Bændablaðið - 15.12.2022, Qupperneq 54

54 Bændablaðið | Fimmtudagur 15. desember 2022
LÍF&STARF
Frá 2020 hefur í Rangárvallasýslu
staðið yfir tilraunaverkefni sem
snýst um að jarðgera lífrænan
úrgang, með hag nýtingu japönsku
að ferðarinnar bokashi þar sem
úr gangurinn er gerjaður við loft­
firrðar aðstæður.
Um þessar mundir er að hefjast
nýr fasi í fram vindu verkefnisins
þegar samstarf hefst við íbúa um að
þróa nýtt fyrirkomulag um söfnun
á þessum úrgangi. Á fyrri stigum
verkefnisins hefur verið sýnt fram á
að um vænlega aðferð er að ræða sem
skilar að lokum af sér gæðaáburði.
Það er fyrirtækið Melta, sem
áður hét Jarðgerðarfélagið, sem
vinnur að þessari þróun og er hluti
af stærra verkefni um að þróa
nýja hringrásarlausn fyrir lífrænan
heimilisúrgang – sérstaklega hugsað
fyrir sveitarfélög á landsbyggðinni.
Um heildstætt endurvinnslukerfi er
að ræða, frá flokkunarferli íbúa og
þangað til næringunni er skilað ofan
í moldina í formi áburðar.
Stöðugt flæði gæðaáburðar
Á bak við Meltu standa þær Björk
Brynjarsdóttir og Julia Miriam
Brenner, en fyrir skemmstu fengu
þær styrk úr frumkvöðlasjóði
Íslandsbanka til uppbyggingar á
nýrri gerjunaraðstöðu á Strönd í
Rangárþingi ytra. Björk segir að
hingað til hafi þessi aðferð einungis
verið nýtt að einhverju marki til að
meðhöndla landbúnaðarafurðir og í
heimajarðgerð, en með þróunarvinnu
Meltu sé hún í fyrsta sinn útfærð
fyrir sveitarfélög. „Þróunarvinnan
hefur farið fram í móttökustöðinni
Strönd í samstarfi við Sorpstöð
Rangárvallasýslu. Við höfum nálgast
lausnina á heildrænan máta til að
tryggja stöðugt flæði af hráefni svo
úr verði gæðaáburður að meðhöndlun
lokinni.
Heimaflokkunin er byggð
upp á þann hátt að gera íbúum
auðveldara að flokka rétt en að
gera mistök. Í íbúaprófunum í
Rangárvallasýslu á síðasta ári,
sem stóðu yfir í sex mánuði, varð
mælanlegur árangur af verkefninu.
Það söfnuðust 3,6 tonn af hráefni
og var magn ólífrænna efna langt
undir Evrópuviðmiðum, einungis
0,06 prósent. Íbúaprófanirnar
gengu vonum framar og reyndust
þátttakendur mjög ánægðir með nýja
fyrirkomulagið. Auk þess gerðum
við ýmsar úrbætur á gerjunarferlinu
sjálfu. Þar á meðal voru tilraunir
sem sannreyndu að sýklar eru
örugglega kæfðir í gerjuninni. Eins
fengum við góðar niðurstöður úr
áburðartilraunum með lokaafurðina
sem kom úr úr ferlinu.“
Ávinningurinn af minni sóun
Að sögn Bjarkar er eitt af
markmiðum verkefnisins að minnka
sóun lífrænna efna, en nýta þá
auðlind í staðinn til landbúnaðar
og landgræðslu. „Þannig styðjum
við vistkerfi landsins, aukum
kolefnisbindingu í jarðvegi og
fáum í kaupbæti hagstæð hagræn
áhrif og jákvæð loftslagsáhrif. Um
40 prósent af íslenskum jarðvegi
flokkast sem hrjóstrug eyðimörk og
er áætlaður útblástur frá þeim um
10-20 þúsund tonn af kolefni árlega.
Með endurheimt á þessum
svæðum komum við ekki einungis
í veg fyrir útblástur heldur er
áætlað að þau geti bundið um eina
milljón tonna kolefnis árlega. Á
Íslandi er áætlað að fimm prósent
af heildarlosun landsins sé bein
afleiðing urðunar á lífrænu hráefni
– meðal annars vegna matarsóunar.
