Fréttablaðið - 25.03.2023, Blaðsíða 14

Útgáfufélag: Torg ehf. Stjórnarformaður: Helgi Magnússon forStjóri og Útgefandi: Jón Þórisson ritStjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson ser@frettabladid.is aðStoðarritStjóri: Garðar Örn Úlfarsson gar@frettabladid.is
fréttaStjóri: Lovísa Arnardóttir lovisa@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út fimm daga í viku og hægt er að nálgast það ókeypis á 250 fjölförnum stöðum á höfuðborgarsvæðinu, á Suðurnesjum, Árborg, Ölfusi, Akranesi, Borgarnesi,
Akureyri og víðar. Að auki er blaðið aðgengilegt í pdf-formi og í appi. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871 fréttaBlaðið Kalkofnsvegur 2, 101
reykjavík Sími: 550 5000, ritstjorn@frettabladid.is. VefStjóri: Einar Þór Sigurðsson einarthor@frettabladid.is marKaðurinn: Guðmundur Gunnarsson ggunnars@frettabladid.is HelgarBlað: Björk Eiðsdóttir bjork@frettabladid.is
menning: Þorvaldur S. Helgason tsh@frettabladid.is Íþróttir: Hörður Snævar Jónsson hoddi@frettabladid.is ljóSmyndir: Anton Brink anton@frettabladid.is framleiðSluStjóri: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is
Sigmundur Ernir
Rúnarsson
ser
@frettabladid.is
Mín skoðun
Gunnar
Sif
Sigmarsdóttir
Uppskriftin hefur lengið legið fyrir.
Og hún er þeirrar gerðar að ekki er
hægt að rengja hana. Enda er hún
samfélagslega sönnuð.
Jöfnuður er affarasælastur. Og
eftir því sem hann er meiri farnast þjóðunum
betur.
Og það á ekki einasta við um efnahagsmál og
atvinnulíf, heldur hamingju og heilsufar, ofbeldi
og glæpatíðni, frið og öryggi, menntun og menn-
ingu – og möguleika fólks af öllu tagi til að láta
styrkleikana og hæfileikana njóta sín til fulls.
Þar liggur gæfan.
Ójöfnuður leiðir aftur á móti aðeins til einnar
niðurstöðu. Og hún felur í sér siðrof sem leiðir
að lokum til klofnings í samfélaginu. Óheft
auðhyggja verður á endanum meinsemd allra
þjóðfélaga sem reyna hana á eigin fólki. Gildir
þar einu máli hvað kapítalistarnir kvaka.
Eitt meginverkefni íslenskra stjórnmála á
ávallt að vera það að hlúa að jöfnuði á öllum
sviðum samfélagsins. Og enda þótt því hafi farn-
ast betur á því sviði en mörgum öðrum aðildar-
ríkjum Efnahags- og framfarastofnunarinnar,
OECD, eru blikur á lofti, einkum hvað varðar
ungt fólk, innflytjendur, öryrkja og langveika
landsmenn, en efnahagslegar sveiflur af völdum
galins gjaldmiðils leika þessa hópa hart.
Á síðustu þremur áratugum hefur ójöfnuður
aukist í nær öllum aðildarríkjum OECD. Innan
þessara landa eru meðaltekjur ríkustu tíu pró-
sentanna um 9,5 sinnum hærri en fátækustu tíu
prósentanna, en munurinn var sjöfaldur fyrir
tveimur áratugum.
Þessi þróun sýnir að það er auðvelt að glopra
niður gæfulegu samfélagi. Og það gerist stund-
um án þess að nokkur taki eftir því, fyrr en full
seint, að hlutdeild þeirra allra ríkustu í tekju-
dreifingu stóraukist, að hlutur miðstéttarinnar
skreppi saman, að æ stærri hluti þjóðarkökunn-
ar fari til fjármagnseigenda í formi leigu, vaxta
og arðgreiðslna.
Fjármagnsflutningar af þessu tagi blasa nú
við Íslendingum. Byrðar lántakenda, sem voru
nægar fyrir, eru í mörgum tilvikum orðnar
óbærilegar. Efnahagsstjórn landsmanna miðar
nú um stundir að því að færa peninga frá þeim
sem þurfa þá til þeirra sem eiga þá fyrir.
Tíföld vaxtahækkun á tveimur árum í vaxta-
umhverfi sem hefur ekki verið fjandsamlegra
fólki í áratug virðist ekkert ætla að bíta á tíu
prósenta verðbólgu, enda er hún að meginhluta
innflutt og þar að auki reiknuð út með þeim
fráleita hætti að hafa húsnæðisliðinn inni í
menginu.
Sérhver stjórnmálamaður á Íslandi á að vera
meðvitaður um það sem er að gerast úti á meðal
almennings á líðandi stundu.
Ójöfnuðurinn hér á landi er að aukast. n
Jöfnuðurinn
Eitt megin-
verkefni
íslenskra
stjórnmála
á ávallt að
vera það
að hlúa að
jöfnuði
á öllum
sviðum
samfélags-
ins.
