Fréttablaðið - 16.11.2022, Blaðsíða 20

Guðmundur
Hilmarsson
gummih
@frettabladid.is
Undanfarin sextán ár hefur
orðfræðisvið Stofnunar Árna
Magnússonar í íslenskum
fræðum þróað og gefið út
gjaldfrjálsar veforðabækur
sem tengja íslensku við
önnur mál.
Fyrsta verkið, ISLEX-veforðabókin,
var opnuð árið 2011 og lýsir
íslensku nútímamáli með þýð-
ingum á sex norrænum málum,
dönsku, sænsku, nýnorsku, norsku
bókmáli, færeysku og finnsku.
Aðalritstjóri veforðabókanna er
Þórdís Úlfarsdóttir.
„Við byrjuðum að vinna í
ISLEX-veforðabókinni árið 2006.
Þetta var samvinna allra norrænu
þjóðanna og háskólastofnana í
hverju landi, þar sem hver þjóð bar
ábyrgð á sínu máli. Verkefnið er
hluti af norrænu samstarfi og við
nutum góðs af norrænu tungu-
málaáætluninni í formi styrkja.
Orðabókarvinna er tímafrek og
þegar við byrjuðum var talið að
það tæki sex ár að fullbúa hverja
orðabók fyrir einn mann. Þegar
fleiri bættust við var hægt að stytta
tímann aðeins því þá var búið að
leysa ýmis álitamál,“ segir Hall-
dóra Jónsdóttir, orðabókarritstjóri
við orðafræðisvið Stofnunar Árna
Magnússonar.
Orðabækur þessar hafa 54
þúsund uppflettiorð ásamt fjölda
málnotkunardæma, myndir fylgja
mörgum orðunum og framburður
þeirra er í hljóðskrám.
„Styrkur bókanna er til dæmis
þessi fjöldi af notkunardæmum
og föstum orðasamböndum.
Sem dæmi má nefna sagnir eins
og segja sem getur þýtt margt,
allt eftir því með hvaða orði hún
stendur, til dæmis segja frá, segja
til og segja upp. Orðabókin lýsir
íslensku nútímamáli, málinu eins
og það er talað og skrifað núna.
Sami grunnurinn er notaður í allar
þessar orðabækur,“ segir Halldóra.
Á grundvelli ISLEX varð til Lexía
sem er bæði íslensk-frönsk og
íslensk-þýsk veforðabók. Íslensk-
franska orðabókin, sem unnin er
í samvinnu við Stofnun Vigdísar
Finnbogadóttur í erlendum tungu-
málum, var opnuð árið 2021 og er
ritstjóri hennar Rósa Elín Davíðs-
dóttir. Íslensk-þýska orðabókin er
enn í vinnslu.
„Við vitum ekki alveg hvenær
íslenska-þýska veforðabókin
verður tilbúin. Við erum í sam-
vinnu við háskólann í Vínarborg
og Eleonore Guðmundsson, sem
kennir þar íslensku. Samverka-
menn hennar eru Hartmut Mittel-
städt sem kenndi lengi íslensku
við háskólann í Greifswald, í
gamla Austur-Þýskalandi, svo og
Ágúst Lúðvíksson, sem hefur búið
í Þýskalandi í áratugi. Það hafa
fengist nokkrir styrkir en þau þrjú
vinna meira og minna í sjálfboða-
vinnu og eru hálfnuð með verkið.
Við getum vonandi opnað orða-
bókina á næsta ári því okkur finnst
það svolítið sniðugt að leyfa fólki
að nota orðabækurnar og nýta
sér það sem þegar er komið þótt
verkið sé í vinnslu.“
Fimmtán milljón króna styrkur
frá stjórnvöldum
Halldóra segir að í undirbúningi sé
íslensk-pólsk orðabók í samvinnu
við Stanislaw Bartoszek þar sem
pólskt orðabókarefni frá honum
er notað. Fengist hefur styrkur frá
stjórnvöldum upp á 15 milljónir
króna til að halda þessari vinnu
áfram og stefnt er að því að opna
veforðabókina á degi íslenskrar
tungu að ári sem verk í vinnslu.
