Læknablaðið - 01.11.2022, Blaðsíða 26

502 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
Y F I R L I T S G R E I N
Fyrsta taugalækningadeildin á Íslandi var stofnuð á Landspít-
ala við Hringbraut árið 1967 og var þá staðsett í nýopnaðri álmu í
aðalbyggingu sjúkrahússins þar sem nú er krabbameinsdeild 11-E.
Fyrstu yfirlæknar deildarinnar voru þeir Kjartan og Gunnar. Sú
venja skapaðist að deildin tók aðeins við hluta slagsjúklinga en
meirihluti þeirra lagðist inn á lyflækningadeildir spítalans. Árið
1985 var deildin flutt í nýreista geðdeildarbyggingu á Landspít-
alalóðinni. Við það varð mun erfiðara að sinna bráðveikum (þar
á meðal slagi) á deildinni þar sem hún var ekki beintengd aðal-
byggingu spítalans og flytja þurfti sjúklinga á milli í sjúkrabíl,
bæði fyrir myndgreiningu og á gjörgæslu.
Árið 1998 var sú stefna mótuð að flytja taugalækningadeildina til
baka inn í aðalbyggingu Landspítala. Ástæðan var sú sannfæring
að umönnun slagsjúklinga væri best komið hjá læknum með
sérþekkingu á taugasjúkdómum. Einnig var ljóst að sjúklingum
með slag myndi fjölga hröðum skrefum og ef sérgreinin tæki
ekki fullan þátt í því yrði framtíð greinarinnar í óvissu innan
sjúkrahússins.
Skoðanir voru í fyrstu skiptar um ágæti þessara fyrirætlana,
bæði innan og utan taugalækningadeildarinnar, en andstaðan risti
ekki djúpt. Aðalbaráttumaður þessa málstaðar var Elías Ólafsson,
taugasérfræðingur, en hann tók við stöðu yfirlæknis taugalækn-
ingadeildar árið 1998 og um leið prófessorsstöðu í taugalækning-
um við Háskóla Íslands. Ein hindrun þessa fyrirkomulags var að
sjúkradeild í aðalbyggingu spítalans var ekki laus en með dyggri
aðstoð, einkum Þorvaldar Veigars Guðmundssonar þáverandi
lækningaforstjóra Landspítala, fór þessi flutningur fram á miðju
ári 2000.b Taugalækningadeildin byrjaði strax að taka við öllum
sem lögðust inn á Landspítala vegna slags. Þetta fyrirkomulag
gafst mjög vel og var því framhaldið við flutning taugalækninga-
deildar í Fossvog í nóvember 2002.
Sjúklingar rísa úr rekkju
Í skrifum sínum um slageiningu á endurhæfingar- og taugalækn-
ingadeild Sjúkrahúss Reykjavíkur 1998 fjallar Einar Már Valdi-
marsson, taugalæknir, um sögu slagmeðferðar og lýsir úrræða-
leysinu þegar kom að meðferð.2 Hann lýsir því svo:
„Til að gefa stutt sögulegt yfirlit má segja að fyrir tiltölulega stuttum
tíma eða um það bil 20 árum hafi heilablóðfallssjúklingar víðast hvar
fengið tiltölulega litla athygli í heilbrigðiskerfinu. Þessir sjúklingar
voru lagðir innan um aðra sjúklinga á almennum lyflækningadeildum.
Þetta þótti þungur sjúklingahópur sem talinn var hafa slæmar bata-
horfur og vildi því verða útundan.”
Fram að þessu voru sjúklingarnir aðallega áhugaverðir fyrir
taugalækna með tilliti til taugaskoðunar og greiningar en með-
ferðarúrræði voru takmörkuð.
Í kringum 1980 varð vitundarvakning um að slagssjúklingar
ættu sér endurhæfingarmöguleika. Í kjölfarið hófust þróun slagein-
inga á nokkrum stöðum í heiminum. Þar var rík áhersla lögð á
snemmbúna hreyfingu (early mobilisation). Miklar framfarir urðu í
þessari endurhæfingarmiðuðu meðferð á sumum stöðum en tím-
inn stóð í stað annars staðar. Þannig voru ekki allir jafnsannfærð-
ir um gagnsemi þessarar meðferðar, sjúklingar voru víða áfram
tiltölulega afskiptir í meðferðarlegu tilliti og hafðir á rúmlegu
eftir áfallið. Þetta viðhorf breyttist hratt á næstu árum og þessir
sjúklingar urðu smám saman sýnilegri innan heilbrigðiskerfisins
með tilkomu slageininga. Fjölmargar rannsóknir voru gerðar á
afdrifum sjúklinga á slageiningum í samanburði við eldra með-
ferðarform. Þær sýndu yfirburði slageininganna, dánartíðni lækk-
aði, legutími styttist og fleiri útskrifuðust til síns heima.3
Í ritstjórnargrein í Læknablaðinu 19994 ræðir Elías Ólafsson
taugalæknir tvö mikilvæg atriði í meðferð þessara sjúklinga: gagn-
b Taugalækningadeildin var fyrst staðsett á 13-G en frá haustinu 2000 á 11-A.
Fyrstu yfirlæknar taugadeildar Landspítalans, Kjartan R. Guðmundsson (vinstri) og
Gunnar Guðmundsson (hægri).
Borgarspítalinn í Fossvogi í byggingu. Aðalframkvæmdir hófust árið 1954 og starfsemi i árslok 1967.