Bændablaðið - 15.12.2022, Qupperneq 90

90 Bændablaðið | Fimmtudagur 15. desember 2022
LESENDARÝNI
Á vordögum kviknaði sú hug-
mynd hjá bændum í Norður-
Þingeyjarsýslu að fara í bændaferð
til Færeyja. Haft var samband við
undirritaðan og hann beðinn um
að skipuleggja ferðina.
Safnast var
saman við ferjuna
á Seyðisfirði þar
sem ferðin hófst.
Eftir ljúfa ferð í
ferjunni komum við
til Þórshafnar seinni
part fimmtudags.
Ákvað fólk að fara
með strætisvagni í bæinn og finna
gott veitingahús.
Þegar vagnstjórinn hleypti okkur
inn var hann svolítið sposkur á
svip. Aftar í vagninum lágu fjórir
lambskrokkar á gólfinu, bílstjórinn
var að flytja þá á milli staða og átti
þá sjálfur. Þeir voru búnir að hanga
í fjórar vikur og áttu eftir að hanga
lengi til að vera tilbúnir í skerpikjöt.
Aðrir farþegar kipptu sér ekkert
upp við þetta en okkur varð hugsað
til MAST.
Straumeyjardagur
Fyrsti viðkomustaður dagsins
var Búnaðarstovan í Kollafirði.
Þar tók starfsmaður á móti okkur,
Dorthea Joensen, og sagði okkur
frá starfseminni og almennt frá
landbúnaði í Færeyjum. Dorthea
hefur unnið mikið starf undanfarin
ár í því að koma ullinni í verð.
Saksun er einn fallegasti staður í
Færeyjum og eyddum við megninu af
deginum þar. Við skoðuðum hús sem
er margra alda gamalt og er safn í dag.
Þaðan lá leiðin í kirkju staðarins og
síðan í fjárhús hjá bóndanum Jóhanni
Jeggvanssyni, en hann er einn
fjárflesti bóndi eyjanna. Þar inni voru
bæði kindur sem biðu slátrunar og
sem átti eftir að sleppa út. Sláturhúsið
var ekki stórt eða nýtískulegt. Þar
er samt slátrað um 100 kindum á
dag og mest hefur verið slátrað 200.
Þeir hafa félagsskap um smölun og
slátrun, smala í fimm daga, slátra
síðan í fimm daga og halda áfram
þar til búið er að heimta allt.
Hrútarnir eru teknir úr og sleppt
í féð í byrjun desember. Húsfreyjan
á staðnum bauð upp á kaffi, meðlæti
og skerpikjöt á eftir. Hún hafði verið
á Bændaskólanum á Hólum og talaði
góða íslensku. Á heimleiðinni var
komið við í verslun með alls kyns
landbúnaðarvörur.
Austureyjardagur
Þennan dag notuðum við til að skoða
Austurey, fórum fyrst um göngin en
stoppuðum svo í versluninni Navia í
Rúnavík. Þessi verslun er með alls
kyns prjónavörur, mest úr færeyskri
ull. Stutt frá Rúnavík er bærinn
Lamba en þangað hafði bóndinn Jón
Nónklett boðið okkur til að skoða
valda hrúta. Fallegur staður sem
gaman er að koma til.
Eftir skoðunarferð þar um héldum
við til Eldurvíkur sem er lítið þorp.
Þar tók á móti okkur þýskur maður
sem hefur tekið ástfóstri við staðinn
og byggt sér hús þar. Hann er í góðu
samstarfi við bændur og kaupir af
þeim ull og lætur vinna vörur úr þeim,
bæði band og þæfðar vörur, allt unnið
í Þýskalandi. Kaffi og meðlæti var
hjá einum bóndanum, vini hans, og
að auki besta skerpikjötið sem við
fengum í ferðinni.
Við nutum leiðsagnar Þjóð-
verjans um þorpið og í dulda
perlu staðarins, Gjána, stundum
nefnd Drottningargjáin eftir að
Danadrottning heimsótti hana. Þetta
er gjá inn í klettavegginn og hellir yfir.
Þarf að fara margar tröppur niður í
hana en einnig er lítil bryggja í henni.
Sandeyjardagur
Fyrst var farið í Kirkjubæ og litast
um í rústunum þar. Þá var farið
í Gömlurétt þar sem ferjan yfir til
Sandeyjar fer. Stutt er í að göngin
yfir í Sandey opni en það verður mikil
samgöngubót.