Rofið land skortir fyrst og fremst
köfnunarefni og lífræn efni, sem
lífrænn úrgangur er ríkur af.“
Bann við urðun á lífrænum úrgangi
tekur gildi nú um áramótin, sem er
líður í aðgerðaráætlun stjórnvalda um
kolefnishlutleysi Íslands árið 2040.
Björk segir að þá verði gerð krafa
um sérflokkun og söfnun á lífrænu
hráefni. „Eftir því sem ég best veit þá
eru fæst sveitarfélög á landinu búin
innviðum til að innleiða sérsöfnun
og meðhöndlun á lífúrgangi þegar
þetta er skrifað. Þeir innviðir sem eru
tilbúnir eða í undirbúningi eru ekki
aðgengilegir fyrir fjölda sveitarfélaga
á landsbyggðinni sem munu þurfa
að standa í þungaflutningi á lífrænu
hráefni, mörg hundruð kílómetra
árlega til meðhöndlunar. Enn fremur
er flutningskostnaðurinn eftir að
hráefnið er meðhöndlað ein stærsta
hindrunin í því að hann sé að endingu
nýttur á land, enda eru nýtingasvæðin
oft oǵ tíðum langt frá þeim stað sem
áburðurinn verður til.
Þess vegna höfum við lagt svo
mikla áherslu á að þróa sjálfbæra
og staðbundna hringrásarlausn
sem er raunhæfur kostur fyrir
sveitarfélög á landsbyggðinni. Í dæmi
Rangárvallasýslu sjáum við fram á
að Melta geti dregið úr kostnaði
og útblæstri frá bæði söfnun og
meðhöndlun, gert flutning á hráefninu
til Reykjavíkur óþarfan og enn
fremur aukið möguleikana á að nýta
auðlindina í nærumhverfinu.“
Efnagreiningar og
örverumælingar
Niðurstöður efnagreininga og
örverumælinga meltunnar, hins
gerjaða lífræna efnis, gefa til kynna að
um fyrirtaks áburðarefni sé að ræða.
„Áburðargildi er hugtak sem útskýrir
hversu aðgengileg næringarefni úr
áburði eru plöntum eftir að hann
er borinn á jarðveg. Gildið lækkar
því hærra sem C:N hlutfallið er
(hlutfall kolefnis og köfnunarefnis)
og er þumalputtareglan sú að sé C:N
hærra en 25 dregur úr framboði á
köfnunarefni til plantna fyrst eftir
að áburður er borinn á jarðveg.
Loftháð moltugerð er háð því að
þetta hlutfall sé 30:1. Gerjunarferli
Meltu þarfnast einungis hlutfalls sem
nemur 15-20:1. Meltan hefur þannig
meira af aðgengilegri næringu fyrir
plöntur en tilbúin molta úr loftháðri
iðnaðarjarðgerð.
Þó vitað sé að hvorki salmónella né
e.Coli bakteríur lifi gerjunarferlið af
er það grundvöllur fyrir leyfisveitingu
frá Mast að við sýnum fram á það
á áreiðanlegan máta að sýklar séu
drepnir í gerjunarferlinu okkar. Við
framkvæmdum því tilraun í fyrra þar
sem við blönduðum þekktu magni af
e.coli við 600 kíló af lífrænu hráefni
og tókum sýni áður en það var svo
látið gerjast í átta vikur. Að gerjun
lokinni fannst ekkert mælanlegt magn
af e.Coli í sýnum úr meltunni, svo við
getum fullyrt það með vissu. Sams
konar tilraun með þekktu magni af
salmónellu verður framkvæmd í
næsta fasa,“ segir Björk.
Óskað eftir íbúum til þátttöku
Verkefni Meltu miðar að því að þróa
nýtt, skilvirkt og þægilegt flokkunar-
og söfnunarkerfi fyrir sveitarfélög
á landsbyggðinni. „Kostirnir sem
því mun fylgja er að það verður
auðveldara fyrir íbúa að flokka rétt en
gera mistök; lágmarkar lykt, minnkar
þrif á flokkunarfötum, fækkar
ferðum út með ruslið, bætir upplifun
og þátttöku íbúa og beinir lífræna
hráefninu í staðbundna hringrás svo
samfélagið geti notið góðs af sinni
eigin auðlind. Enn fremur viljum við
að verkefnið verði fyrirmynd fyrir
önnur samfélög,“ segir Björk.