„15 milljónir er mjög myndar-
legur styrkur sem við fáum frá
íslenskum stjórnvöldum. Við
fengum styrk frá Styrktarsjóði
Áslaugar Hafliðadóttur 2019 og
Veforðabækur milli íslensku og tíu erlendra mála
Halldóra Jónsdóttir, orðabókarritsjóri og verkefnastjóri veforðabóka, ásamt Þórdísi Úlfarsdóttur, aðalritstjóra veforðabókanna.
FRÉTTABLAÐIÐ ANTON BRINK
Margmála vef­
orðabækurnar
sem eru komnar
í notkun og sem
eru í vinnslu.
gátum hafið undirbúning verk-
efnisins. Ritstjóri pólskunnar,
Stanislaw Bartozek, flutti til
Íslands fyrir um 40 árum, hann
er norrænufræðingur og samdi
þær orðabækur á milli íslensku og
pólsku sem út hafa komið undan-
farna áratugi. Hann er nýkominn
á eftirlaun og er mjög spenntur að
taka aftur til við þetta og auk hans
ráðum við þýðendur. Við ætlum að
opna veforðabókina eftir ár og þá
verðum við kannski komin með
efni sem samsvarar skólaorðabók
og höldum svo áfram að bæta í
hana,“ segir Halldóra.
Tíunda tvímála orðabókin
sem unnið er að á stofnuninni er
íslensk-ensk veforðabók sem byrj-
að var á í fyrra. Verkefnið byggir
sem fyrr á ISLEX-veforðabókinni
en er að stórum hluta unnið með
máltæknilegum aðferðum sem
flýtir mjög fyrir allri vinnu að sögn
Halldóru.
„Þetta er nýjasta verkefni okkar.
Okkur finnst vanta þessa orðabók.
Fjöldi útlendinga býr hér á landi og
hefur lítinn aðgang að íslensku því
það vantar skýringamálið en getur
notað ensku sem brú inn í þjóð-
félagið. Máltækniefnið er fengið
frá samstarfsmanni okkar, Stein-
þóri Steingrímssyni, og enskan er
unnin af Max Naylor, hvatamanni
verksins, og Birni Halldórssyni.“
Nútímamálsorðabókin vinsæl
Halldóra segir að íslensk nútíma-
málsorðabók sé byggð á sama
grunni og fyrrnefndar orða-
bækur en hún var opnuð sem verk í
vinnslu fyrir sex árum
„Íslenska nútímamálsorðabókin
er nú alveg fullbúin. Allar orða-
bækurnar voru með 49 þúsund
uppflettiorðum en við stækk-
uðum þær um 5 þúsund orð fyrir
nokkrum árum. Við fundum nýjan
orðaforða í máltækninni, það er
að segja í svokallaðri risamálheild
sem finna má á vef Árnastofnunar.
Þá getur þú séð texta, einkum frá
því eftir 2000 til dagsins í dag,
tíðni orðanna og í hvaða samhengi
þau eru notuð. Með því að bera
orðaforða orðabókanna saman
við risamálheildina fæst listi með
nýjum orðum sem við skoðuðum
með tilliti til þeirra orða sem hafa
öðlast sess í málinu undanfarin ár.
Allar þessar orðabækur eru
uppfærðar reglulega og íslenska
nútímamálsorðabókin er mjög
mikið notuð. Það eru 65 þúsund
manns að meðaltali sem nota hana
á mánuði. Það er nokkuð mikil
umferð verð ég að segja,“ segir
Halldóra.
Veforðabækurnar eiga sér sínar
heimasíður en er einnig að finna á
vefgáttinni https://malid.is/ n
Orðabókarvinna er
tímafrek og þegar
við byrjuðum var talið
að það tæki sex ár að
fullbúa hverja orðabók
fyrir einn mann. Þegar
fleiri bættust við var
hægt að stytta tímann
aðeins því þá var búið að
leysa ýmis álitamál.
Halldóra Jónsdóttir
4 kynningarblað 16. nóvember 2022 MIÐVIKUDAGURDAGUR ÍSLENSKR AR TUNGU