti.
Markáætlun í tungu og tækni
„Hlutverk Markáætlunar í tungu
og tækni er annars vegar að vernda
og efla íslenska tungu, og hins
vegar að auðvelda nýtingu nýrrar
samskiptatækni í íslensku sam-
félagi, til hagsbótar almenningi,
stofnunum og fyrirtækjum,“ segir
Ægir Þór Þórsson, sérfræðingur á
rannsókna- og nýsköpunarsviði
Rannís.
Markáætlun í tungu og tækni
er opinn samkeppnissjóður
þar sem háskólar, stofnanir og
fyrirtæki geta sótt um styrki fyrir
rannsóknir og nýsköpun á sviði
máltækni sem ætluð er til eflingar
íslenskunnar í stafrænni upp-
lýsingatækni og notkun hennar á
þeim vettvangi.
„Í þessu samhengi erum við
að tala um tækni á borð við
vélþýðingar á texta eða tali frá
erlendu tungumáli yfir á íslensku
og öfugt, talgreiningu þar sem til
dæmis tæki á borð við snjallsíma
geta breytt talaðri íslensku yfir í
texta eða talgervil þar sem texta er
breytt í tal,“ segir Ægir.
„Á gildistíma áætlunarinnar er
gert ráð fyrir að úthluta alls um
540 milljónum króna til máltækni-
tengdra verkefna og rannsókna.
Heildarfjárhæðin skiptist niður á
samtals 18 verkefni til eflingar á
íslensku í stafrænni upplýsinga-
tækni, þar af eru sjö ný verkefni
sem fá úthlutað á þessu ári og með
þeim er búið að ráðstafa öllu fjár-
magni markáætlunarinnar.“
Stuðningur við
útgáfu bóka á íslensku
Rannís hefur umsjón með sjóði
um stuðning við útgáfu bóka á
íslensku. Ægir segir að markmiðið
sé að efla útgáfu bóka á íslensku
með því að veita bókaútgefendum
tímabundinn stuðning í formi
endurgreiðslu á hluta kostnaðar
sem fellur til við bókaútgáfu.
Stuðningur við útgáfu bóka á
íslensku hófst árið 2019 og fram til
ársloka 2021 hafa um 850 milljónir
verið endurgreiddar til útgefanda,
þar af voru á síðasta ári endur-
greiddar 374 milljónir til útgefenda
íslenskra bóka. Fjölmennasti bóka-
flokkurinn sem naut stuðnings á
síðasta ári var barna- og unglinga-
bækur eða rétt rúmlega 30%.
Flestar þeirra bóka voru í prent-
aðri útgáfu.
„Þessa ber að geta að lögin sem
gilda um þennan stuðning, gilda
til loka ársins 2023 og því ákveðin
hvatning til þeirra sem hyggjast
gefa út íslenska bók á næstunni
að gera það tímanlega og stuðla
þannig að vexti í f lóru íslenskra
bókmennta,“ upplýsir Ægir.
Íslenskukennsla fyrir útlendinga
Rannís hefur umsjón með
styrkjum fyrir íslenskukennslu
fyrir útlendinga. Markmiðið með
þessum styrkjum er að gefa öllum
sem búsettir eru hér á landi og
skráðir eru með lögheimili í Þjóð-
skrá, tækifæri á að öðlast nauð-
synlega færni í íslensku til að þeir
geti orðið virkir samfélagsþegnar
á Íslandi að sögn Skúla Leifssonar,
sérfræðings á mennta- og menn-
ingarsviði Rannís.
„Árleg úthlutun, í núverandi
mynd, hefur farið fram frá árinu
2016, auk þess sem úthlutað var
aukalega fyrir seinni helming
ársins 2021 og fyrri helming
ársins 2022. Frá 2016 hefur um 990
milljónum verið úthlutað til viður-
kenndra framhaldsfræðsluaðila
sem sjá um íslenskukennslu fyrir
útlendinga. Á þeim tíma sem er
liðinn hafa rúmlega 37 þúsund
einstaklingar, sem búsettir eru
víðs vegar um landið, lært íslensku
hjá viðurkenndum aðilum,“ segir
Skúli.
„Þessi sjóður heyrir undir félags-
og vinnumarkaðsráðuneytið en
við hjá Rannís önnumst umsýslu
sjóðsins og afgreiðslu umsókna
fyrir ráðuneytið.“
Tónlistarsjóður
Tónlistarsjóður er styrktarsjóður
í umsjá Rannís og hefur það hlut-
verk að efla íslenska tónlist og
stuðla að kynningu á íslenskum
tónlistarmönnum og tónsköpun
þeirra, bæði hér á landi og erlendis.
