Bændablaðið - 15.12.2022, Qupperneq 50

50 Bændablaðið | Fimmtudagur 15. desember 2022
LÍF&STARF
Heyefnagreiningar:
Margföldun í fjölda heysýna
– Elísabet Axelsdóttir er hæstánægð með hvað bændur eru duglegir að nýta sér þjónustu Efnagreiningar
Í vinnuskúrum við Lækjarflóa
10a á Akranesi er rannsóknarstofa
Efnagreiningar ehf. Fyrirtækið er
í eigu hjónanna Elísabetar Axels-
dóttur og Arngríms Thorlacius.
Þar eru langflest heysýni íslenskra
bænda greind og hefur aðsóknin
aukist umtalsvert undanfarin ár.
Elísabet er í fullu starfi við
efnagreiningar og var lengi vel
með starfsstöð á Hvanneyri,
en flutti á núverandi stað árið
2020. Arngrímur er dósent við
Landbúnaðarháskólann.
Haustin eru háannatími hjá
Efnagreiningu ehf. þar sem þjónusta
við landbúnaðinn er viðamesta
viðfangsefni fyrirtækisins. Elísabet
er með 1-2 starfsmenn í vinnu
hjá sér allt árið, en þegar álagið
er mest fær hún til sín nemendur
við Fjölbrautaskólann á Akranesi.
Hingað til hefur langstærstur hluti
starfseminnar verið efnamæling
hey- og jarðvegssýna.
Nýlega náði Elísabet samningum
við stóriðjufyrirtæki á svæðinu og
mun starfsemin því verða jafnari
yfir allt árið og bjóða upp á að hafa
fleira fólk í fastri vinnu.
Þegar heysýnatörnin er að mestu
yfirstaðin hefst vinna við mælingar
í jarðvegs- og mykjusýnum en
þar hefur orðið mikil aukning.
Fyrirtækið annast einnig greiningu
baktería úr vatnssýnum og öðru
tilfallandi.
Elísabet segir að síðastnefnda
þjónustan gagnist vel sumar-
bústaðaeigendum og bændum sem
kanna gæði vatnsins hjá sér án þess
að fara í of mikil útgjöld.
Skýrar merkingar skipta máli
Þar sem álagið á haustin er
gífurlegt – og bændur oftar en ekki
óþreyjufullir að fá niðurstöðurnar
sem fyrst – hvetur Elísabet þá sem
sinna heysýnatökum til að ganga
mjög vel frá öllum merkingum.
Ef merkingar eru óskýrar fara
margir klukkutímar í leiðréttingar
og aðrar tafir, sem tekur tíma frá
greiningarvinnu. Einnig þarf að
passa að þeir sem taka sýnin skili
þeim sem fyrst á rannsóknarstofuna
og þeir sem senda út niðurstöður
þurfa að gera það eins fljótt og
auðið er. Til stendur að setja saman
greinargóðar leiðbeiningar um réttan
frágang hey- og jarðvegssýna sem
verða aðgengilegar á heimasíðu
Efnagreiningar ehf.
Í byrjun vertíðarinnar í haust
gerði Elísabet tilraun með að stytta
tímann sem tekur að fara með sýnin
gegnum greiningarferlið. Fljótlega
kom í ljós að þetta var ekki góð
ráðstöfun, þar sem það olli skekkju
í svonefndum NIR-greinningum, og
þurfti að greina sum fyrstu sýnin
aftur. Vandinn var rakinn til ónógrar/
ójafnrar rakajöfnunar. Strax og upp
komst var bætt úr þessu með því
að lengja rakajöfnunartímann, en
síðan verður farið í ítarlegri úttekt
á þessu og úrbætur tryggðar fyrir
næsta haust.
Alltaf er hætta á skekkju í
niðurstöðum heyefnamælinga –
hvort sem greiningin fer fram ytra
eða hér heima. Elísabet segir hins
vegar auðsótt mál að fá endurteknar
mælingar hjá sér ef eitthvað virðist
vera óeðlilegt, en hins vegar sé
ekki hlaupið að því ef sýnin eru
greind erlendis.
Einnig er mikilvægt að fólk velji
þjónustu íslenskra aðila ef það vill
viðhalda rekstrargrundvelli þeirra.
„Okkar aðalsmerki er persónuleg og
góð þjónusta,“ segir Elísabet.
Metfjöldi heysýna
Þegar Bændablaðið hafði samband
við Elísabetu í byrjun mánaðar
höfðu 2.000 heysýni verið greind
frá því í byrjun hausts – sem er
met. Undanfarin ár hefur verið
stöðug aukning, en á sama tíma í
fyrra höfðu 1.700 sýni verið greind.