Um síðustu aldamót lagði ég stund á nám í
sagnfræði við Háskóla Íslands. Í þá daga var
nemendum bannað að nota upplýsingar af
veraldarvefnum í heimildaskyni. Þar var að
sögn ekkert að finna sem hæfði sagnfræð-
ingi með sjálfsvirðingu.
Aldarfjórðungi síðar hefur eðli internets-
ins tekið stakkaskiptum. Stafræn skjalasöfn
eru nú aðgengileg í sama grautarpotti og
upplýsingasíður um að jörðin sé flöt. Gagna-
söfn virtra dagblaða koma upp í leitarvélum
í sömu andrá og Moggabloggarar. Það er
þess sem „googlar“ að greina á milli ákafa og
nákvæmni, annarlegra hvata og tilrauna til
hlutlægni. En kostur internetnotandans til
að meta heimildir sínar kann senn að heyra
sögunni til.
Í vissu hvers manns
Í vikunni hleypti fyrirtækið Google af stokk-
unum spjallmenni sem knúið er gervigreind
og svipar til ChatGPT. Tækniblaðamaður
BBC sagði vonir standa til að um væri að
ræða framtíð leitar á internetinu. „Í stað þess
að slá inn leitarorð og þurfa svo að fletta í
gegnum margar blaðsíður af hlekkjum er
leitarniðurstaðan vel skrifuð efnisgrein sem
er svar við spurningu.“
Árið 1961 kom út bók sem olli straum-
hvörfum í heimi sagnfræðinnar. Í bókinni
„What is history?“, Hvað er saga?, líkti breski
sagnfræðingurinn E.H. Carr sagnfræði við
fiskveiðar. Hann sagði það barnalegt að láta
eins og að sagnaritun væri raunvísindaleg
framsetning á staðreyndum. Staðreyndir
væru fiskar á sundi í stóru og víða illfæru
hafi. Fengur sagnfræðingsins sem fiskaði
markaðist annars vegar af því hvar hann
ákvað að kasta færi sínu, hins vegar af til-
viljunum.
Það er nú viðtekin hugmynd að sagnfræði
sé háð túlkun sagnfræðingsins. Hvar hann
ákveður að fiska mótast af viðhorfum hans,
uppruna og skoðunum. Jafnframt setur
skortur heimilda honum skorður. Fortíðin er
að mestu horfin.
„Alvöru þekking er vitneskjan um umfang
eigin fáfræði,“ er haft eftir Konfúsíusi. Það er
ekki vitneskja sem merkustu heimspekingar
mannkyns telja til visku heldur vitund okkar
um eigið þekkingarleysi. Þegar blaðamaður
BBC prófaði nýjustu tækninýjung Google
spurði hún spjallmennið hver tilgangur lífs-
ins væri. Í stuttri ritgerð sagði spjallmennið
hann vera lífsfyllingu, hamingju og sjálfsbót.
Blaðamanninum fannst mikið til svarsins
koma, sem hún kvað efnisþrungið og íhugult.
Bill Gates sagði í vikunni gervigreind jafn-
mikilvægt skref í framþróun mannkyns og
borðtölvuna, veraldarvefinn og farsímann.
Reynist slík spjallmenni leitartækni framtíð-
arinnar verður þó ekki annað séð en að um sé
að ræða afturför í mannlegri þekkingarleit.
Sagnfræði er ófullkomin. Sagnfræðingur-
inn er haldinn ómeðvitaðri hlutdrægni.
Heimildirnar ráðast af hlutdrægni forfeðra
okkar sem ákváðu hvað var þess virði að
varðveita og hvað ekki. Sumt hvarf einfald-
lega fyrir tilstilli tíma og tilviljana. En það er
í skilningi sagnfræðinnar á eigin þekkingar-
leysi sem styrkur hennar liggur.
Bill Gates og blaðamaður BBC kunna að
telja lipra ritgerð spjallmennis fremri þeirri
óreiðu hlekkja sem leitarvél Google afhendir
notendum í dag. En þeim skjátlast. Gervi-
greind stundar ekki veiðar, hún stundar
eldamennsku. Niðurstaðan er fallega soðið
fiskflak í froðu með óskilgreindri rótargræn-
metismús eins og á fínum veitingastað. En
hvert er innihald réttarins? Á hverju byggja
svör gervigreindarinnar? Hvaða mannlega
hlutdrægni mótar þau? Það fylgir engin
heimildaskrá með svari spjallmennis við
spurningunni um tilgang lífsins.
Mun spjallmenni sem kann svar við öllum
spurningum auka þekkingu mannkyns? Lík-
lega ekki. Því í vissu hvers manns er fall hans
falið. n
Umfang fáfræðinnar
Það er ekki
vitneskja
sem merk-
ustu heim-
spekingar
mannkyns
telja til
visku
heldur
vitund
okkar um
eigið þekk-
ingarleysi.
HEIMA ER BEZT
MÁNUDAGA KL. 19.00
OG AFTUR KL. 21.00
14 skoðun FRÉTTABLAÐIÐ 25. mARs 2023
LAuGARDAGuR