Bændablaðið - 15.12.2022, Qupperneq 58

58 Bændablaðið | Fimmtudagur 15. desember 2022
Félagasamtök bænda eiga sér
langa sögu og sé slóðin rakin
hefst hún á fyrri hluta nítjándu
aldarmeð stofnun „Suðuramtsins
húss- og bústjórnarfélag“. Síðan
þá hafa samtökin þróast með
samfélaginu.
Vorið 1995
var haldið fyrsta
Búnaðarþing
s a m e i n a ð r a
Bændasamtaka
Íslands.
Á þinginu var
rekinn enda-
hnútur á sam-
einingarferli Búnaðarfélags Íslands
og Stéttarsambands bænda sem
hófst nærri tveimur árum áður.
Markmiðið með breytingunum
á sínum tíma var að einfalda
félagskerfi bænda. Í umfjöllun í
Frey frá þessum tíma var ritað að
með sameiningunni fengju þessir
nýju aðilar „fulla möguleika á að
draga fram í dagsljósið það sem
þeir teldu að fyrri stjórnendum hafi
farist miður en skyldi“.
Það er engum hollt að dvelja
of lengi í fortíðinni. Þá er það
jafnframt mín einarða skoðun að
í uppbyggingar- og umbótaferli
sé til lítils að benda á það sem
miður hefur farið, heldur sé það
skynsamlegra að eyða orku í að
byggja upp og horfa fram á við,
eða eins og pabbi minn segir
alltaf: „Það eru engin vandamál,
bara lausnir.“ Þetta er einföld
lífsspeki sem ég hef tamið mér en
það þarf þrautseigju til að fylgja
umbótum staðfastlega eftir, og það
í svo rótgrónum samtökum sem
Bændasamtökin eru. Umbætur
nást hins vegar ekki fram með því
að skipta eingöngu um „höfuðið á
búknum“, því horfa þarf inn á við.
Fyrir samtökin og hagsmunagæslu
landbúnaðarins hefur það verið
lykilatriði að fá fólk til starfa
sem er reiðubúið að berjast fyrir
heildarhagsmuni landbúnaðarins,
hagsmuni sem þau brenna fyrir.
Stjórn og starfsfólk Bænda-
samtaka Íslands hafa á þessu ári
svo sannarlega ekki setið auðum
höndum. Starfið í skipulagðri
hagsmunabaráttu fer þó oft fram
með þeim hætti að umfang og
vinnuframlag kemur iðulega
ekki fyrir sjónir nærri 80% af
tímanum. Einhverjir telja að
hagsmunabaráttan sé best rekin
í andsvörum og gildishlöðnum
setningum í fjölmiðlum eða í
athugasemdum samfélagsmiðla.
Síðan eru aðrir sem halda því
fram að hagsmunabaráttan sé eins
og kafbátaárás, þaulskipulögð í
reykfylltum palesanderklæddum
skrifstofum.
Hvorugt er raunin. Starfsfólk
og forystufólk samtakanna funda
í hverri viku þar sem málefni
landbúnaðarins eru rædd,
starfsskilyrði, framtíðarsýnin
og það sem helst ber á góma
í samfélagsumræðunni og á
vettvangi fjölmiðla og stjórn-
málanna. Á þessum fundum er fólk
saman komið sem brennur fyrir
málefnum atvinnugreinarinnar
og þráir ekkert heitar en að sjá
hana vaxa og dafna til framtíðar.
Málum af þessum fundum og af
þeim fjölmörgu samtölum sem
við eigum við félagsmenn er síðan
fylgt eftir af starfsfólki samtakanna
til þess að tryggja að málefnum alls
landbúnaðar sé sinnt, í stóru sem og
smáu. Þannig koma lögfræðingar
og sérfræðingar samtakanna að
fjöldamörgum verkefnum og
umsögnum á hverju starfsári sem
varða starfsskilyrði landbúnaðarins
og sitja í fjölmörgum starfshópum.