Það er þegar farið að nota þau
við sjúkraflutninga. Móttaka var
fyrir okkur í félagsheimili staðarins.
Það gerðu tvær íslenskar konur,
Heiðrún og Kristrún Einarsdætur
frá Patreksfirði. Þær sögðu okkur
frá mannlífi og fleiru og enduðu
á því að fara með okkur í aðstöðu
sem sveitarfélagið skaffar þeim fyrir
ýmsar hannyrðir, aðallega úr ull.
Næst var ekið um eyna og þorpin
skoðuð.
Á Sandi lentum við í skemmtilegum
atburði, „kúadellu-lottói“. Þar er
túnbleðli skipt í reiti og hver reitur er
til sölu. Þá er kú hleypt út og beðið eftir
að hún skíti. Þar sem fyrsti skíturinn
lendir er vel mælt út og eigandi þess
reits fær vegleg verðlaun. Þetta er gert
í fjáröflunarskyni fyrir ungmennafélög
og nemendafélög. Verðlaunin síðasta
ár voru flugmiðar til Grænlands og
Íslands. Sú sem vann síðasta ár var
eigandi veitingahússins Á mölinni í
Skálavík þar sem við fengum góðar
veitingar. Hún sagði að oft myndist
mikil stemning í kringum þetta, kýrin
er hvött til að skíta með miklum látum.
Lokakvöldinu var eytt í dýrindis
veislu í boði Búnaðarsambands
Norður-Þing, en daginn sem við
fórum heim breyttist veðrið, kom rok
og rigning.
Daníel Hansen,
forstöðumaður Fræðaseturs
um forustufé.
Bændaferð Norður-Þingeyinga:
Fé og fleira fallegt
í Færeyjum
Norður-Þingeyingar á útsýnispalli á Austurey. Myndir / Bóas Ingi Jónasson
Sláturlömb í Gjógv. Auglýsing um „kúadellulottóið“. Litast um í Kirkjubæ.Flíkur framleiddar úr færeyskri ull.Verðlaunahrútar í Lamba.
Stærsti póstkassi heims er í Skopun.
Loftskipti og varmatap
Almennt er íbúðarhúsnæði á
Íslandi loftræst náttúrulega eða
með útsogs kerfum.
Drifkraftur
fyrir náttúrulega
loftræsingu er
helst tvenns konar
vindþrýstingur
og svokölluð
skorsteinsáhrif.
Skorsteinsáhrif
eru áhrif þar sem
heitt og rakt loft
stígur upp, til dæmis í gegnum
stokka sem liggja upp frá
baðherbergjum. En almennt eru
mestu loftskipti vegna vinds sem
dregur loft í gegnum opnanleg
fög, aðrar opnanir eða óþéttleika
í byggingarhjúp. Helstu kostir
náttúrulegrar loftræsingar er lágur
stofnkostnaður og einfaldleiki.
Helstu ókostir eru að hún
er háð hitastigsmun og vindi.
Til dæmis aukast skorsteinsáhrif
á veturna þegar það er kalt úti og
minnka þegar heitara er í veðri.
Þannig geta loftskipti ýmist orðið
lítil sem engin þegar hlýtt er úti
og vindhraði lítill en heldur mikil
þegar kalt er úti og hvasst. Mikil
loftskipti yfir vetrartímann leiða
til aukinnar kyndiþarfar. Í náttúru-
lega loftræstum híbýlum getur
reynst flókið að stýra hitastigi,
kaldur dragsúgur myndast yfir
vetrartímann og mögulega verður
oft heitt inni á hlýjum dögum.
Að fá ferskt loft inn krefst þess
að hafa glugga opna, en það getur
reynst íbúum til ama ef það er til
dæmis vont veður eða mikill niður
frá umferð.
Vélræn útsogskerfi hefur verið
ein algengasta gerð loftræsi-
kerfa fyrir íbúðarhúsnæði á
Íslandi undanfarna áratugi.
Í útsogskerfum er stokkum komið
fyrir úr eldhúsi og baðherbergjum
og rakt mengað loft dregið þaðan
út með baðherbergisviftum eða
blásurum. Ferska loftið kemur inn
á móti í gegnum opnanleg fög eða
ferskloftsventla.
