Bændablaðið - 23.03.2023, Page 14

14 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. mars 2023
Þær tillögur sem starfshópur
Landbúnaðarháskólans leggur
fram til eflingar kornræktar
munu reynast mikilvægt innlegg
við forgangsröðun verkefna við
gerð fjármálaáætlunar ríkissjóðs
til næstu fimm ára.
Aðgerðaáætlun í þrjátíu liðum
var kynnt á fundi matvælaráðherra
í síðustu viku. Í henni er lagt til 500
milljóna króna úthlutun í framleiðslu-
og fjárfestingastuðning og 120
milljóna króna árlegt fjárframlag í
kynbótastarf.
Matvælaráðuneytið stóð fyrir
kynningu á skýrslu starfshópsins
„Bleikir akrar – Aðgerðaáætlun
um aukna kornrækt“ á Hilton
Nordica hóteli þann 15. mars sl.
Í máli Svandísar Svavarsdóttur
matvælaráðherra kom fram að
raunverulegur pólitískur vilji væri
fyrir því að efla kornrækt. Nú stæði
yfir vinna við gerð fjármálaáætlunar
til næstu fimm ára og tillögurnar
yrðu mikilvægt innlegg í vinnu
matvælaráðuneytisins við forgangs-
röðun þeirra aðgerða sem lagðar
verða fram.
„Það sem vakti mesta athygli mína
er sá andi sem skýrslan er skrifuð í.
Hún snýst ekki um varnarstöðu, hún
snýst um stórhuga áform um sókn.
Hún snýst um að við sem þjóð getum
brauðfætt okkur á 21. öldinni. Hún
snýst um að skapa skilyrði fyrir því
að ný búgrein fái þrifist og fari að
vaxa án hjálpardekkja innan tiltekins
tíma,“ sagði Svandís meðal annars.
Hún lagði áherslu á að fjár-
festingar væri forsenda framfara.
„Það er staðreynd að með bættum
framleiðslutækjum fáum við meira
fyrir minna. Því er að mínu viti
skynsamlegri ráðstöfun á opinberu
fé að hvetja til fjárfestinga heldur en
að ráðstafa fé í stuðning sem með
tímanum eigngerist og færist fjær
markmiði sínu.“
Stærðarhagkvæmni
Í aðgerðaráætlun starfshópsins er
lögð til stofnun kornræktarsjóðs sem
muni styðja við innviðauppbyggingu
og standi skil á 40% af kostnaði
við byggingu á þurrkstöðvum
og geymslum og kaupum á
kornflutningavögnum og þreski-
vélum. Forgangsraðað yrði til
að byggja stóra kornmóttöku á
hagkvæmu svæði með miklum
ræktunarmöguleikum. Slík stöð
yrðir máttarstólpi í kornþurrkun og
móttöku á Íslandi. „Kostnaður við
byggingu á 10.000 tonna þurrkstöð
er helmingi minni á hvert kg heldur
en kostnaður við 1.000 tonna stöð.
Það er ekki síst þess vegna sem
mikilvægt er að byggja upp stórar
stöðvar. Hár þurrkkostnaður veldur
því að margir bændur velja frekar að
rækta minna magn korns og sýra það
frekar en þurrka. Möguleiki á ódýrri
þurrkun gæti hvatt bændur til að auka
umfang sinnar ræktunar, sem gæti
þá einnig aukið stærðarhagkvæmni
ræktunarinnar. Þó að töluvert sé til
af nothæfum þurrkurum á landinu,
þá eru þeir flestir fremur afkastarýrir
og litlar geymslur við þurrkarana.
Fjárfestingarstuðningur myndi mæta
uppsafnaðri fjárfestingarþörf í þessari
starfsemi. Hann yrði bæði notaður
til nýframkvæmda og stækkunar
og endurbóta eldri húsa,“ segir
í skýrslunni.
Stofnun kornsamlags er enn
fremur meðal tillagna starfshópsins.
Slíkur milliliður, sem tekur á móti
korni frá bændum, metur gæði og
áframselur, er grundvöllur fyrir
öflugum íslenskum kornmarkaði að
mati hópsins og horfa þeir til samlaga
sem þekkist í nágrannalöndunum sem
fyrirmynd.
Plöntukynbætur forgangsmál
Að mati starfshópsins er forgangs-
mál að stjórnvöld tryggi fjármögnun
fyrir plöntukynbætur fyrir íslenskar
aðstæður til langs tíma. LbhÍ
hefur verið boðið að taka þátt í
byltingarkenndu kynbótastarfi
sænska fyrirtækisins Lantmännen
sem notast við erfðamengjaúrval og
leggur starfshópurinn til að Ísland
þekki boðið og stundi samhliða
því kynbætur á byggi, höfrum og
hveiti. Áætlaður kostnaður nemur
120 milljónum króna á ári.
Samhliða því er lagt til að
stjórnvöld beiti sér fyrir uppbyggingu
á Jarðræktarmiðstöð LbhÍ sem verður
brátt byggð á Hvanneyri. Magnús
Óskarsson, fyrrverandi kennari við
Bændaskólann á Hvanneyri, arfleiddi
LbhÍ að alls 200 milljónum króna til
að byggja upp aðstöðu til rannsókna
og kennslu í jarðræktarfræðum sem
nýttar verða til kaupa á tækjabúnaði
þegar stöðin hefur verið reist.
Framleiðslustuðningur
Aukinn opinber stuðningur er
nauðsynlegur til að efla kornrækt
að mati starfshópsins og því leggur
hann til framleiðslutengdan stuðning
fyrir framleitt korn sem fer á markað
í gegnum kornsamlag. Stuðningurinn
yrði í fyrstu 15 kr/kg fyrir bygg og
hafra en 20 kr/kg fyrir hveiti. Gert
er ráð fyrir að stuðningurinn minnki
með aukinni innlendri ræktun.
