Læknablaðið - 01.11.2022, Blaðsíða 47

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 523
um forvarnir sem skilaði því að alþingi
samþykkti þingsályktun um „að fela heil-
brigðis- og tryggingamálaráðherra í sam-
ráði við landlækni að hefja undirbúning
að skimun þannig að skipuleg leit hæfist
2008“. Ráðgjafahópurinn skilaði loka-
skýrslu í febrúar 20092 en brýnt þótti að
hefja lýðgrundaða skimun. Bent var á að
hópleitin væri kostnaðarlega ábatasöm.
Mælt var með að bjóða 60-69 ára FOBT*
annað hvert ár og þeim sem greindust með
blóð í hægðum ristilspeglun. Vegna niður-
skurðar eftir bankahrunið 2008 var ekki
unnt að hefja hópleitina.
Árið 2014 kom Krabbameinsfélag Ís-
lands ásamt 11 fag- og sjúklingafélögum að
áskorun til heilbrigðisráðherra og alþingis-
manna um að hefja strax skipulega leit að
KRE. Með veglegum styrk frá Okkar líf
tryggingafélagi var verkefnastjóri ráðinn
og undirbúningur í samvinnu við land-
lækni og heilbrigðisyfirvöld hafinn. Ítar-
legri skýrslu var skilað 2015.3 Lagt var til
að skima með nýju hægðaprófi, mótefna-
vakaprófi (FIT, Fecal immunochemical
test) í stað FOBT og fylgja leiðbeiningum
Evrópusambandsins með skipulegri hóp-
leit hjá 50-75 ára (meðaláhætta) en byrja
innleiðingu hjá 60-69 ára. Lögð var áhersla
á miðlæga stjórnstöð sem héldi utan um
alla þætti skimunarinnar. Árið 2016 var
stærsta skrefið tekið í átt að skipulegri
hópleit. Velferðarráðuneytið lagði 25 millj-
ónir til undirbúningsins og Krabbameins-
félagið 20 milljónir á móti. Keypt var tæki
til að greina blóð í hægðasýnum með FIT,
skrifaður gagnagrunnur fyrir innkallanir,
speglanir, kröfulýsing gerð og klínískar
leiðbeiningar. Undirritað var samkomulag
milli Krabbameinsfélagsins og velferð-
arráðuneytisins um að skimun hæfist 2017.
Ekki náðist að hrinda hópleit af stað og
fjármunir sem ætlaðir voru til verksins
fjarri því að duga.
Læknar, einkum meltingarsérfræðingar
og skurðlæknar, viðhéldu athygli á KRE og
umræða skapaðist á alþingi um þjóðhags-
legan ávinning af markvissum forvörnum
og heilbrigðisráðherra var hvattur til að
hefja formlega skimun. Helsta álitamál var
í hópi læknanna sjálfra um hvort nota ætti
eingöngu ristilspeglanir eða skima fyrst
með FIT-mótefnavakaprófi.
Árið 2018 skipaði Embætti landlæknis
fagráð 5 sérfræðinga með sérþekkingu á
KRE og hópleit. Fagráðið skilaði tillögum
um skimun4 til skimunarráðs sem var skip-
að 7 sérfræðingum úr ýmsum sérgreinum
og var landlæknir til ráðlegginga um allar
krabbameinsskimanir. Mælt var með að
hafin yrði skipuleg frumskimun hjá 50-74
ára (meðaláhætta) samkvæmt evrópskum
ráðleggingum með FIT-prófi annað hvert
ár og ristilspeglun hjá þeim sem greinast
með blóð í hægðum. Byrja skyldi hjá 60-69
ára. Að auki skyldi einstaklingum á 51.
aldursári boðin ristilspeglun sem frum-
skimun en þeim gefinn sá valkostur að
þiggja FIT-próf einu sinni. Lögð var áhersla
á að hefja strax miðlæga speglunarskrán-
ingu. Sátt var um vinnu fagráðs og hún
samþykkt af skimunarráði og síðan heil-
brigðisráðuneytinu 2021.
Í framhaldi af breytingum á skipulagi,
stjórn og framkvæmd skimunar fyrir
krabbameinum á Íslandi sem færðist inn í
opinbera heilbrigðiskerfið og með opnun
Samhæfingarstöðvar krabbameinsskimana
2021 var Heilsugæslu höfuðborgarsvæð-
isins falið að undirbúa skipulega hópleit
vegna KRE í samvinnu við Embætti land-
læknis. Sú vinna er í gangi og stuðst er við
tillögur fagráðsins.4 Mikil áhersla er þar
lögð á víðtækt samráð á öllum sviðum með
fulltrúum allra sem að verkefninu koma,
þar á meðal þeim sérfræðingum sem áður
skipuðu fagráðið. Ráðinn hefur verið verk-
efnastjóri og fyrirhugað er að hefja skimun
á árinu 2023.
Heimildir
1. Skimun fyrir krabbameinum í ristli og endaþarmi.
Niðurstaða starfshóps á vegum Landlæknis. Reykjavík,
2001.
2. Skýrsla um bólusetningar og skimanir vegna smitsjúk-
dóma og krabbameina. Mat á forvörnum með bólusetn-
ingum og skimunum gegn smitsjúkdómum og krabba-
meinum. Ráðgjafahópur heilbrigðisráðherra. Skýrsla frá
október 2008, endurskoðuð í febrúar 2009.
3. Guðlaugsdóttir S. Ristilkrabbameinsleit. Undirbúningur
fyrir skipulega leit á Íslandi. Krabbameinsfélagið, 2015.
4. Skýrsla um skimanir. Tillögur fagráðs um skimanir fyrir
krabbameini í ristli og endaþarmi. 2019 stjornarradid.
is/library/04-Raduneytin/Heilbrigdisraduneytid/yms-
ar-skrar/Alit%20skimunarrads%202020%20(003).pdf
- október 2022.
Sunna
Guðlaugsdóttir
meltingarsérfræðingur
Landspítala og
Meltingarsetrinu Höfða
Anna Sverrisdóttir
skurðlæknir
Læknastöðinni Glæsibæ
Haraldur Briem
fyrrum sóttvarnalæknir
Ísleifur Ólafsson
yfirlæknir
rannsóknarkjarna/
lífefna og
blóðmeinafræði
Landspítala
Páll Helgi Möller
yfirlæknir kviðarhols-

skurðlækninga
Landspítala
Thor Aspelund
líftölfræðingur við
læknadeild HÍ
B R É F T I L B L A Ð S I N S
Höfundar sátu í fagráði um ristilskimanir og skimunarráði sem var skipað af landlækni 2018-2020.