Ragnhildur Zoëga, sérfræðingur
á mennta- og menningarsviði
Rannís, segir að styrkhæf verkefni
geti til dæmis verið viðburðir,
stakir tónleikar eða tónleika-
raðir innanlands eða kynningar
og markaðssetning á íslensku tón-
listarfólki á erlendri grundu.
„Þó ekki sé skilyrði fyrir því að
styrkhæf verkefni séu flutt eða
fari fram á íslensku er mikill fjöldi
styrktra verkefna og kynninga á
íslensku, sérstaklega hér innan
landsteinanna og má því segja að
fyrir vikið styðji sjóðurinn óbeint
við íslenska tungu,“ segir Ragn-
hildur.
„Tónlistarsjóður hefur frá árinu
2013 úthlutað styrkjum til tæplega
1.100 tónlistartengdra verkefna og
heildarupphæð styrkja nemur um
511 milljónum króna.“
Hljóðritasjóður
Annar sjóður í umsjá Rannís
er Hljóðritasjóður en hlutverk
hans er að efla íslenska hljóðrita-
gerð í tónlist með fjárhagslegum
stuðningi við útgáfu hljóðrita.
„Hér er því ekki um að ræða
stuðning við viðburði eða kynn-
ingar- og markaðsmál íslenskrar
tónlistar heldur stuðning við
útgáfu á íslenskri tónlist hvort sem
hún er sungin á íslensku eða öðru
tungumáli,“ segir Ragnhildur.
„Líkt og með tónlistarsjóð þá er
ekki skilyrði fyrir því að styrkhæf
verkefni séu gefin út á íslensku en
þó ber að nefna að fjöldi styrktra
verkefna, sem gefin eru út á
íslenskri tungu, er umtalsverður og
stuðla þau verkefni tvímælalaust
að eflingu íslenskunnar í menn-
ingu og listum.“
Ragnhildur útskýrir að Hljóð-
ritasjóður styrki aðeins verkefni til
hljóðritunar á nýrri íslenskri tón-
list en veiti ekki framhaldsstyrki
til hljóðritunarverkefna sem þegar
hafa verið styrkt af sjóðnum eða
áður styrkt af Tónlistarsjóði.
Hljóðritasjóður hefur frá árinu
2016 úthlutað styrkjum til rúm-
lega 650 útgáfuverkefna og nemur
heildarupphæð styrkja um 213
milljónum króna. Báðir sjóðirnir
heyra undir menningar- og við-
skiptaráðuneytið og úthlutað er
tvisvar á ári úr hvorum sjóði.
Barnamenningarsjóður
„Síðast en ekki síst ber að nefna
Barnamenningarsjóð en styrk-
veitingar úr honum hófust árið
2019 og nær áætlun sjóðsins til
ársins 2023. Sjóðurinn er opinbert
átaksverkefni og gert er ráð fyrir
að stuðningurinn skjóti styrkari
stoðum undir fjölbreytt menning-
arstarf í þágu barna og ungmenna
til framtíðar,“ segir Ragnhildur.
„Verkefnin sem sjóðurinn hefur
styrkt frá árinu 2019 eru gríðar-
lega fjölbreytt og innan þess hóps
eru fjölmörg verkefni sem tengjast
íslenskri tungu. Þetta eru til dæmis
verkefni á borð við íslenskuörvun
fyrir fjöltyngd börn, verkefni
Árnastofnunar um íslensku hand-
ritin fyrir börn og skapandi skrif
í grunnskólum landsins, svo fátt
eitt sé nefnt. Rannís hefur umsýslu
með Barnamenningarsjóði fyrir
hönd íslenskra stjórnvalda,“ segir
hún og bætir við að sjóðirnir sem
hafa verið nefndir hér á undan séu
ekki tæmandi listi yfir stuðning
við rannsóknir, nýsköpun,
menntun og menningu þar sem
íslensk tunga er viðfangsefnið.
Ægir og Skúli taka undir það og að
lokum taka þau fram að Rannís
óski öllum innilega til hamingju
með dag íslenskrar tungu. n
Víðtækur stuðningur við
íslenska tungu í gegnum Rannís
Skúli, Ragnhildur og Ægir Þór óska öllum til hamingju með dag íslenskrar tungu. FRÉTTABLAÐIÐ/EYÞÓR
kynningarblað 3MIÐVIKUDAGUR 16. nóvember 2022 DAGUR ÍSLENSKR AR TUNGU