Efnagreining ehf. tók til starfa árið
2015 og fyrsta haustið fengu þau
800 sýni til greiningar. Eftir áramót
berast alltaf einhver heysýni og
reiknar Elísabet með að heildarfjöldi
heysýna vetrarins verði 2.300. /ÁL
Ólíkt því sem sumir halda, þá er mikil vinna á bakvið
hverja mælingu og fjölmörg skref sem heysýnin þurfa
að fara í gegnum áður en hægt er að greina og skila
niðurstöðum.
Eftir að Elísabet tekur við heysýnum í loftþéttum
plastpokum vigtar hún hluta heysins og setur í opna bréfpoka.
Jafnframt er sýnunum gefið raðnúmer strax í upphafi sem
fylgir því í gegnum allt ferlið. Hluti sýnisins er geymdur í
nokkrar vikur í frysti – ef eitthvað kemur upp á. Bréfpokarnir
fara í þurrkunarofn og heyið er þurrkað í tvo daga við 60 °C.
Þegar pokarnir koma úr ofninum hefur allur rakinn gufað upp,
því er hægt að sjá hvert þurrefnisinnihaldið var í upphafi með
því að vigta sýnin aftur. Þurrt heyið er malað og er skipt niður
fyrir nokkrar mismunandi mælingar.
Mæling gerjunarafurða
Meðfram þurrkuninni fer hluti óþurrkað í sýrustigs- og
gerjunarafurðamælingar. Hingað til hefur einungis verið hægt
að mæla mjólkur- og ediksýru, en í haust bættist smjörsýra
við. pH-gildið er mælt með því að setja heysýnið í afjónað
vatn og mæla sýrustigið eftir ákveðinn tíma.
NIR-skönnun
Innrauð litrofsgreining, sem yfirleitt er kölluð NIR
(skammstöfun á near-infrared reflectance), gefur mjög miklar
upplýsingar um eiginleika sýnisins á skömmum tíma. Sú
mæling virkar þannig að geisla er beint að sýninu sem mælir
endurvarpað litróf í 40 sekúndur og þetta róf er nýtt til að meta
innihald fóðurþátta í heyinu út frá fjölbreytulíkönum. Líkönin
eru byggð á eiginleikum fjölda heysýna sem áður hafa verið
greind með hefðbundnum
efnagreiningaraðferðum. Með
þessu er hægt að meta gildi
fyrir meltanleika, prótein,
tréni (NDF og iNDF) og
sykur. Til að mælingin sé
áreiðanleg skiptir miklu
máli að þurrkstigið sé jafnt
og þurfa því heysýnin að
rakajafna sig við stofuhita í
a.m.k. þrjá daga eftir að þau
koma úr þurrkofninum.
Öskumæling
Malað heysýni er sett í litlar
keramikdeiglur. Þær fara í ofn í minnst fjóra klukkutíma
við 550 °C sem brennir burt allt lífrænt efni. Það sem eftir
verður í deiglunni er aska. Sýnin eru látin kólna í sérstökum
þurrköskum sem koma í veg fyrir aðgang raka og vigtuð að
því loknu.
Klóríðmæling
Sérstakt skref er fyrir mælingu klórs. Þá er malað heyið leyst
upp í daufri saltpéturssýru og lausnin greind með sértæku
skauti sem næmt er á klórið-jónir.
Steinefnamæling
0,1 gramm af möluðu heyi er vigtað í glerglös, sem fyllt eru
með saltpéturssýru og bætt við dropum af oktanóli til að hemja
froðumyndun í upphafi upplausnar. Glösin fara í sérstaka blokk,
lokað fyrir hvert og eitt með glerkúlum, og sýnin látin sjóða
yfir nótt. Þá er lausnin þynnt út með afjónuðu vatni og gerð
tilbúin fyrir stein- og snefilefnamælingu. Hér er notað tæki sem
nefnist rafgas-massagreinir. Lausn er úðað inn í argon rafgas,
8.000-10.000 gráðu heitt, sem sundrar öllum efnatengjum og
myndar atómjónir. Jónunum er síðan skotið inn í massagreini
þar sem þær eru greindar í sundur með breytilegu rafsegulsviði
og magngreindar. Í hverri keyrslu eru höfð viðmiðunarsýni með
þekkt gildi – sem og sýni sem eiga ekki að gefa nein gildi. Með
því er hægt að sjá hvort einhver skekkja komi frá umhverfinu.
Elísabet Axelsdóttir, annar eigenda Efnagreiningar ehf., stendur við nýjan rafgas-massagreini sem mælir stein- og
snefilefni við 8.000-10.000 °C. Myndir /ÁL
Ferill heysýna
Þurrkofn og sýni í bréfpokum.
Rannsóknarstofa Efnagreiningar ehf. við Lækjarflóa á Akranesi lætur ekki mikið yfir sér.
Kvarnir sem mala sýnin. NIR-skanni og möluð heysýni. Brennsluofn þar sem lífræn efni eru brennd. Blokk þar sem sýni í glösum eru soðin.