Þá er lagt til að afnema skerðingu
jarðræktarstyrkja vegna umfangs á
hverju lögbýli og flýta greiðslu
jarðræktarstyrkja. Í dag er fastri
heildarupphæð dreift jafnt á
umsækjendur um jarðræktarstyrki
eftir umfangi ræktunar í hekturum en
stuðningurinn skerðist fyrir ræktun
sem er meiri en 30 ha að umfangi.
„Við teljum að kornframleiðsla
hvers bús á Íslandi sé of lítil og sækja
megi umtalsverða stærðarhagkvæmni
með því að auka stærð kornbýlanna.
Lítið umfang hvers bónda er hluti af
ástæðunni fyrir háum vélakostnaði
í íslenskri kornrækt. Ef að bændur
hafa fleiri hektara undir í ræktun geta
þeir náð fram stærðarhagkvæmni
og minnkað fastan kostnað á
hvert uppskorið tonn. Núverandi
fyrirkomulag, með þaki á umfang
hvers ræktanda, letur því aukna
hagræðingu í greininni og því
leggjum við til að þakið sé afnumið
fyrir kornrækt,“ segir í skýrslunni.
Fleiri áríðandi verkefni
Einnig er mælst til þess að stofnað
verði fagráð í jarðrækt og þróunar-
sjóður jarðræktar sem fengi 20
milljónir kr. til úthlutunar árlega
til að styrkja rannsóknir og þróun í
jarðrækt. Einnig sé þörf á skýrum
ræktunarleiðbeiningum fyrir
kornrækt við íslenskar aðstæður.
Því tengdu er lagt til að kennsla í
kornrækt verði þróuð og efld innan
náms LbhÍ. Einnig þurfi að kortleggja
allt mögulegt ræktarland.
Aðkallandi rannsóknir snúa
meðal annars að áhrifum skjólbelta
og skjólskóga á uppskeru og
ræktunaröryggi og rannsókna
kornræktar á rýru landi og söndum.
Þá sé mikilvægt að standa vörð
um þær góðu ræktunaraðstæður sem
eru hér á landi, en fáir landlægir
skaðvaldar eru hér til staðar. Því
leggur starfshópurinn til endurskoðun
á reglum um innflutning á lifandi
plöntum og jarðvegi með það að
markmiði að draga úr hættu á
innflutningi skaðvalda.
Fimm tillögur sem tengdar eru við
ágang fugla á kornakra eru lagðar
fram. Snýr það að rannsóknum á
tjóni af völdum fugla, mögulegum
aðgerðum til að sporna við ágangi
og endurskoðun á fyrirkomulagi
trygginga því tengdu.
Kornbændur hafa kallað eftir
tryggingakerfi fyrir kornuppskeru
og lagt er til að ríkið beita sér
fyrir því að vátryggingafélög bjóði
upp á uppskerutryggingu og að
Bjargráðasjóður bæti uppskerubrest
á korni.
Lágmarksbirgðir og
viljayfirlýsingar
Í skýrslunni eru einnig skilgreindar
lágmarksbirgðir af kornvöru í
landinu. Tillaga starfshópsins er að
þær þurfi að samanstanda af um sex
mánaða veltulager neyðarbirgða af
sojamjöli, maís, fóðurhveiti og hveiti
til manneldis auk þriggja mánaða
lagers af steinefnum, vítamínum,
olíum, melassa og öðrum aukaefnum
til fóðurgerðar. Einnig þurfi að vera
til varalager af sáðvöru.
Skýrslunni fylgir viljayfirlýsingar
tólf stórnotenda á korni á Íslandi.
Í þeim er lýst yfir stuðningi
við að stjórnvöld beiti sér fyrir
nauðsynlegum hvötum til að koma
megi á fót kornmarkaði á Íslandi og
vilja þeirra til að versla íslenskt korn
ef það yrði framleitt hér á landi. Meðal
þeirra er forsvarsmenn fóðursala,
brugg- og matvælafyrirtækja.
Starfshópinn skipuðu þeir Helgi
Eyleifur Þorvaldsson, aðjúnkt og
brautastjóri búfræðibrautar hjá
LbhÍ, Egill Gautason, lektor við
deild ræktunar og fæðu hjá LbhÍ,
og Hrannar Smári Hilmarsson,
tilraunastjóri í jarðrækt hjá LbhÍ.
Auk þess önnuðust Þorleikur
Jóhannesson og Óskar Pétur
Einarsson, verkfræðingar hjá Verkís,
tiltekna útreikninga og Daði Már
Kristófersson skrifaði einn kafla
skýrslunnar.
FRÉTTIR
Matvælaráðuneytið stóðu fyrir kynningu á skýrslunni „Bleikir akrar – Aðgerðaáætlun um aukna kornrækt“ á Hilton
Nordica hóteli þann 15. mars sl. Svandís Svavarsdóttir matvælaráðherra og höfundar skýrslunnar: Egill Gautason,
Hrannar Smári Hilmarsson og Helgi Eyleifur Þorvaldsson. Mynd / Matvælaráðuneytið
Kornrækt á Íslandi 2022 og skipting uppskeru milli landshluta. Heildaruppskera var um 10.700 tonn af 3.450 ha svæði og
var því að meðaltali 3,1 tonn á hektara. Grænu svæðin sýna land undir 100 metra yfir sjávarmáli. Mynd / Úr Riti LbhÍ nr. 162
Kornrækt:
Efling kornræktar í öndvegi
Guðrún Hulda Pálsdóttir
gudrunhulda@bondi.is