Jökull - 01.01.2020, Qupperneq 142

Society report
Óendanleikinn framundan: Grímsvatnaaskjan og plánetan jörð
Anna Líndal1 og 2Bjarki Bragason
1Tómasarhagi 53,107 Reykjavík
2Listaháskóli Íslands, Laugarnesvegur 91, 104 Reykjavík
a.lindal@centrum.is; bjarkibragason@lhi.is
https://doi.org/10.33799/jokull2020.70.139
Leiðangur Hakon Wadell og Erik Ygberg á Vatnajökul
árið 1919, fyrir rúmum hundrað árum má skoða sem
birtingarmynd fjölbreyttra menningarlegra fyrirbæra.
Tveir ungir námsmenn sem þráðu eitthvað stórkost-
legt, að komast í snertingu við yfirþyrmandi ástand,
ókannað landsvæði þar sem hættan bíður við hvert fót-
mál. Þeir gerðu sér leiðangur frá Stokkhólmi á Vatna-
jökul til að finna eitthvað sem enginn annar hafði áður
séð eða snert. Leiðangurinn var langur og strangur.
Á jökulbreiðunni er svartaþoka en þeir halda ferðinni
áfram þangað til hestarnir taka af þeim völdin og neita
að fara lengra. Þokunni léttir, og þá blasir náttúru-
undrið við; Grímsvatnaaskjan. Þegar Grímsvötn birt-
ust fyrst á Íslandskorti árið 1720, teiknaði Peter Raben
þau sem vatnaklasa inni á jöklinum. Árið 1920 birtir
Wadell fyrsta kortið af Grímsvatnaöskjunni. Við það
breytist Grímsvatnaaskjan úr því að vera hugmynd um
stað yfir í kortlagt landsvæði. Núna árið 2020 búum
við í veröld þar sem hver kimi af plánetunni jörð er
myndaður með gervitunglum hvern einasta dag, aft-
ur og aftur. Söguleg staðreynd sem breytir upplifun
okkar af jörðinni og hugmyndum okkar um land/stað.
Í ferðum um Vatnajökul er auðvelt að upplifa
hann sem ósnortna víðáttu, þrátt fyrir margendurtekn-
ar mælingar fram og til baka. Jökullinn er opið rými
í stöðugri þróun sem aldrei er endanlegt. Gríms-
vötn, virkasta eldstöð á Íslandi er lifandi náttúrukerfi,
sjálfstæð og ósnertanleg. Það má hugsa sér Grím-
svatnaöskjuna sem tákn/myndlíkinu fyrir plánetuna
jörð. Með eldsumbrotum verður til nýtt land, ósnert
af manninum í örstutta stund. Við fyrsta tækifæri er
maðurinn mættur á staðinn til að sjá, snerta, skoða,
uppgötva og skrásetja jörðina með nýjustu tækni.
Það má halda því fram að gönguferð á svona stað
skipti ekki máli, því veðrið og jarðhitinn sjái um að
má út sporin þannig að þegar næst er komið á stað-
inn er hann aftur orðinn ósnortin víðátta. Í stærra
samhengi skiptir hvert fótspor máli. Þar sem fóturinn
snertir jökulinn og líkamsþunginn þrýstir efsta laginu
frá sér, verður eftir hvítur flötur, sem veldur meira
endurkasti frá sólinni á jökullinn en þar sem ösku-
dreifin liggur. Með sólarljósinu formgerist fótsporið
sem skúlptúr og öðlast í smæð sinni táknrænt gildi (1.
mynd).
Tvöþúsund nítjánhundruð og nítján
Myndlistarverkið Tvöþúsund nítjánhundruð og nítján
var gert í tilefni þess að hundrað ár voru liðin frá leið-
angri Wadell og Ygberg í Grímsvötn og kortlagningar
þeirra á svæðinu. Verkið er nokkurskonar sambland af
gjörningi og myndverki. Það samanstendur af skúlp-
túr í skála Jöklarannsóknarfélagsins á Grímsfjalli og
athöfn sem fram fór á barmi Grímsvatnaöskjunnar í
ferð sem Jöklarannsóknafélagið stóð að. Ferðin var í
senn vinnuferð í skálana á Grímsfjalli og ferð sem far-
in var í tilefni afmælisins laugardaginn 31. ágúst 2019.
Skúlptúrinn er í formi kökudiska sem á eru prentuð
tvö kort af Vatnajökli (2. mynd). Á disknum sjálf-
um er kort sem sýnir gönguleið þeirra Wadell og Yg-
berg þvert yfir jökulinn en á þeirri hlið disksins sem
JÖKULL No. 70, 2020 139