Af einstökum verkefnum sem
vert er að minnast á árinu,
má nefna Íslenskt staðfest og
heildarendurskoðun á trygginga-
vernd bænda. Á nýju ári er ráðgert
að þessi verkefni muni verða mun
fyrirferðarmeiri svo allir bændur
geti notið góðs af. Þá má einnig
nefna Bændageð, sálgæsluverkefni
sem hlaut styrk frá félags- og
vinnumarkaðsráðuneytinu og
Geðhjálp og er ætlað að vinna
fræðslu og forvarnir bændum
til handa. Því verkefni erum við
afskaplega stolt af og starfsfólk
hefur unnið hörðum höndum að
gerð þess síðustu mánuði. Stundum
náum við árangri, stundum ekki,
en aldrei gefumst við upp. Það var
aldrei og verður aldrei í boði.
Í upphafi ársins var ljóst að
atvinnugreinin stóð, og stendur
enn, frammi fyrir fordæmalausum
hækkunum á aðföngum til
framleiðslu landbúnaðarfurða.
Þessar hækkanir eru þó ekki
bundnar við Ísland en stjórnvöld
víða í heiminum fóru á árinu að
huga að aðgerðum til að bregðast
við þeirri grafalvarlegu stöðu sem
upp var komin. Íslensk stjórnvöld
sýndu stöðunni einnig mikinn
skilning og tryggðu bændum
700 millj. kr. til að koma til
móts við hækkun áburðarverðs.
Þá samþykkti ríkisstjórnin að
styðja við bændur með 2.460 millj.
kr. framlagi samkvæmt tillögum
spretthópsins sem matvælaráðherra
skipaði í byrjun sumars. Var
greiðslum þessum ætlað að
veita bændum tímabundinn
stuðning en jafnframt að horft
yrði til þess að auka viðnámsþrótt
greinarinnar og tryggja eftir
föngum fæðuöryggi þjóðarinnar.
Á árinu hefur okkur jafnframt
tekist að fjölga talsmönnum
atvinnugreinarinnar, fá inn í
umræðuna samtal um neyðar-
birgðahald, skipulag ræktarlands,
eflingu grænmetisframleiðslu og
kornræktar, jarðræktarrannsóknir,
lífræna framleiðslu og aukið
fæðuöryggi þjóðar. Það verður að
teljast mikið afrek að skapa slíkan
meðbyr með atvinnugreininni og
þeim sem við hana starfa, sem
og að upplýsa almenning um
afleiðingar þess ef aðgangur
aðfanga og dreifileiðir rofna til
landsins.
Fyrir um ári síðan skrifuðu
ríkið og Félagsstofnun stúdenta
undir samning við félag í eigu
Bændasamtaka Íslands um
kaup á Hótel Sögu. Skrifstofa
Bændasamtakanna hafði verið
staðsett í húsinu í yfir 60 ár.
Fasteignin var að fullu afhent
nýjum eigendum 1. apríl sl. og
fluttu samtökin í nýtt húsnæði
í ágúst sl. og eru nú skrifstofur
samtakanna staðsettar á 4. hæð
að Borgartúni 25 í Reykjavík.
Þar unir starfsfólkið sér vel í
opnu skrifstofurými þar sem við
náum fram aukinni samlegð og
skilvirkni innan hópsins í þeim
fjölbreyttu verkefnum sem við
fáumst við á hverjum degi.
Að lokum vil ég nota
tækifærið og þakka öllum þeim
sem sóttu Landbúnaðarsýninguna
í Laugardalshöll, sem fram fór um
miðjan október. Það skiptir okkur
sem störfum innan greinarinnar
öllu að neytendur séu upplýstir
um innihald og uppruna
íslenskra landbúnaðarafurða,
vegna þess að í því felst styrkur
atvinnugreinarinnar.
Fyrir hönd starfsfólks
Bændasamtakanna óska ég þér,
kæri lesandi, gleðilegra jóla.
Megi nýja árið verða þér og þínum
farsælt og gjöfult.

Með vinsemd og virðingu,
Vigdís Häsler,
framkvæmdastjóri
Bændasamtaka Íslands
Íslenskar siðvenjur og hefðir
eiga margar langa sögu og hafa
flestar tíðkast lengur en elstu
menn muna. Hér verða venjur í
kringum Þorláksmessuna raktar
að litlu leyti.
Í kringum jólaleytið tengjum
við skötuát Þorláksmessunni,
en í bókinni Íslenskir
þjóðhættir segir svo
frá að upphaflega
hafi einnig verið
Þorláksmessa
um sumar.
