Jökull - 01.01.2020, Qupperneq 107

Hrafnhildur Hannesdóttir og fl.
19. mynd. Þórisjökull (t.v.) og Breiðamerkurjökull (t.h.). – Þórisjökull (left) and Breiðamerkurjökull (right).
Ljósmyndir/Photographs: Snævarr Guðmundsson, 14. sept 2011 (Þórisjökull) og 13. sept 2014 (Breiðamerk-
urjökull).
svæði niður í tvo eða fleiri aðskilda skriðjökla svo sem
Þórisjökull (19. mynd). Nokkrir jöklar skríða frá að-
greindum ákomusvæðum og sameinast í einn farveg
eins og Skeiðarárjökull og Breiðamerkurjökull (19.
mynd). Slíkir ísstraumar geta haft áhrif hver á annan
og verið misvirkir á ólíkum tímabilum. Þeir eru gjarn-
an aðgreindir með miðröndum og er Esjufjallarönd
gott dæmi um slíkt. Eftirtektarvert er hversu ólíkt
Skaftafellsjökull og Svínafellsjökull hafa brugðist við
veðurfarsbreytingum frá lokum 19. aldar; Svínafells-
jökull lúrir í sinni eigin gröf og hefur hörfað um
800 m, en Skaftafellsjökull hefur hopað um 2,5 km.
Hvað varðar tengsl loftslags- og sporðabreytinga
þá má hafa í huga að jökulsporðar bregðast ekki sam-
stundis við afkomubreytingum. Tíminn sem líður þar
til ákveðinn sporður svarar breytingum í afkomu er
misjafn eftir eðli breytingarinnar. Hann er t.d. styttri
við aukinni sumarbráðnun á leysingarsvæði jökulsins
heldur en ef vetrarákoma breytist hátt á ákomusvæði
hans. Fyrri breytingin getur skilað sér strax sama ár
sem aukin bráðnun sporðsins og hop en merki um
seinni breytinguna kemur ekki fram í sporði jökulsins
fyrr en hún hefur gengið fram allan jökulinn á nokkr-
um árum. Viðbrögð jökla við sambærilegum breyting-
um geta einnig verið misjöfn eftir lengd þeirra, bratta
og öðrum eðlisþáttum. Svörun jökulsporðs við breyt-
ingum flækist svo meira því að það getur tekið ísskrið
og stöðu sporðsins mörg ár að ná jafnvægi við tiltekna
breytingu í afkomu jökulsins og ræður því svokallaður
viðbragðstími jökulsins. Áður en því jafnvægi er náð
verða svo oftast frekari breytingar í afkomu því lofts-
lag er sjaldnast algerlega stöðugt. Breytingar sporðs-
ins hvert ár eru því samsafn af svörun jökulsins við
mismunandi afkomubreytingum þess árs og frá fyrri
árum.
Stóra myndin er þó einföld; sé leysing meiri en
ákoma árum saman hopar jökullinn en þegar ákoma
er meiri en leysing yfir löng tímabil gengur hann fram.
Afkoman ræðst af loftslagi og gefa mælingar á breyt-
ingum jökulsporða því vísbendingar um þróun þess.
Jafnframt eru jökulgarðar og aðrar vísbendingar um
fyrri stöðu jökulsporða mikilvæg gögn um loftslag
liðins tíma. Sporðamælingarnar eru merkileg heimild
um jöklabreytingar á landinu í hartnær öld. Þær lýsa
hörfun, framgangi og í sumum tilvikum framhlaupum
stærstu skriðjökla landsins og fjölmargra sem minni
eru. Jöklabreytingar á Íslandi síðan 1930 eru skýr
viðbrögð við loftslagsbreytingum á þessu tímabili. Í
kjölfar hlýinda á fjórða áratug 20. aldar hopuðu flest-
ir jöklar hratt. Eftir 1940 dró úr hörfuninni samhliða
kólnandi veðurfari og margir jöklar fóru að ganga
fram um 1970. Hlýnandi veðurfar eftir miðjan níunda
áratuginn leiddi til þess að flestir jöklar fóru að hopa
að nýju nokkru fyrir síðustu aldamót og síðustu árin
hopa nær allir jökulsporðar (20. mynd).
Jöklabreytingar á Íslandi síðan 1930 eru fyrst og
fremst afleiðing breytinga í hitafari á þessu tímabili.
Sporðamælingarnar sýna ótvírætt samhengi á milli
sumarhita og jöklabreytinga, einkum hjá jöklum sem
ekki eru framhlaupsjöklar eins og nánar er lýst hér
104 JÖKULL No. 70, 2020