Hún segir að fram undan séu
íbúaprófanir í Rangárvallasýslu, sem
munu hefjast öðru hvorum megin
við hátíðirnar fram undan. „Þær
eru byggðar á tilraununum frá því
í fyrra en í þetta sinn verður einnig
prófað nýtt fyrirkomulag í söfnun.
Við leitum því að Rangæingum til
þátttöku sem búsettir eru á Hellu,
Hvolsvelli og í dreifbýlum þar í kring
til að taka þátt og hjálpa okkur að
móta hringrásarlausnina.
Í þessari tilraun munum við
setja upp kerfi sem líkir eftir
svokölluðum hverfa-djúpgámum til
þess að fá reynslu og endurgjöf frá
þátttakendum um hvernig er að nýta
þá. Þannig getum við í sameiningu
mótað hvernig best megi haga
staðsetningu, umgengni og nýtingu
á hverfagámum á hátt sem er vænlegt
fyrir íbúa og samfélagið,“ segir Björk
um vinnuna fram undan.
Hún bendir á að áhugasamir
Rangæingar geti nálgast upplýsingar
og skráð sig í íbúaprófanir á vefnum
melta.is/ibuar.
Um heimaflokkun Meltu
Ferlið hefst þegar lífrænt hráefni fellur til á heimilum og í stuttu máli má
lýsa flokkunarkerfinu með fjórum orðum: Opna - Fylla - Úða - Loka. Þegar
ferlið er innleitt í sveitarfélaginu fá heimili tvær 10 lítra flokkunarfötur sem
lokast vel og úðabrúsa með góðgerlablöndu. Þegar íbúar flokka í föturnar
úða þau jafnframt góðgerlum úr úðabrúsanum yfir hráefnið en með því
hefst forgerjun strax í heimahúsum. Kostir forgerjunar eru meðal annars:
• Kæfir slæma lykt enda rotnar hráefnið ekki.
• Sýklar og sjúkdómsvaldar deyja strax (e.coli eða salmónella fá ekki að
grassera í lífræna hráefninu á meðan það bíður eftir því að vera safnað og
flutt til meðhöndlunar)
• Færri ferðir út með ruslið
• Minni þrif á flokkunarfötu
• Rifnir og/eða lekandi maíspokar heyra sögunni til
• Engin ólykt frá ruslatunnum úti
• Ekkert metangas (CH4) myndast
• Ef íbúi vill nýta næringuna sjálf/ur yfir vor- og sumarmánuði er hægt að grafa
forgerjað hráefnið úti í garði minnst 2 vikum eftir að fatan fyllist
Umsagnir nokkurra íbúa sem tóku þátt
í íbúaprófunum í Rangárvallasýslu í fyrra:
• Þetta er hreinlegra og það er minni lykt af þessu. Ég held að það sé
sölupunkturinn.
• Það er mjög lítil lykt af þessu og það skiptir ekki máli hvort það er gaddur
eða tuttugu stiga hiti. Þetta er langtum hreinlegra en hefðbundin söfnun á
lífrænu rusli. Hreinlegt, minni lykt og ekki þessir maíspokar.
• Kostur að þurfa bara að þrífa fötuna einu sinni á tveggja vikna fresti. Tunnan
fyrir hefðbundnu flokkunina var alltaf ógeðsleg. Maíspokinn svitnaði, kom
jafnvel gat á hann. Meiri hreinleiki í þessu.
• Þetta lekur ekki eins og maíspokarnir og styrkleikarnir eru auðvitað að
það eru búin til verðmæti úr þessu og þá er maður meðvitaðri á meðan
maður er að flokka.
• Það er betra því að það er minni lykt og óhreinindi, engar flugur né
maíspokar. Svo líka horfir maður til þess að þetta er unnið í nærumhverfinu.
Á bak við Meltu standa þær Julia Miriam Brenner og Björk Brynjarsdóttir. Myndir / Melta
Verkefni Meltu miðar að því að þróa nýtt, skilvirkt og þægilegt flokkunar- og
söfnunarkerfi fyrir sveitarfélög á landsbyggðinni.
Sigurður Már
Harðarson
smh@bondi.is
Bokashi jarðgerð í Rangárvallasýslu:
Hringrásarlausn fyrir lífrænan heimilisúrgang
– Bann við urðun tekur gildi nú um áramótin