Voru báðir
há t í ð i sdaga r
tengdir Þorláki
Þ ó r h a l l s s y n i ,
fyrrum Skálholts-
biskups, sem var útnefndur
heilagur maður árið 1198. Var
Þorláksmessa sumartímans haldin
20. júlí, en árið 1237 höfðu bein
Þorláks verið grafin upp og lögð
í skrín þann dag. Sumarmessan
hvarf úr tölu opinberra helgidaga
eftir siðaskiptin, en öll þekkjum
við enn dag heilags Þorláks þann
23. desember – dánardægur hans.
Soðinn harðfiskur og annað
ljúfmeti hátíðanna
Mikið tilstand var og er vegna
jólanna og þótti við hæfi að borða
sem lélegastan mat daginn fyrir
jólin til þess að hafa viðbrigðin sem
mest er að jólamatnum
kæmi. Var skatan með
sinn rýra kost því
tilvalin, en einnig
hafa verið nefnd
m ö r b j ú g u
eða soðinn
harðfiskur sem
dæmi – og vildu
margir hella örlitlu
hangiketsfloti yfir, til
bragðbætis.
Á meðan munaður í mat hefur
fylgt hátíðahöldum er áhugavert
að velta fyrir sér þeim stöðluðu
íslensku krásum á borð við
laufabrauð og skötu sem falla undir
það sem kalla mætti mat þeirra
síður efnuðu. Laufabrauð
eru næfurþunn og
skatan fiskur
sem nýtist hvað
síst, enda með
afar lítið á
beinunum.
Heldri manna
laufabrauð
Þetta er þó dæmi um lostæti
sem þarf þó nokkra natni við
undirbúning og við laufabrauðin,
færni í útskurði við skreytingu.
Í bókinni Saga daganna kemur
svo fram að laufabrauð úr hveiti
hafi einungis þekkst meðal heldra
fólks, alla tíð fram á 19. öld, á
meðan almenningur nýtti hvað til
féll, rúgmjöl eða jafnvel bygg.
Nú hefur laufabrauð stundum
verið borið fram með skötunni en
sumum þykir gott að dýfa því í
mörflot það sem aðrir hella yfir
fiskmetið. Kemur þar
vestfirsk hnoðmör
sterk inn sem
sérlegt góðgæti,
en hamsatólgin
er auðvitað
alltaf vinsæl.
Kartöflur og
rúgbrauð eru
einnig á boðstólum
sem meðlæti og þessu
jafnvel skolað niður með
brennivínstári.
Við matarborðið á Þorláksmessu
hjá Auði og Einari
Þorláksmessuskatan er nú til dags
vel þekkt á flestum heimilum og
til gamans fengum við félagana
Einar Georg Einarsson og Auði
Sjöfn Tryggvadóttur, sem bæði
eru fædd fyrir miðja síðustu öld,
til þess að deila aðeins með okkur
þeirra upplifun.
Þau hafa síðastliðin ár, í bland
við ýmsa fjölskyldumeðlimi, vini
eða aðra vandamenn, borðað
saman skötu á Þorláksmessu, en
þó verður að taka það
fram að annar tveggja
uppkominna sona
Auðar hefur
kosið, frá unga
aldri, að sitja
við hrúgað
skötuborðið og
borða pitsu.
Hvernig slíkt
át er hægt í bland við
skötuilm fylgir ekki sögunni.
Fiskur með sultu
Auður Sjöfn er alin upp í Reykjavík
og segist frá barnsaldri hafa þótt
skatan góð. Auður ólst upp með
nokkrum bræðrum sínum
sem öllum þótti hún
ágæt, en einn hafi
annars lagt það
í vana sinn að
borða sultu með
öllum fiski.
Gæti þar komið
til, að áður fyrr
tíðkaðist ekki að
neita mat og sultan því
verið bragðbætir.
Kæst skata hafi þó ekki verið
borðuð oftar en á Þorláksmessunni
en þó hafi hún vitað af fólki sem
borðaði hana oftar, en þá vegna
þess að hvorki bjó það nálægt
Jólahefðir:
Skötuilmur &
íslensk gleði
Auður Sjöfn Tryggvadóttir & Einar Georg Einarsson.
Nú árið er liðið
Vigdís Häsler.
Mynd / Bbl.