Læknablaðið - 01.11.2022, Blaðsíða 25

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 501
Inngangur
Í þessu yfirliti verður farið yfir það helsta í sögu meðferðar við
blóðþurrðarslagi á Íslandi. Orðið slag, á ensku stroke, kemur fyr-
ir í aldagamalli lýsingu – „the stroke of God´s hand“. Hippókrates
lýsti slagi fyrstur manna svo vitað sé fyrir um 2400 árum og
talaði þá um stöðnun á flæði blóðsins. Galen þróaði áfram til-
gátu Hippókratesar, staðsetti truflunina í heilanum og taldi hana
stafa af truflun á flæði lífsnauðsynlegra anda. Segja má að tilgáta
Galens hafi ekki verið svo fjarri lagi. Slag verður vegna rofs á slag-
æð með heilablæðingu (blæðingarslag, haemorrhagic stroke) eða
vegna lokunar slagæðar og blóðþurrðar í heilavef (blóðþurrðar-
slag, ischemic stroke). Það var svissneski læknirinn Johann Jacob
Wepfer sem greindi fyrstur á milli þessara tveggja orsaka slaga
með krufningarrannsóknum árið 1658. Hann birti niðurstöður
sínar í bókinni Historia Apoplecticorum1 og lagði mikið af mörkum í
kortlagningu æðakerfis heilans.
Um miðbik síðustu aldar voru hér á landi notuð heitin hjartaslag
og heilaslag (eða eingöngu slag eins og notað verður í þessu yfir-
liti) um skyndilegan sjúkleika í hjarta og höfði. Þau koma fyrir í
orðasafni Guðmundar Hannessonar, Íslenzk læknisfræðiheiti (Nom-
ina Clinica Islandica, 1954). Þau þóttu fremur harkaleg og tengd-
ust slæmum horfum þessara sjúkdóma. Orðið „slag“ var notað
um skyndileg og alvarleg veikindi fólks sem varð jafnvel örent
stuttu síðar. Þessi orð komu illa við marga og þannig kom til orðið
heilablóðfall sem þótti hafa mildari tón. Í dag er það notað til jafns
við orðið slag.
Brynhildur Thors1 læknir
Vilhjálmur Vilmarsson2 læknir

1Taugadeild Karolinska-sjúkrahússins í Stokkhólmi, 2æðaþræðing- og
inngripsröntgen Landspítala.
Fyrirspurnum svarar Brynhildur Thors, brynhildur.thors@regionstockholm.se
Nýr dagur risinn
– saga slagmeðferðar á Íslandi
Á G R I P
Í þessari grein verður stiklað á stóru í sögu meðferðar við blóðþurrðarslagi
á Íslandi en miklar framfarir hafa átt sér stað síðustu áratugi og viðhorf til
sjúkdómsins gjörbreyst. Greinin byggir að hluta til á viðtölum við lækna sem
komu að þessari uppbyggingu. Þegar litið er yfir farinn veg má sjá að Ísland
hefur að mörgu leyti verið í fararbroddi í innleiðingu nýrra meðferða við
slagi þegar horft er til þeirra landa sem við berum okkur saman við. Það má
þakka dugmiklum frumkvöðlum sem höfðu mikinn metnað fyrir hönd þessa
sjúklingahóps.
Slag er einn af algengustu sjúkdómum okkar tíma og veldur
mikilli samfélagslegri byrði. Ekki er langt síðan að engin áhrifarík
meðferð var við slagi, lögð var áhersla á rúmlegu og sjúklinga beið
oft á tíðum alvarleg fötlun eða dauði. Á síðustu áratugum hafa
viðhorfin gjörbreyst með aukinni þekkingu, tækniþróun og nýjum
meðferðarmöguleikum fyrir þennan stóra sjúklingahóp. Framfar-
irnar fela aðallega í sér þrjár vörður: slageiningar á sjúkrahúsum
(stroke unit), segaleysandi meðferð (thrombolysis) og segabrottnám
(thrombectomy). Þetta hefur bætt verulega horfur þeirra sem fá slag,
bæði hvað varðar lifun og lífsgæði.
Úr ekki svo fjarlægri fortíð
Upphaf taugalækninga á Íslandi
Fyrsti taugalæknirinn sem starfaði á Íslandia var Kjartan R. Guð-
mundsson. Hann hóf störf árið 1941 og varð síðar fyrsti prófessor í
taugasjúkdómafræði við læknadeild Háskóla Íslands. Næstur kom
til starfa Gunnar Guðmundsson taugalæknir árið 1959 en hann
framkvæmdi fyrstu æðamyndatökur af heila hér á landi um 1960.
aKarl Kroner (1878-1954) var hámenntaður þýskur taugalæknir (hafði skrifað kennslubók í
taugasjúkdómafræði), sem kom til Íslands sem flóttamaður árið 1938. Hann talaði ekki íslensku
og vann hér verkamannavinnu fyrstu árin. Einstaklingar leituðu stundum til hans sem læknis
og fyrir kom að hann skoðaði sjúklinga á Landspítala. Karl Kroner fékk ríkisborgararétt og
lækningaleyfi árið 1944, en flutti til Bandaríkjanna árið 1945.