Það sem þarf að hafa í huga
við virkni þessara kerfa er að þar
sem ekki eru ferskloftsventlar
má reikna með að það myndist
undirþrýstingur þegar opnanleg fög
eru lokuð. Það skiptir máli hvernig
ferskloftsventlum er komið fyrir
þannig að það sé dregið inn ferskt
loft. Það hefur tíðkast að koma þeim
fyrir bakvið klæðningar en þá þarf að
huga að því að binda ryk úr steinull
í loftbili og velja klæðningarefni
sem ekki gefa frá sér lykt eða
önnur gös sem geta haft neikvæð
áhrif á gæði innilofts.Útsogskerfum
fylgir töluvert orkutap þar sem að
upphituðu lofti er dælt út og kalt
loft dregið inn. Í fjölbýlishúsum
þarf að huga að þrýstingsástandi á
milli íbúða. Til dæmis ef lokað er
fyrir ventla og glugga í einni íbúð í
blokk með þakblásara sem gengur á
föstum afköstum þá aukast loftskipti
í öðrum íbúðum.
Til að koma í veg fyrir þetta
er hægt að nota þrýstistýrða
þakblásara. Þar sem er náttúruleg
loftræsing eða vélræn útsogskerfi
má sýna fram á með tiltölulega
einföldum útreikningum að
varmatap vegna loftskipta geti
verið af sömu stærðargráðu og
varmatap vegna leiðni í gegnum
hjúpfleti bygginga. Umræða um
orkusparnað við upphitun húsa er
áberandi en sjaldan er komið inn á
varmatap vegna loftskipta.
Í auknum mæli er verið að setja
upp svokölluð loftskiptakerfi í
íbúðarhúsnæði. Loftskiptakerfi
eru byggð upp af tveimur
stokkakerfum, í öðru kerfinu er
blásið inn fersku lofti í íverurými og
í hinu er sogað út rakt loft úr eldhúsi
og votrýmum. Varmaendurvinnsla
í loftskiptakerfum flytur varma úr
útsogslofti yfir í ferskt loft sem
blásið er inn, varmaendurvinnslan
getur náð allt að 85%. Ef að gengið
er útfrá því að um helmningur
varmataps sé vegna loftskipta þá
sést að varmaendurvinnsla við
loftskipti er stór sneið af kökunni.
Í loftskiptakerfum er útiloft síað
áður en því er blásið inn.
Með þessu móti sjá loft skipta-
kerfi til þess að:
• nægu fersku lofti er veitt inn
óháð veðri
• fersku lofti er veitt inn án þess
að kæla íverurými
• að rakt notað loft er dregið út
• dregið er úr orkutapi með
varmaendurvinnslu
• minni óhreinindi berast inn
vegna síunnar
• minni umhverfishávaði berst
inn ef opnanleg fög eru lokuð
Auk þess er hægt að stilla kerfin
þannig að vægur yfirþrýstingur sé í
íbúðum. Algengast er að sjálfstætt
kerfi sé fyrir hverja íbúð. Þessi
kerfi eru einnig kölluð balanseruð
loftræsikerfi eða FTX kerfi.
Greinarmunur er á loftskipta-
kerfum, sem að draga úr varmatapi
við loftskipti og varmadælum
sem eru hitakerfi húsa en sjá
ekki um loftskipti. Þannig geta
byggingar bæði haft varmadælur
og loftskiptakerfi með varma-
endurvinnslu sem vinna vel saman.
Orkustofnun veitir styrki til
umhverfisvænnar orkuöflunar
og/eða aðgerða sem leiða til
bættrar orkunýtingar í húshitun.
Loftskiptakerfi með varmaendur-
vinnslu geta dregið verulega úr
orkutapi vegna loftskipta. Hægt
er að sækja um niðurgreiðslu við
uppsetningu á loftskiptakerfum á
köldum svæðum hjá Orkustofnun.
Reikna má með að endurgreiðslan
sé helmingur af efniskostnaði
en ekki meira en 1,3 milljónir
króna. Endurgreiðslan á ekki
að hafa áhrif á niðurgreiðslu á
raforkukostnaði.
Í nágrannalöndum okkar, s.s.
Danmörku og Noregi, hefur
það verið reglugerðarkrafa að
setja upp loftskiptakerfi með
varmaendurvinnslu í nýtt íbúðar-
húsnæði um árabil.
Ástæða kröfunnar er að
dregið er úr orkutapi með
því að endurvinna varma við
loftskipti. Það verður áhugavert
að sjá hvernig kröfurnar þróast
hérlendis.
Eiríkur Ástvald Magnússon,
byggingarverkfræðingur
hjá Ventum ehf.
Eiríkur Á.
Magnússon.
Daníel Hansen.